«Йорт ??м кыргый хайваннар»

Тема: Йорт k‰м кыргый хайваннарны чагыштыруПрограмма эчт‰леге: Йорт k‰м кыргый хайваннарны чагыштырып, яш‰_ шартларына Gайлашуларын б‰йл‰нешле с™йл‰м теленд‰ бир‰ бел_.
Материал: "Кызыл китап"ка керг‰н хайваннарныS р‰семн‰ре, дидактик уен "Н‰рс‰се бел‰н охшаган".
Алдан башкарылган эш: Г.ТукайныS “К‰G‰ бел‰н сарык ‰киятен уку; йорт k‰м кыргый хайваннар турында шигырь, хик‰ял‰р уку, ‰Sг‰м‰ _тк‰р_; йорт k‰м кыргый хайваннарныS р‰семн‰рен ясау.
Ш™гыльнеS структурасы k‰м методик приемнар:
Кереш ™леш: сюрприз момент, балалар бел‰н ‰Sг‰м‰.
Т™п ™леш: балаларга сорулар, р‰семн‰р к_рс‰т_, физкультминут.
Йомгаклау: н‰тиG‰, балаларга сораулар, материалны ныгыту, мактау.
Ш™гыль барышы
Т‰рбияче. Балалар, мин сезг‰ бер кызыклы ‰кият с™йл‰м‰кче булам. Бервакыт куян, бик ашыйсы килг‰ч, авылга яшелч‰ бакчасьша юн‰лг‰н. Л‰кин аныS игътибарын читлек эченд‰ге йорт куяны G‰леп итк‰н. Ул аны бик кызганган k‰м ни ™чен аны читлекк‰ ябып куюларьш сораган. Йорт куяны, к™леп, _зенеS кешел‰р бел‰н яш‰ве турында ‰йтк‰н. Куян аныS н‰рс‰ ашап торуы бел‰н кызыксынган. Йорт куяны н‰рс‰ дип Gавап бирде ик‰н? (БалаларныS Gавабы)
€ сиSа кем азык бир‰ соS? - дип сораган аннан йорт куяны.
Балалар, куяннар урманда н‰рс‰ бел‰н туена ик‰н? (БалаларныS Gавабы)
СиSа бик к_Sелсездер монда бер _зеS‰ читлек эченд‰? - диг‰н куян. € йорт куяны, Акт_ш исемле эт бел‰н хуGа кызы АлиянеS аныS янына уйнарга кил_л‰ре турыSда ‰йтк‰н. Куянньщ исе китк‰н.
Ничек тими соS ул сиSа? - дип сораган. Куян этнеS аSа тим‰ве, аныS ‰йб‰т булуы, йортны саклавы турында с™йл‰г‰н
Т‰рбияче. Ни ™чен кеше этне кулга иял‰штерг‰н?
Балалар. Яхшы ис сиз_е, Gитезлеге, тугрылыгы ™чен.
Т‰рбияче. Йорт куяны болай дип Gавап ™ст‰г‰н: мин урманда т™лкел‰р, б_рел‰р яш‰г‰нен бел‰м, сез ничек курыкмыйсыз? Балалар, куяннарны усал Gанварлардан н‰рс‰ коткара ик‰н?
Балалар. Й™герек аяклары, ‰ кышын ак туннары.
Т‰рбияче. Ни ™чен куяннар кыш к™не ак тун киял‰р соS? (БалаларныS Gавабы.)
Т‰рбияче. Д™рес ‰йт‰сез, алар яш‰_ ™чен Gайлашканнар. € йорт куяннары туннарын алыштыралармы?
Балалар. Язын, к™зен йоннарын коялар, ‰ т™сен алыштырмыйлар.
Т‰рбияче. Ни ™чен? (Йорт куяннарыныS дошманнары юк т™с алмаштыру алар ™чен м™kим т_гел.) € куяннарныS йоныннан кешел‰р ничек файдаланалар?
Балалар. Биял‰й, башлыклар, кофталар б‰йлил‰р.
Т‰рбияче (д‰вам ит‰). Алар шулай озак кына с™йл‰шк‰нн‰р, йорт куяны аны кишер, к‰бест‰ бел‰н сыйлаган, тагын кунакка чакырган. Балалар, сез ничек уйлыйсыз, йорт куяны урманда яши алыр идеме ик‰н?
Балалар. Юк, ч™нки ул урманда яш‰рг‰ Gайлашмаган, _зен‰ азык эзл‰п табу аSа кыен булыр иде k‰м усал Gанварлардан да качьш котыла алмас иде.
Т‰рбияче. К_з алдыгызга китерегез ‰ле, б_рел‰рне, т™лкел‰рне йортта тота башладылар, ди. Н‰рс‰ булыр иде?
Балалар. Казларны, _рд‰кл‰рне, тавыкларны, сарыкларны тотып ашап бетерерл‰р иде.
Т‰рбияче. €йе, алар ирект‰ яш‰рг‰ Gайлашкан. € ни ™чен кешел‰р сарыкларны, сыерларны йортка иял‰штерг‰нн‰р соS? Алар да бит кайчандыр кыргый булганнар, урман-кырларда яш‰г‰нн‰р.
Балалар. Алар кеше ™чен файдалы, сарыклар - йон, ит, сыерлар - с™т, май, каймак бир‰, атны йорт эшл‰ренд‰ файдаланалар k.б.
Т‰рбияче. €г‰р йорт хайваннары урманда яши башласа? (Ерткыч Gанварлар тотып бетерер иде, ч™нки анда яш‰_г‰ Gайлашмаганнар.) Шул турыда нинди татар язучысыныS ‰кияте бар ‰ле? (Г. ТукайныS "К‰G‰ бел‰н сарык" ‰кияте иск‰ т™шерел‰, аларныS акыллы булулары k‰м югалып калмаулары ‰йтел‰.)
Т‰рбияче. Шулай итеп, урманда ирект‰ яш‰г‰н хайваннарны без ничек атыйбыз? € йортта, кешел‰р янында яш‰г‰нн‰рен? (Йорт хайваннары дип.)
Т‰рбияче "Н‰рс‰се бел‰н охшаган" диг‰н дидактик уен т‰къдим ит‰.
Максат. Тышкы кыяф‰те бел‰н бер-берсен‰ охшаган йорт k‰м кыргый хайваннарны табып к_рс‰терг‰ k‰м н‰рс‰се бел‰н охшаганьш аSлатырга. (М‰с‰л‰н, сыер k‰м поши, дуSгыз k‰м кабан, эт k‰м б_ре k.б.)
Т‰рбияче. Кыргый хайваннар арасьшда ерткыч, _л‰нн‰р бел‰н тукланучы хайваннар бар. Шуларны ‰йтеп к_рс‰тм‰ссез мик‰н? (БалаларныS Gавабы.) € керпе турында н‰рс‰ бел‰сез? (Ул ерткыч Gанвар.)
Т‰рбияче. Балалар, кешелек д™ньясы алга китк‰н саен, кыргый GанварларныS саннары кими бара. АSа бик к_п н‰рс‰л‰р с‰б‰п булырга м™мкин, сез ничек уйлыйсыз?
Балалар. Кешел‰р хайваннарны агулыйлар, завод-фабрикалардан чыккан пычрак kава табигатьне зарарлый.
Т‰рбияче. Бик д™рес, кырларны ашлаганда зарарлы химикатлар кулланалар, кырларда бик к_п к™т_л‰р й™рт‰л‰р, кайбер Gирл‰р сусаклагыч астында кала. Болар бар да борындыклар, байбаклар, бакча йоклачлары, ‰рл‰н-йомраннар, кыр тычканнары-ньщ саннары азаюга китерде. (Р‰семн‰ре к_рс‰тел‰, с™йл‰н‰.) Н‰тиG‰д‰, бу G‰нлекл‰р "Кызыл китап"ка кертел‰. (К_рс‰т‰.)
Т‰рбияче (д‰вам ит‰). € урманнарны кисеп, G‰нлекл‰рне аулап, кешел‰р к™р‰н аю, таш сусары, ч‰шке, кама, ас кебек G‰нлек, GанварларныS санын киметте. (Р‰семн‰ре к_рс‰тел‰.) Бу G‰нлекл‰р д‰ "Кызыл китап"ка эл‰кте.
БезнеS республикада да, илебезд‰ д‰ сир‰к очрый торган хайваннарны аулау тыела, аларны саклап калырга тыюлыклар, милли парклар ярд‰мг‰ кил‰.

Т‰рбияче “Казлар-аккошлар" х‰р‰к‰тле уен т‰къдим ит‰.
Максат. Табигатьт‰ k‰р т™р хайванныS файдалы k‰м зыянлы булуын к_рс‰т_, физик активлыкны _стер_.
Т‰рбияче. Балалар, нинди ерткыч хайван турында уен уйнавыбызны табышмактан белегез ‰ле:
Сорыдыр _зе, ^ткендер теше. Урманда й™ри. Куяннар к_зли.
Б_ре зур, к™чле ерткыч. Ул авыру, х‰лсез G‰нлекл‰рне тота. € с‰лам‰т, Gитез хайваннар аннан качып котыла. Б_ре моныS бел‰н урманда с‰лам‰т, к™чле хайваннар тууга ярд‰м ит‰. (Урман санитары турында иск‰ т™шерел‰, файдасы k‰м зарары турында билгел‰п утел‰.)
Т‰рбияче. Балалар, ‰ле бит Gир шарыныS т™рле ягында яш‰_че хайваннар да бар, иск‰ т™шерик ‰ле. (БалаларныS Gавабы. Fылы якларда - Gираф, маймыл, к™нгер‰ k.б., салкын якларда - ак аю, тюлень k.б. р‰семн‰ре к_рс‰тел‰.)
Алар безнеS якларда яши алырлар идеме? Чагыштырыйк ‰ле. Ни ™чен? (БалаларныS Gавабы.) Д™рес, алар безнеS якларда яш‰_г‰ Gайлашмаганнар. (Мисаллар китерел‰.)
СоSыннан ш™гыльг‰ йомгак ясала: сез б_ген нинди яSа ‰йберл‰р белдегез? Н‰рс‰ аеруча исегезд‰ калды? (БалаларныS Gавабы.)
Балалар, сез б_ген бик актив булдыгыз, барлык сорауларга да яхшы, д™рес Gавап бирдегез. Аф‰рин!
15