Внеклассное мероприятие по крымскотатарской литературе на тему Исмаил Гаспринскийге багъышлангъан эдебий-музыкалы композиция

Исмаил Гаспринскийге багъышлангъан эдебий-музыкалы композиция
/Экранда И. Гаспринскийге багъышлангъан cлайд-шоу нумайиш этиле. Музыка. И.Гаспинскийнинъ портретлери./
1.Эй, мухтерем Исмаил бей,
Тебрик идем байрамынъ.
25 йыл хызмет этип,
Бизни хошнут эйлединъ.
2.Откъа яндынъ, сувгъа баттынъ,
Недай михнет корьмединъ...
Шунда турдынъ, тюрк-татарны
Бир къавмге бирлединъ
3.Тавдай агъыр михнетлери
Бир чёп къадар саймадынъ.
Керип кокрек душманларгъа,
Амма ишни джайладынъ.
4.Усул иле тутутынъыз ёл,
Миллети сатмадынъыз.
Ильминскийлер тузагъындан
Миллети сакъладынъыз.
5. «Исмаил бей» серлевалы бу шиирни 1908-нджи сенеси «Терджиман»ны 25 йыллыкъ юбилейинен хайырлап, Зариф Беширов деген муэлиф газетагъа ёллагъан.
6. Арадан 105 йыл кечти, амма бугунь де биз, Эски Къырым миллий мектебининъ талебелери улу инсан, оджа, маарифчи, нашир, мутефеккир ве эрбаб Исмаил бей Ггаспринскийнинъ догъгъан кунюни айдын байрам оларакъ къайд этемиз. Кимдир биз ичюн бу инсан?!
7.Юдже Танърымызнынъ инаетиле,
Улу бир бахшышы, мерхаметиле,
Бир айдынлыкъ дуйдыкъ танъларымызда,
Дерсинъ, кунеш догъды анъларымызда!
8. Багъчасарай узьре бир ышыкъ янды,
Араретли нурдан миллет уянды!..
Бу ышыкъ юзь ачты, булутны ярып,
Ярыкълашты эр шей: мектеп, маариф.
9. Шу нургъа ынтылып буюди яшлыкъ,
Козьлерде акс этти умютли ышыкъ.
Бу ышыкъ яйылды юртлардан юрткъа,
Тюркий улькелерге, дженюпке, сытркъа.
10. Бу ышыкъ диллерден — дильге терджиман,
Меджалсыз тенлерге, санки, энди джан
Исмаил бей олып тыпкъы мешале,
Айдынлыкъ эндирди, эндире але!..
/Экранда: И. Гаспринскийнинъ ана-бабасы, яшлыгъынен багълы ф/ресимлер/
11. Исмаил Гаспринский 1851 сенеси мартнын секизинде Къырымнынъ дагълар ичинде сакълангъан Авджыкойде дюньягъа кельди.
Бабасы Мустафа-Али огълунынъ ордуда нюмюнели хызмет косьтергени ичюн адыны мырзалар щеджереси китабына язалар. Бу мунасибет иле о, Мустафа Гаспринский сойадыны ала.
12. Мустафа Гаспринский, огълу Исмаилге темелли бильги бермек ичюн, къолындан кельгенини япа. Исмаил кой мектебинден сонъ Акъмесджитте эркеклер гимназиясында окъуй. Сонъра учь йыл ичинде Воронеждеки ве Москвадаки арбий гимназияларында тасиль ала.
13. Окъувыны битирмей, Къырымгъа къайтып келе, башлангъыч сыныфларда оджалыкъ япа ве 1870 сенеси Багъчасарайдаки Хансарай медресесинде рус тили оджасы олып чалыша.
14. 1871 сенесинде Исмаил Френкистангъа кете. Парижден Алманияны, Испанияны зиярет эте.
1874-75 сенелери Тюркиеде яшай.
1876 сенеси Къырымгъа къайта ве оджалыкъ фаалитени девам эте, беш йыл девамында Багъчасарай шеэр головасы олып чалыша.
/Экранда: «Терджиман»нен багълы ресимлер/
15. 1883 сененин апрель айынынъ сонъунда «Терджиман» газетасыны нешир эте.
Эй, сен, къара геджелерни ярып кельген олу зат,
Тюрки халкълар дюньясынынъ умют берген кунеши!
Бу алемде яшамакъчюн къалмагъанда бир фурсат,
Бердинъ иман, бердинъ ишанч, бердин акъыл кенъеши.
16. «Терджиман» газетасы Русиеде, яни Татарстан, Башкъыртостан, Кавказда; Сибирьде, Белорусьде, Къазахстанда, Къыргъызстанда, Узьбекистанда, Тюрменистанда, Таджикистанда, Азербейджанда даркъалына эди.
17. Ондан да гъайыры, «Терджиман»ны Персиеде, Къытайда, Хива ханлыгъында, Бухара эмирлигинде, Мысырда, Булгъарияда, Френкистанда, Швейцарияда, Къошма штатларда беклей ве меракънен окъуй эдилер.
18. Исмаил Гаспринский Уянув деври къырымтатар эдебиятынынъ классиги ола. Онынъ кунь талабына коре язгъан чокътан-чокъ макъалелери, тюрк дюньясында ильки фантастика романы, повестьлери, тарихий икяеси, мистик новелласы, ве башкъа эселлери халкъымызнынъ ве бутюн тюрк дуньясы эдебиятынынъ темелини тешкиль эте.
19. Хитап этип: «Тильде бирлик, эм фикирде, эм иште», -
Пейгъамбердай тенбилединъ юз йыл эвель халкъынъны.
Ах, нелерни ве кимлерни туткъан эдинъ сен козьде?
Я дуйдынъмы басаджагъын бир кунь эджель халкъынъны?..
20. Бойлеликнен, Исмаил Гаспринский озь фаалиети иле, газета вастасынен тюркий халкъларнынъ бирлештирильмесине омрюнинъ сонъуна къадар хызмет этти. Энъ эввеля озь миллетини къайгъырып, оны джаилликтен къуртармагъа чалышты.
21.Гаспринский огълуна багъышлап язгъан шиир, санки дерсинъ бизлерге васиет оларакъ йиберильген. Бугунь де халкъымызнынъ байлыгъы — бу топракътыр.
/Экранда: Къырымнынъ дюльбер манзаралары:берекет толу тарлалар, багъчалар ве ил./
22. Аман, огълум, сатма сакъынъ, элинъдеки топрагъы,
Ананъ киби сени беслер берекетли къучагъы.
Пичен, арпа, аш истемез, верир санъа бунлары,
Сефиль-резиль олма сакъын, сатып ана топрагъы.
23. Едиклеринъ, ичтиклеринъ эп бу топракътан келе,
Джебинъдеки акъчалары санъа бу топракъ вере,
Алма, армут, арпа-богъдай, багъ ве бостан джумлеси –
Топрагъынъ вердиги байлыкъ... Сатма сакъын, топрагъы.
24. Оны билип, севмелисинъ чайыр иле багъчайы,
Акъча сувдыр, акъар гидер, битирирсинъ акъчайы.
Багъча гитти, акъча битти, не олур сенинъ алынъ?
Аман, огълум, топла акъча, кери къайтар багъчайы.
25. Бакъ, сенинъ бир чайырынъ бар... Не гузельдир чокърагъы,
Шырыл-шырыл келе суву, ярып къара топрагъы.
Лянет эдер санъа чокъракъ, сатма сакъын чайыры,
Эгер сатсанъ, чевирирсинъ феная сен хайыры.
26. Сач тарлая арпа, богъдай, ишле, бекле тарлайы,
Бир сачарсынъ – он алырсынъ, унутмайып Худайы,
Бир чувал богъдая къаршы, алтын кумюш верирлер,
Кереклеринъ эр не исе – бунлар иле келирлер.
27. Аман огълум, сатма сакъын, элинъдеки топрагъы,
Ананъ киби сени беслер, берекетли къучагъы.
Пичен, арпа, аш истемез, верир санъа бунлары,
Сефиль-резиль олма сакъын, сатып ана топрагъы.
28. Биз тюркий халкъларнынъ атасы Исмаил Гаспринскийге земаневий классигимиз Шакир Селимнинъ сатырлары иле джевап беремиз:
/Экранда:Ш.Селимнинъ портреты ве сонъра Гаспринскийге багъышлангъан эйкеллер/
29. Бу яланджы — фаний юртта йыкъынтылар тикленир,
Мермер ташкъа шу мукъаддес ад- исминъни къоярмыз
Акъсызлыкълар ёкъсан олур, адалетли кунь келир.
Къырым узьре сен котерген байракъларны къоярмыз!
/Сонъки сёзлер берабер айтыла/
Экранда: Миллий байрагъымыз, халкъымызнынъ чешит мунасибетлер иле топлашувлары, Тарихий ядикярлыкхларымыз, Гаспринскийнинъ портретлери. «Ватаным — Къырым» йыры янъгъырай –талебелер иджра эте/
Къулланылгъан эдебият:
1.Кокиева А. Къырымтатар ве четэль эдебияты. 9-нджы сыныф талебелери ичюн дерслик. – Симферополь: КъДжИ «Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты», 2009.2.Кокиева А., Салядинов Къ.У., Межмединова Г.А., Харахады А.М. Къырымтатар ве четэль эдебияты. 8-нджи сыныф ичюн дерслик. – Симферполь: КъДжИ «Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты», 2008.3.Нагаев С. Девир аралыкъларында. Эдебий-тенкъидий макъалелер, эсселер, субетлер.- Симферополь: КъДжИ «Къырымдевокъувпеднешир» нешрияты, 2008.
4.Шакир Селим. Тюшюндже. Шиирлер, терджимелер. – Симферополь: «Таврия» нешрияты,1997.
2013c
«Исмаил Мустафа огълу Гаспринский»
Эдебий-музыкалы композиция
/Музыка янъгъырай. Экранда Гаспринскийнинъ портреты.Шиир окъула,экранда исе эски заманнынъ кадрлары нумаиш этиле/
1.Эй, мухтерем Исмаил бей,
Тебрик идем байрамынъ.
25 йыл хызмет этип,
Бизни хошнут эйлединъ.
2.Откъа яндынъ, сувгъа баттынъ,
Недай михнет корьмединъ...
Шунда турдынъ, тюрк-татарны
Бир къавмге бирлединъ.
3.Тавдай агъыр михнетлери
Бир чёп къадар саймадынъ.
Керип кокрек душманларгъа,
Амма ишни джайладынъ.
4.Усул иле туттынъ ёл,
Миллети сатмадынъыз.
Ильминскийлер тузагъындан
Миллети сакъладынъыз.
/Экранда «Терджиман» газетасынынъ саифеси нумайиш этиле/
5. «Исмаил бей» адлы бу шиирни 1908-нджи сенеси «Терджиман»ны 25 йыллыкъ юбилейинен хайырлап, Зариф Беширов деген муэлиф газетагъа ёллагъан.
Арадан 105 йыл кечти, амма бугунь де биз, Эски Къырым миллий мектебининъ талебелери улу инсан, оджа, маарифчи, нашир, мутефеккир ве эрбаб Исмаил бей Гаспринскийнинъ догъгъан кунюни айдын байрам оларакъ къайд этемиз. Кимдир биз ичюн бу инсан?!
/Экранда И. Гаспринскийнинъ портреты, аилеси: ана-бабасы, къардашлары, къорантасы.../
Исмаил Гаспринский 1851 сенеси мартнынъ 21-нде (8-нде) Къырымнынъ дагълар ичинде сакълангъанАвджикоинде дюньягъа кельди.
Бабасы, Мустафа Али огълу ордуда нумюнели хызмет косьтергени ичюн, адыны мырзалар шеджереси китабына язалар. Бу мунасибет иле,
о, Мустафа Гаспринский сойадыны ала.
Мустафа Гаспринский, огълу Исмаилге темелли бильги бермек ичюн, къолындан кельгенин япа. Исмаил, кой мектебинден сонъ, Акъмесдитте эркеклер гимназиясында окъуй. Сонъра учь йыл ичинде Воронежде ве Москвадаки арбий гимназияларында тасиль ала. Къырымгъа къайтып башлангъыч сыныфларда оджалыкъ япа ве Багъчасарайдаки Хансарай медресесинде рус тили оджасы олып чалыша.
9. 1871 сенеси Исмаил Гаспринский Фрекистангъа кете. Парижден Алманияны, Испанияны зиярет эте. 1874- 75 сенелери Тюркиеде яшай.


1876 сенеси Къырымгъа къайтып, оджалыкъ фаалиетини девам эте, беш йыл девамында Багъчасарай шеэр головасы олып чалыша. 1883 сененинъ апрель айынынъ сонъундан башлап «Терджиман» газетасыны нешир эте.
/Экранда «Терджиман» газетасынынъ саифеси/
Юдже Танърымызнынъ инаетиле,
Улу бир бахшышы, мерхаметиле,
Бир айдынлыкъ дуйдыкъ танъларымызда,
Дерсинъ кунеш догъы анъларымызда!
12. Багъчасарай узьре бир ышыкъ янды,
Араретли нурдан миллет уянды!..
Бу ышыкъ юзь ачты, булутны ярып,
Ярыкълашты эр шей: мектеп, маариф.
13.Шу нургъа ынтылып буюди яшлыкъ,
Козьлерде акс этти умютли ышыкъ.
Бу ышыкъ яйылды юртлардан юрткъа,
Тюркий улькелерге, дженюпке, сырткъа.
14. «Терджиман» газетасы Русиеде: Татарстан, Башкъыртостан, Кавказ, Сибирде; Белорусиеде, Казахстанда, Къыргъызстанда, Туркменистанда, Таджикистанда, Азербейджанда даркъалына эди.
15. Ондан да гъайры, «Терджиман»ны Персиеде, Къытайда, Хива ханлыгъында, Бухара эмиратында, Мысырда, Бугъаристанда, Френкистанда, Швейцарияда, Къошма шташларда беклей ве меракънен окъуй эдилер.
/Шиир окъула./

16. Эй,сен, къара геджелерни ярып кельген улу зат,
Тюркий халкълар дюньясынынъ умют берген кунеши!
Бу алемде яшамакъчюн къалмагъанда бир фурсат,
Бердинъ иман, бердинъ ишанч, бердинъ акъыл кенъеши.
17. Хитап этип: «Тильде бирлик, эм фикирде, эм иште », -
Пейгъамбердай тенбилединъ юз йыл эвель халкъынъны.
Ах, нелер ве кимлерни туткъан эдинъ сенъ козьде?
Я дуйдынъмы басаджагъын бир кунь эджель халкъынъны?..
/Йыр янъгъырай/

18. Исмаил Гаспринский оджа, маарифчи, нашир, джемаат эрбабы олмасы иле, Уянув деври къырымтатар эдебиятынынъ классиклери сырасына да кире. Онынъ кунь талабына коре язгъан чокътан-чокъ макъалелери, тюрк дюньясында ильки фантастик романы, повестьлери, тарихий икяеси, мистик новелласы ве башкъа эсерлери халкъымызнынъ ве бутюн тюрк дюньясы эдебиятынынъ темелини тешкиль эте.
19. Бойлеликнен, Исмаил Гаспринский озь фаалиети иле, газета вастасынен тюркий халкъларнынъ бирлиштирильмесине омрюнинъ сонъуна къадар хызмет этти. Энъ эввеля, озь миллетини къайгъырып, оны джаилликтен къуртармагъа чалышты.
20. Гаспринский огълуна багъышлап язгъан шиири, санъки дерсинъ бизлерге васиет оларакъ йиберильген. Бугунь де халкъымызнынъ байлыгъы — бу топракътыр.
/Экранда Къырымнынъ табиат манзаралары/
21.
Аман, огълум, сатма сакъын, элинъдеки топрагъы,
Ананъ киби сени беслер берекетли къучагъы.
Пичен, арпа, аш истемез, верир санъа бунлары,
Сефиль резиль олма сакъын, сатып ана топрагъы.
22.
Едиклеринъ, ичтиклеринъ эп бу топракътан келе,
Джебинъдеки акъчалары санъа бу топракъ вере,
Алма, армут, арпа богъдай, багъ ве бостан джумлеси –
Топрагъынъ вердиги байлыкъ... Сатма сакъын, топрагъы.
23.
Оны билип, севмелисинъ чайыр иле багъчайы,
Акъча сувдыр акъар гидер, битирирсинъ акъчайы.
Багъча гитти, акъча битти, не олур сенинъ алынъ?
Аман огълум, топла акъча, кери къайтар багъчайы.
24.
Бакъ, сенинъ бир чайырынъ бар... Не гузельдир чокърагъы,
Шырыл-шырыл келе суву, ярып къара топрагъы.
Лянет эдер санъа чокъракъ, сатма сакъын чайыры,
Эгер сатсанъ, чевирирсинъ феная сен хайыры.
25.
Сач тарлая арпа, богъдай, ишле, бекле тарлайы,
Бир сачарсынъ – он алырсынъ, унутмайып Худайы,
Бир чувал богъдая къаршы, алтын кумюш верирлер,
Кереклеринъ эр не исе – бунлар иле келирлер.
26.
Аман огълум, сатма сакъын, элинъдеки топрагъы,
Ананъ киби сени беслер, берекетли къучагъы
Пичен, арпа, аш истемез, верир санъа бунлары,
Сефиль резиль олма сакъын, сатып ана топрагъы.

27. Улу Гаспринский бизлерге бойле сатырлар да къалдырды:
28. «Сайгъылы достларым, бизим ичюн энъ эйи иш, илим ве маариф ишидир, энъ мукъаддес ынтылув- илимге ве маарифге ынтылувдыр. Чюнки инсанны инсан эткен- эмек ве бильгидир. Бильги- цивилизациягъа етюв вастасыдыр, цивилизация исе инсаннынъ яшав макъсады ве усулыдыр».
29.
Биз тюркий халкъларнынъ атасы Исмаил Гаспринскийге земаневий классигимиз Шакир Селимнинъ сатырлары иле джевап беремиз:
30.
Бу яланджы — фаний юртта йыкъынтылар тикленир,
Мермер ташкъа шу мукъаддес ад-исминъни къоярмыз.
Акъсызлыкълар ёкъсан олур, адалетли кунь келир.
Къырым узьре сен котерген байракъларны къоярмыз! - /Бу сатыр берабер айтылыр/
/Музыка янъгъырай . Экранда халкъ топланувларындан левхалар/
Сонъу