Научно-исследовательская работа на тему Тел язмышы-миллщт язмышы
Туган телем язмышы-милл‰т язмышы.
ХаGиева А.С.,
Баек т™п гомуми белем бир_ м‰кт‰бенеS 9 нчы сыйныф укучысы
Ф‰нни Gит‰кчесе-Латыйпова Л.Т.
“Туган телем язмышы – милл‰т язмышы” – дип тик торганнан гына ‰йтмил‰р. Бу барыбызны да борчыган м‰сь‰л‰. ШуларныS берсен‰ тукталып кит‰сем кил‰. Мин _зем М™слим районыныS Баек авылында яшим. БезнеS авылыбызда татар k‰м рус милл‰тл‰ре бик дус яшил‰р. Мондый к_ренешл‰р аз т_гелдер дип уйлыйм. j‰р елны татар сыйныфларындагы укучылар м‰кт‰пне т‰мамлап чыгалар. Бу сыйныфларда укыган укучылар барысы да яхшы билгел‰рен‰ ген‰ м‰кт‰пне т‰мамлыйлар, т™рле уку йортларында укыйлар. Алар барысы да тормышта _з урыннарын табалар, G‰мгыятьк‰ файдалы кешел‰р булалар. Араларында т™рле k™н‰р иял‰ре бар.
БДИ (Берд‰м д‰_л‰т имтиханы)ны бир_ к_п кен‰ укучыларны борчый k‰м куркыта. Шунлыктан, к_п кен‰ укучылар 9 нчы сыйныфны т‰мамлагач, м‰кт‰пт‰ укырга тел‰мил‰р. Башка уку йортларына яки эш эзл‰рг‰ чыгып кит‰л‰р. € татар м‰кт‰пл‰ренд‰ бу эш бигр‰к т‰ аяныч х‰лд‰ тора, ч™нки имтиханнарны рус теленд‰ бирерг‰ кир‰к. Бу укучылар ™чен бик авыр. ШуSа к_р‰ 10 нчы, 11 нче сыйныфларда укучылар аз калганлыктан м‰кт‰пл‰р ябыла яки т™п м‰кт‰п кен‰ булып кала.БезнеS м‰кт‰бебез д‰ н‰къ шул х‰лд‰ калды. ЯSа Усы, Сим‰к, Т_б‰н Табын гомуми урта белем бир_ м‰кт‰пл‰ре т™п м‰кт‰п итеп калдырылды. Кайсыбер авылларда м‰кт‰пл‰р б™тенл‰й ябылды. Октябрь, М‰лл‰тамак, Метр‰й авылында башлангыч м‰кт‰п кен‰ калды. Алдагы елларда бу м‰сь‰л‰ к_п кен‰ м‰кт‰пл‰рг‰ кагылачак. €леге м‰кт‰пл‰рг‰ игътибар итс‰к, алар- татар м‰кт‰пл‰ре. М‰кт‰пл‰рне ябу татар авылларыныS бет_ен‰ китер‰. Ч™нки кешел‰р, _зл‰ренеS балалары турында уйлап, м‰кт‰пле урыннарга к_чеп кит‰л‰р я балаларын район _з‰ген‰ Gиб‰р‰л‰р. Авылда яшь гаил‰л‰р калмагач, аныS тарала k‰м юкка чыга баруы к™н кебек ачык. М‰кт‰п юк ик‰н – авыл да юк, диг‰н с_з.
Туган телем язмышы-милл‰т язмышы.Туган тел м‰сь‰л‰се иS актуаль, иS Gитди социаль, с‰яси-иGтимагый проблема булып тора.Ч™нки тел-халыкныS б™тен яш‰_ гомеренд‰ тапкан k‰м табынган социаль-м‰д‰ни байлыкларыныS иS кыймм‰тлесе k‰м иS кадерлесе-зиkен байлыгы. j‰р милл‰т кешесе ™чен “иS моSлы к™й-милли к™й,иS матур тел-туган тел”. Бу хисл‰рне тоеп, л‰зз‰тл‰неп яш‰г‰н кеше,kичшиксез,б‰хетле кешедер.Андый кеше эшк‰ д‰,гыйлемг‰ д‰ маkир була.
Шушы зур б‰хетне югалтмас ™чен ген‰ д‰ без _зебезнеS татар телен белерг‰ тиешбез.Ана теле яSгырашы бел‰н колакны назласа, ягымлылыгы бел‰н ул к_Sелне юата,т‰эсирлеге бел‰н изгелек хисл‰ре уята.Милл‰тнеS т™п к_рке-тел k‰м моS.СоSгы елларда туган телебезне гам‰лг‰ куюда,укыту-™йр‰н_д‰ беркад‰р Gанлану булганга мин с™ен‰м, шатланам.Туган телнеS м‰сь‰л‰л‰рен яктырткан язмаларга вакытлы матбугатта да урын бирел‰.
“И,кадерле туган телем-татар теле!
Башка телд‰й бай да т_гел k‰м ярлы да...
Уйлар,хисл‰р, с™юл‰рем,н‰фр‰тл‰рем,
Кайгы,х‰ср‰т,шатлыкларым сыйган бар да”
Туган тел-тарихныS х‰зин‰се, рухы ,Gаны ул.АныS матурлыгы шагыйрьл‰р, язучылар ™чен ген‰ т_гел,барыбызга да кир‰к.€г‰р туган телебезне онытсак,балачагыбызда кичерг‰н с™енечл‰ребезне онытачакбыз.
Тукай k‰м туган тел!Татар халкы тарихында бу т™шенч‰л‰р бер-берсенн‰н аерылмый:
“И туган тел, и матур тел,
€тк‰м-‰нк‰мнеS теле...”
Шул телд‰ безнеS телебез ачылган, шул телд‰ без беренче тапкыр”‰тт‰-‰н퉔дип елаганбыз.Шулай сабый чактан ук телнеS бик кир‰к ик‰нен, бишек тибр‰тк‰нд‰ ‰нк‰й, ‰бек‰й к™йл‰г‰н Gырлардан аныS матурлыгын,‰киятл‰рд‰н аныS г_з‰ллеген т™шенг‰нбез.Ана теле бар кодр‰те, матурлыгы, н‰фислеге, моSы бел‰н Gанга сеSг‰н k‰м _с‰ т™шк‰ч,башка телл‰рнеS д‰ кир‰клеген,г_з‰ллеген аSларга ярд‰м итк‰н.
Тукай рус телен д‰ бик яратып ™йр‰нг‰н,белг‰н,иGатында киS файдаланган:
“Рус бел‰н тормыш кичердек сайрашып,
Тел, л™гать,гад‰т в‰ ‰хлак алмашып.”
Б_генге к™нд‰ рус телен бел_ бик м™kим.Без б‰л‰к‰йд‰н _к рус телен бик тел‰п ™йр‰н‰без.Ч™нки Пушкин,Лермонтов, Достоевский,Толстой ‰с‰рл‰рен укып аSлау безне рухи яктан баета.Икенчед‰н,татар k‰м рус телл‰ре д‰_л‰т теле дип игълан ителде.Ул телл‰рнеS икесен д‰ яхшы бел_-безнеS бурычыбыз.Мин Ш‰йхи Маннур язган с_зл‰р бел‰н тулысынча килеш‰м:
“Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел.
Икесе д‰ безнеS ™чен
ИS кир‰кле затлы тел”
ИS борынгы, моSлы, газиз, матур, саф туган телебезг‰ галимн‰р, язучылар,шагыйрьл‰р дан Gырлаганнар, иGатларын телг‰ багышлаганнар.
Татар классик поэзиясенеS к_ренекле в‰киле Д‰рдем‰нд т‰ телл‰рне ™йр‰нерг‰,л‰кин аларны бер-берсе бел‰н бутап,телл‰рне пычратмаска куша:
“Кил,™йр‰н, и туган, бер башка телне,
Б_т‰н телл‰р бел_ яхшы k™н‰рдер.
Катыштырма в‰ л‰кин телг‰ телне,
Тел уйнатмак наданлыктан ‰с‰рдер”.
Мин бу фикер бел‰н тулысынча килеш‰м.Телл‰р бел_ олы байлык дип ис‰плим.Зур ф‰н д™ньясына керерг‰ омтылган кеше халыкара 14 телнеS кименд‰ икесен бик яхшы белерг‰ тиеш дип уйлыйм мин.Бер ген‰ тел аркылы ™йр‰неп бер ф‰нне д‰ т™г‰л итеп _зл‰штереп булмый.ШуныS ™чен без _з телебезне _з‰кк‰ куеп,шуныS нигезенд‰ башка телл‰рне д‰ ™йр‰нерг‰ тиешбез.Кеше ни х‰тле к_бр‰к тел белс‰,шул х‰тле к_бр‰к белем алырлык с‰л‰тк‰ иреш‰.Ике кадерле тел-татар теле k‰м рус теле-мине балачактан алып гомер буена озатып баручы юлдашларым,ике канатым.
Кулланылган ‰д‰бият
1. В‰лиева А.М. Шатлыгым, кайгым минем...: €дипл‰ребез тел культурасы турында. - Казан: М‰гариф, 1998.
2. К‰римуллин €.К. Тел - милл‰тнеS сакчысы.- Казан: Татар. Кит. н‰шр., 1997.
3. Моратова Р. Тел язмышы - милл‰т язмышы. “М‰йдан” №9 2002.
4. Балалыкина Э. Телебез ни с™йл‰г‰нне колагыбыз ишет‰ме?, Татарстан журналы, октябрь, 2007, 40 б.
15