Музыка ты?дау ар?ылы о?ушыларды? к?ркемдік – эстетикалы? ?абілетін дамыту Музыка ты?дау ар?ылы о?ушыларды? к?ркемдік – эстетикалы? ?абілетін дамыту Музыка ты?дау ар?ылы о?ушыларды? к?ркемдік – эстетикалы? ?абілетін дамыту

Музыка тыSдау арKылы оKушылардыS к™ркемдік – эстетикалыK
Kабілетін дамыту.


«€нге ‰уес, к_йге Kaмар бала жаны сaлу,
™мірге CашыK болып ™седі»

М. €уезов.

JазаKтыS ‰деби, музыка, тaрмыстыK, к‰сіби фольклоры,халыKтыS Cасырлар бойы болашаK aрпаCын т‰рбиелеудіS асыл арналары болып саналады.АталCан фольклорлыK мaралар, KазаKтыS т‰лім – т‰рбиелік ‰дет- Caрыптарын, салт – д‰ст_рлерін, т_рлі саладаCы ™нерпаздыCын, к™ркем – эстетикалыK талCамын, aлттыK болмыстыS Kасиеттерін Kамтиды. СондыKтан, ата – бабаларымыздыS рухани ж‰не материалдыK м‰дени KaндылыKтарын жас aрпаKтыS бойына сіSіру, ‰рі соныS негізінде оларCа aлттыK м‰нде т‰рбие берудіS маSызы зор.
ФольклорлыK шыCармалар тек демалыс пен психологиялыK жаCынан сергудіS, адамдардыS эстетикалыK Kажеттерін KанаCаттандырудыS Kaралы Cана болып Kоймай, сонымен бірге табиCатпен Kарым-KатынасыныS, к™шіп-KонудыS сан CасырлыK т‰жірибесі де. JазаKтыS д‰ст_рлі ‰н-к_йлері, дастандар, тaрмыс-салт жырлары, т_рлі музыкалыK аспаппен с_йемелденіп айтылатын аSыз-ертегілер – халыKтыS ежелгі м‰дениетініS осынау баCа жетпес мaрасын к™ркемдік - эстетикалыK талCамды дамыту, халыKтыS музыка ™нерініS негіздерін игеру, моральдыK-эстетикалыK негіздерін бойCа сіSіру _шін таптырмайтын Kaнды материал.
МузыкалыK т‰рбие беруде негізгі к™рнекілік – ол музыкалыK шыCарманыS ™зі болып табылады. МузыкалыK білім есту арKылы Kалыптасады, сондыKтан,оKушылардыS есту Kабілетін дамыту музыка тыSдау арKылы ж_зеге асып, барлыK музыкалыK т_сініктер Kалыптасады. Т_сініктермен Kатар оKушылар музыка жанрлары, шыCармалардыS Kaрылысы, музыканыS тілі, сазгерлердіS ™мірі мен шыCармашылыCы туралы маCлaматтар алады.  `лттыK музыкамен Kатар ‰лемдік музыка ™нерімен таныстырып жаSа заманныS білімді де м‰дениетті б‰секеге сай жан-жаKты болашаK  мамандарын дайындау ‰р музыка aстазыныS маKсаты, сол маKсатты ж_зеге асыруда музыка п‰нініS басты б™лігініS бірі музыка тыSдаудыS да  алатын орны ерекше.
Музыка сабаCындаCы к™ркемдік талCамды Kалыптастыруда еS басты б™лігініS бірі музыкалыK шыCармаларды тыSдау болып табылады.
Ш.Б. Шостакович ™зініS бір с™зінде: «Музыканы с_ю, білу сезімі адамCа туа бітпейді, ж_ре пайда болады. Музыканы с_ю _шін, оны еS алдымен тыSдау керек»-деген болатын. МузыкалыK шыCармаларды тыSдатKанда:
балаланыS ішкі сезімімен Kоса, музыкалыK есту Kабілеті дамиды:
к™ркем-эстетикалыK талCамы Kалыптасады:
ой-™рісініS, сана-сезімініS жетілуіне ыKпал етеді:
туCан халKыныS салт-д‰ст_рлерін, ‰дет-Caрпын Kастерлеуге т‰рбиелейді:
сергек, жігерлі, ™з ісіне тиянаKты болуына жауапкершілікті Kалыптастырады:
баланыS бойында эмоциялыK ‰серлену, еліктеу, Kиялдау Kабілеттері дамиды:
бір-біріне деген Kарым-Kатынасы, aжымдылыK сипаттарыныS Kалыптасуына ‰серін тигізеді;
МузыкалыK шыCармаларды тыSдап Kана Kоймай, оKушылар музыканыS сипаттамасымен Kатар, ол Kай жанрCа жататынын, оныS ™мірдіS Kaбылыстарымен байланыстылыCын, KоCамCа, жалпы адамCа тигізетін ‰серін білуі шарт. Музыка тыSдау  ж‰не оны Kабылдау музыка сабаCыныS іс-‰рекеттерініS барлыK т_рлерініS  (‰н айту, музыка тыSдау, музыка сауаты) н‰тижесінде Kалыптасады. Музыка тыSдау процесі кезінде оKушылардыS зейінін,эмоциялыK сезімдерін, ойлау, т_йсіну Kабілеттерін дамытамыз. Музыканы тыSдау неден басталады десек, ол тыныштыKтан басталады дер едік;™йткені музыканы Kабылдай білу алдымен aKыптылыKты, зейінділікті, тыныш тыSдай білуді талап етеді. Сонда Cана ‰уен-саз к™Sілге жайлы, аKылCа Kонымды, адам сезімін жылытатын ж_рек Kылын шертетін ‰сер берері с™зсіз.
Jазіргі кезде музыканы естіп ж‰не тыSдап Kабылдау кеS тараCан, ол оныS к™ркемдік ‰серіне к™п м‰н беріле бермейді. ОныS есесіне наKтылыK ойлау Kабілеті басым болып келеді. СондыKтан, музыка сабаCында музыкалыK шыCармаларды тыSдатып _йреткенде, оKушылардыS KызыCушылыKтарыныS дамуына, т_сінігіне жеSіл болуына, ішкі сезімдерін оята алатынына, сол шыCарманыS к™ркемдік жаCына м‰н беруіне назар аудару керек.ОKушыларCа  тыSдататын ‰р музыкалыK шыCарманыS мазмaны музыкалыK т‰рбиеніS маKсат-м_ддесіне сай болу керек. МузыкалыK шыCарма ‰р класс оKушыларыныS жас ерекшеліктеріне сай іріктелуі керек. 1-2 класс оKушыларына тыSдатылатын музыкалыK шыCарма шаCын, жеSіл, ойналу aзаKтыCы  1-1,5 минуттан аспайтын, 3-4 класс оKушыларына 3 минуттай болуы керек. ТыSдатылатын музыкалыK шыCармаларды жеSіл ж‰не к_рделі (байсалды) деп топтауCа болады.Т™менгі сынып оKушыларына музыка тыSдатуды шаCын,жеSіл болса да маCыналы к_рделі музыкалыK шыCармаларды тыSдай білуге баулып, музыка тыSдау репертуарына вокалдыK, аспаптыK шыCармаларды, халыKтыK, к‰сіби классикалыK
( орыс,шетел) ж‰не Kазіргі заман музыкаларын енгізген дaрыс.
МузыкалыK шыCармаларды Kабылдау кезеSінде оларды игеру мынадай т™рт кезеSге б™луге болады:
1.МaCалімніS кіріспе с™зі.
2.АлCашKы тыSдау.
3.ШыCарманы талдау.
4.ШыCарманы Kайталап тыSдау.
МaCалімніS кіріспе с™зі оKушылардыS зейінін орындалатын шыCармаCа аудару маKсатында болуы керек. ТыSдатылатын музыканыS  мазмaнын  толыK ашып баяндап берудіS Kажеті жоK, олай ету оKушылардыS ™здерініS ойлау,т_йсіну, елестету Kабілеттерін дамытпайды, керісінше музыканы тыSдамас бaрын олардыS зейінін толыK ‰зірлеп, тыSдап отырCанда нені байKайсындар?, музыка нені баяндар екен? к™з алдарыSа нені елестетер екенсіндер? деген сияKты KызыKтыра, ынталандыра т_сетін тапсырмалар оKушылардыS бойындаCы Kиялын, шыCармашылыK Kабілеттерін дамытады.
€л-Фараби: "МузыканыS _ш т_рі бар...Біріншісі жай Cана рахат сезімін туCызады, екіншісі KaмарлыKты, ынтымаKтыKты білдіреді, _шіншісі біздіS KиялымызCа баCытталады. ЖаCымды сезім оятатын музыка демалыс _шін Kолданылады, ол бізді жаKсы тыныKтырады. МузыканыS ™зініS байсалдылыCынан айрылCан адамдарды т_зетуге, Kызба адамды ылCи да бір Kалыпты aстауCа K_діреті ‰бден жетеді. МузыканыS жaмыс салдарынан пайда болCан шаршаCандыKты aмыттырып, ™зіне баурап ‰кететін Kасиетті болады. Ол бізге жaмыстыS зардабына шыдауCа, т™зуге к™мек етеді. Музыка жас азаматтардыS ішкі д_ниесін байытып, ‰р д‰уірдегі KоCамдыK ™мірдіS т_рлі Kaбылыстарын дaрыс т_сінуге к™мектеседі," - деген еді.



€дебиеттер:

1.Алмаханова Х. Жас ™спірімдерге эстетикалыK т‰рбие. €дістемелік нaсKау. – Алматы, 1990.
2.`заKбаева С.А. ЭстетикалыK т‰рбие негіздері.13 Д‰ріс. Алматы, 1991.
3.^.Мелдебекова, Т.€лсатов. ОKушыларCа эстетикалыK т‰рбие берудегі музыканыS р™лі. Шымкент 2001ж.
15