Баяндама ОРЫС СЫНЫПТАРЫНДА ?АЗА? ТІЛІ МЕН ?ДЕБИЕТ П?НІН О?ЫТУДА ПРОФЕССОР Ж.А. ?АРАЕВТЫ? ТЕХНОЛОГИЯСЫН ?ОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
Баяндама
ОРЫС СЫНЫПТАРЫНДА JАЗАJ ТІЛІ МЕН €ДЕБИЕТ П€НІН ОJЫТУДА ПРОФЕССОР Ж.А. JАРАЕВТЫR ТЕХНОЛОГИЯСЫН JОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
Темірбаева БаKыт Ж_н_сбекKызы
ИнновациялыK _лгідегі гимназиялыK
сыныптары бар №39 жалпы орта білім беру мектебініS
KазаK тілі мен ‰дебиеті п‰ні мaCалімі
Т‰уелсіз мемлекетіміздіS тaраKты да KарKынды дамуына бірінші _лес Kосатын aстаздар.
Елбасы Н.€.Назарбаев: «ЕліміздіS ертеSі б_гінгі жас aрпаKтыS Kолында, ал жас aрпаKтыS таCдыры aстаздардыS Kолында», - деген болатын.
Jазір 50 елмен б‰секелестікке жарайтын Kабілетті, білімі тереS, іскер, шыCармашылыK белсенділігі жоCары, жан-жаKты дамыCан болашаCы зор aрпаK дайындап беретін де aстаздар Kауымы.
МaCалімдерге Kойылып отырCан талаптар мен міндеттер ™те жоCары. Олар оKыту технологиясын шебер меSгеру _шін, оKыту ‰дістерініS барлыK саласындаCы (кешегісі мен б_гінгісін) ™згерісті жетік білулері Kажет.
`стаздыK шеберлікті игеру оSай емес, жоCарыда айтKандай, KазаK тілін оKыту ‰дістемесін жаKсы игерумен бірге барлыK білім салаларыныS жетістіктеріне с_йене отырып, еS тиімді деген ‰діс-т‰сілдер ж_йесін шыCармашылыKпен Kолдана отырып жaмыс істегенде aстаздар маKсатына жетеді.
Білім-сала ретінде тaрCындардыS білімдегі Kажеттіліктерін KанаCаттандыруCа, KоCамныS кадрлыK ‰леуметін жаSCырту мен дамытуCа баCытталCан білім Kызметін ж_зеге асыратын мекемелер, aйымдар, к‰сіпорындардыS жиынтыCы болып табылады. БілімніS педагогикалыK _рдіс ретіндегі басты маKсаты, оныS миссиясы азаматтыS тaлCа, Kызметкер, азамат ретіндегі KaндылыKтарын арттыру болып табылады.
ПедагогикалыK Kызмет – ересек адамдардыS ™скелеS aрпаKты ™здік жaмысKа ™з уаKытыныS экономикалыK, саяси, адамгершілік ж‰не эстетикалыK маKсаттарына с‰йкес дайындауCа саналы баCытталCан KоCамдыK-пайдалы KызметініS ерекше т_рі.
JазаKстанныS т‰уелсіз мемлекет ретінде Kалыптасуы барысында еліміздегі білім беру ж_йесініS еS басты міндеті-білім беру арKылы жас aрпаKтыS білім деSгейін халыKаралыK д‰режеге к™теру. Осы баCытта мaCалімдер алдында оKытудыS жаSа технологияларын Kолдана отырып, жеке тaлCаныS дамуына Kолайлы жаCдай туCызу Kажеттілігі туды.
УаKыт талабы мaCалімнен ‰р т_рлі ‰дісті, ізденісті талап етеді. МaCалімніS бала оKытудыS ‰діс-т‰сілдерін шебер меSгеруі ж‰не жаSа технологияларды Kолдануы саналы білім берудіS бірден-бір жолы.
Мен ™зімніS aстаздыK іс-т‰жірибемде педагогика CылымыныS докторы, профессор Ж.А.JараевтыS «€р т_рлі деSгейде оKыту технологиясын» Kолданамын.
Жалпы педагогика Cылымында баланы оKыту мен т‰рбиелеудіS маKсаты- жан-жаKты дамыCан жеке тaлCаны Kалыптастыру болса, жаSа технология бойынша да оKытудыS маKсаты-™здігімен дамуCа aмтылатын жеке тaлCаны Kалыптастыру.
ОKытудыS бaл т_ріндегі еS бастысы оKушыCа деген сенім. €р оKушы оKу материалдарын ‰р т_рлі деSгейде Kабылдайды.
ТаKырып бойынша жасалCан деSгейлік тапсырмалар дамыта оKыту идеясын ж_зеге асыруCа м_мкіндік береді. €р оKушыныS мемлекетік стандарт деSгейінде білім алуына, ™зініS Kабілетіне с‰йкес жоCарCы деSгей жаCдай жасалады.
БарлыK оKушы еS т™менгі деSгейдегі тапсырмаларды орындаудан бастайды. Оларды толыK орындап болCаннан кейін Cана келесі деSгейдіS тапсырмасын орындауCа к™шеді.
ДеSгейлік тапсырмаларды орындау арKылы оKушыныS ™зіндік темпі, ынтасы, ойлауы, есте саKтауы Kалыптастырылады.
К_нделікті сабаKта беретін деSгейлік тапсырмаларды KызыKты етіп Kaрап, оKушылардыS орындауларын KадаCалау керек.
Осындай жaмыстарды ж_ргізу ‰р мaCалімніS шеберлігіне байланысты. СабаKты KызыKты етіп ™ткізу _шін мaCалім ™зі жаKсы дайындалу керек, яCни Kосымша ‰дебиеттер оKу, т_рлі ойын элементтерін келтеру, с™зжaмбаK, диалог, ситуациялыK жаCдаяттар Kолдану.
ДеSгейлік тапсырмалар мемлекеттік стандарт талапына сай жасалады.
І – деSгейдіS тапсыпмасы к_рделіне т_седі. ОKушыныS бойында ойлау даCдысы Kалыптасады. Оларда біздіS aлттыK ерекшеліктеріміз ескеріліп, т‰рбиелік маSызы болуы Kажет. Бaлар маKал-м‰телдер, наKыл с™здер, ™леS, салт-д‰ст_рлер т.б.
ІІ – деSгейдіS тапсырмалары оKушыныS логикалыK ойлау д‰режесініS жоCары к™терілуіне с‰йкес болып келеді, яCни таKырыпKа байланысты ‰Sгіме Kaрастыру, шаCын шыCарма, с™з жaмбаK Kaрастыру т.б.
€р оKушыда деSгейлік тапсырмаларды жазатын жеке арнайы д‰птерлері бар ж‰не №1, №2 кестелері бар.
№ 1 кестеде оKушыныS аты-ж™ні, сыныбы ж‰не ™тілген таKырыптары, деSгейлік тапсырмалардыS тaсында орындаCан белгі Kойылады.
Орындаса «+», орындалмаса «-»
Осындай таблица д‰птер ™зімде де бар, онда мен оKушылардыS тізімін, таKырып ж‰не таKырыптыS деSгейлік тапсырмасын белгілеп отырамын.
ОKушыныS Kай таKырыптыS Kандай тапсырмасын орындаCаны не орындамаCаны белгілі болады. Бaл маCан _лгерімі т™мен оKушымен Kосымша жaмыс жасауыма м_мкіндік туCызады, себебі оныS Kандай тапсырмадан _лгермегенін т_сінуге болады.
Осындай т‰ртіппен мaCалім оKушыныS білім деSгейініS к™рсеткішін жиналCан aпайларын оKушы ™зініS №2 кестесіне т_сіріп, сол н_ктелерді Kосса, оKушыныS даму мониторингі пайда болады.
ДеSгейлік тапсырмалармен жaмыс жасау арKылы оKушыныS аKыл- ойы, сабаKKа деген ынтасы ж‰не жауапкершілігі артады, оKушыныS білімініS ™суіне, дамуына баKылау жасалады, соCан с‰йкес ‰діл баCаланады. ОKушыныS даму мониторингі ‰рбір келесі таKырып бойынша басKалармен емес, ™зімен ™зін салыстыру арKылы оKытылады.
€р деSгей бірнеше белгілі тапсырмалардан тaрCандыKтан Kандай тасырмаCа к™п к™Sіл б™лу керектігі оKушыCа да, aстазCа да айKын к™рінеді.
ОKушы бір деSгейден бір деSгейге ™з білімін біртіндеп толыKтыра отырып, Kабілетін де жетілдіреді. ОKушыныS табиCи Kабілеттері мен дарындылыK KасиеттерініS ашылуына жаCдай туады, к™теріSкі баCа алуына м_мкіндік беріледі ж‰не дамыта оKуты принципі орындалады. Профессор Ж.А.Караев технологиясыныS жемісі сол. Ол оKушыны к_штеп оKытудан аулаK, ™здігімен оKып, дамуына ойлануына даCдыландырады.
Осы технологияны Kолдану н‰тижесінде мынадай Kорытынды жасауCа болады:
- оKушы ™здігімен білім алуCа _йренеді
- оKушы ‰р таKырып бойынша баCаланады
- _лгерімі т™мен оKушымен жaмыс жасауCа мaCалімге м_мкіндік туады
- жаKсы оKитын оKушыCа ‰рі Kарай дамуына жол ашылады
- ‰р оKушы мaCалімніS назарынан Kалмайды
- оKушылар арасында _лгермеушілік жойылады
- оKушыныS п‰нге деген KызыCушылыCы туады.
ТаKырыптыK баKылау жaмысы да деSгейлік тапсырмалармен бірнеше нaсKада беріледі. Бaл жаCдайда оKушы тапсырманы басKа біреудіS к™мегісіз орындайды ж‰не мaCалім тарапынан KатаS баCаланып, ™здерініS наKты алCан білімдеріне с‰кес баCаланады.
БаCадарламаCа с‰йкес таKырып бойынша деSгейлік тапсырмаларды Kaрастырып, оKушыларCа маKсаты т_сіндіріледі. СабаK таKырыптыS к_рделігіне байланысты екі немесе одан к™п саCатKа арналады. Тапсырманы оKушылар арнаулы деSгейлік д‰птерлеріне жазып алады да, содан соS жaмыс д‰птерлеріне орындай бастайды.
Технология дегеніміз ™зі ™нер, шеберлік ж‰не Cылым деген aCымнан тaратын грек с™зі. ЯCни, шеберлікпен белгілі бір жобада, м™лшерде жaмыс істеу деген aCымCа сай келеді. Демек оKушыныS алдына маKсат KойCызып, оны міндетті оындату. Ол оKыту технологиясыныS маKсаты алдын ала KaрылCан жоба бойынша жаKсы н‰тижеге жету. Бaл технологияныS т‰рбиелік м_мкіндігі де мол. Ол KазаK халKыныS aлттыK т‰рбиеге бейімделген KaндылыKтары арKылы яCни маKал-м‰телдер, жaмбаKтар, жаSылтпаштар, ертегі, аSыздар арKылы оKушыныS м‰дени Kорын толыKтыруCа ‰сер етеді.
€рбір оKу аясында саCат саны ‰р т_рлі болCанымен, тапсырмалар таKырыптыS мазмaнын ашатындай болып жасалады.
Бір аяCа бір-біріне байланысты таKырыптар енеді.
Сондай бір сабаKтыS _лгісі ретінде мына мысалды алуCа болады.
СабаKтыS таKырыбы: АрдаKтаSдар ананы. К™семше.
СабаKтыS маKсаты: ТаKырып бойынша жаSа с™здерді меSгерту.
Білімділік: Дaрыс айтуCа сауатты жазуCа жаттыKтыру. МаKал –м‰телді орынды Kолдана білу оKушылардыS с™здік Kорын молайтып, с™йлем Kaрастыру, ‰Sгімелеу даCдыларын жетілдіру.
ДамытушылыK: Тіл м‰дениеттін дамыту, таKырып негізінде оKушыныS пікірін Kалыптастыру, ой-™рісін кеSейтуге жаCдай жасау, маKал –м‰телдерді Kолдану арKылы тіл байлыCын дамыту.
Т‰рбиелік: Ата-ананы Kадірлеуге, _лкенді сыйлауCа т‰рбиелеу.
Т‰жірибелік: Ойнау элементтері арKылы тіл _йрену.
Сонымен ‰р сабаKтыS маKсаты аныK таKырыпты меSгеру _шін Kолданылатын ‰діс т‰сілдер балаларды жалыKтырмайтындар болCаны ж™н. Ал оKушыныS с™йлеу даCдысыныS дамуы сабаKтыS ‰р кезеSінде к™рініп отыруы керек. €р деSгейдіS тапсырмасын орындаCаннан кейін Kорытынды жасалып отырады.
€р сабаK aйымдастыру кезеSінен басталып, деSгейлік тапсырмаларды орындаумен жалCасады.
ДеSгейлік тапсырмалар
І. ДеSгей
1.ОKулыKтаCы м‰тінді м‰нерлеп оKы.
2.ТаKырыптыS мазмaнын ашатын с™здерді жаз.
3.М‰тіннен к™семше тaлCалы етістіктерді теріп жаз, жaрнаCын к™рсет. Ереже.
ІІ. ДеSгей
1. КарточкадаCы тапсырманы орында.
2. СитуациялыK жаCдай к™рсету. АнаSа, ‰жеSе Kалай к™мектесесіS? К™семше тaлCалы етістікті теріп с™йлем Kaрастыр.
3. Ана туралы маKал-м‰тел.
4. АнаSа KaтыKтау жаз.
ІІІ. ДеSгей
1. АнаS, ‰жеS туралы не білесіS?
2. «МеніS анам», «МеніS ‰жем» шаCын шыCарма.
Осы тапсырмаларды орындаCаннан кейін мониторинг сызамыз. Егер оKушы баCасын т_зетемін десе оCан м_мкіншілік беріледі. БарлыK оKушылар жaмысын бір мезгілде бастап Kабілетіне Kарай ™з биігіне жетеді.
JазаK ‰дебиеті п‰нінде де м‰тінмен жaмыс ж_ргізуді деSгейлік тапсырма арKылы беріледі. Бaл жaмыс н‰тижесі ауызша тексіріледі. €р бала орнында отырып дайындалады.
І-ші деSгейге м‰тінді м‰нерлеп оKу тапсырылады.
ІІ-ші деSгейге осы м‰тіндегі кейіпкерге мінездеме беру немесе табиCатты суреттеу тaсын тауып оKу.
ІІІ-ші деSгейге осы м‰тінге деген к™зKарасы, оны ™з ойымен айтып беру, кейбір _зінділерді жатKа айту сияKты жaмыстар орындалады.
Профессор Ж.А.КараевтыS технологиясы біріншіден, дамыта оKыту идеясын ж_зеге асыруCа м_мкіндік береді, ™йткені ол оKушыныS ойлауын, есте саKтауын, ынтасын, белсенділігін, білім сапасыныS дамуына к™мектеседі. €р оKушыCа кемінде мемлекеттік стандарттыK деSгейде білім алуына кепілдік береді.
€сіресе, топKа б™ліп оKытатын сыныптарда осы технологияны Kолдану ™те тиімді.
Тиімді жаKтары:
- оKушылар бір-бірінен KалмауCа тырысады
- ‰р бала ™з деSгейіне, Kабілетіне Kарай баCаланады
- сынып оKушылары толыK баCаланады ж‰не ‰р оKушы ™зініS алатын баCасын біліп отырады
- бір Cана сабаKта бірнеше тапсырмалар орындалады
- ж‰не Kазіргі жаSа оKулыKтаCы тапсырмалар осы технологияCа негізделіп берілген.
ПайдаланCан ‰дебиеттер
1. Ж.Караев. Педогогическая технология.// Алматы, 1999 жыл.
2. Калиев Ж. «Орыс тілді мектептерде KазаK тілі мен ‰дебиетін оKытуды жетілдірудіS ™зекті м‰селелері».// JазаK тілі мен ‰дебиеті орыс мектебінде журналы.// №3 2002 жыл.
3. БаKзыбекова Н. «Саралап деSгейлеп оKыту технологиясы арKылы оKушылардыS білім деSгейін арттыру».
4. Jуанышбекова Н. «ЖаSа технологиялыK ‰діс т‰сілдерді пайдалану».
// JазаK тілі. €дістеме. РеспубликалыK Cылыми-‰дістемелік журнал.//
№2 2004 жыл.
5. Бектaров Ш.К. «JазаK тілін ана тілі деSгейінде _йрету».// А., 2002 жыл.
ТЕЗИС
ОРЫС СЫНЫПТАРЫНДА JАЗАJ ТІЛІ МЕН €ДЕБИЕТ П€НІН ОJЫТУДА ПРОФЕССОР Ж.А.JАРАЕВТЫR ТЕХНОЛОГИЯСЫН JОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ
Темірбаева БаKыт Ж_н_сбекKызы
ИнновациялыK _лгідегі гимназиялыK
сыныптары бар №39 жалпы орта білім беру мектебініS
KазаK тілі мен ‰дебиеті п‰ні мaCалімі
Т‰уелсіз мемлекетіміздіS тaраKты да KарKынды дамуына бірінші _лес Kосатын aстаздар.
Елбасы Н.€.Назарбаев: «ЕліміздіS ертеSі б_гінгі жас aрпаKтыS Kолында, ал жас aрпаKтыS таCдыры aстаздардыS Kолында», - деген болатын.
МaCалімдерге Kойылып отырCан талаптар мен міндеттер ™те жоCары. Олар оKыту технологиясын шебер меSгеру _шін, оKыту ‰дістерініS барлыK саласындаCы ™згерісті жетік білулері Kажет.
`стаздыK шеберлікті игеру оSай емес, жоCарыда айтKандай, KазаK тілін оKыту ‰дістемесін жаKсы игерумен бірге барлыK білім салаларыныS жетістіктеріне с_йене отырып, еS тиімді деген ‰діс-т‰сілдер ж_йесін шыCармашылыKпен Kолдана отырып жaмыс істегенде aстаздар маKсатына жетеді.
УаKыт талабы мaCалімнен ‰р т_рлі ‰дісті, ізденісті талап етеді. МaCалімніS бала оKытудыS ‰діс-т‰сілдерін шебер меSгеруі ж‰не жаSа технологияларды Kолдануы саналы білім берудіS бірден-бір жолы.
Жалпы педагогика Cылымында баланы оKыту мен т‰рбиелеудіS маKсаты- жан-жаKты дамыCан жеке тaлCаны Kалыптастыру болса, жаSа технология бойынша да оKытудыS маKсаты-™здігімен дамуCа aмтылатын жеке тaлCаны Kалыптастыру.
ОKытудыS бaл т_ріндегі еS бастысы оKушыCа деген сенім. €р оKушы оKу материалдарын ‰р т_рлі деSгейде Kабылдайды.
ТаKырып бойынша жасалCан деSгейлік тапсырмалар дамыта оKыту идеясын ж_зеге асыруCа м_мкіндік береді. €р оKушыныS мемлекетік стандарт деSгейінде білім алуына, ™зініS Kабілетіне с‰йкес жоCарCы деSгей жаCдай жасалады.
БарлыK оKушы еS т™менгі деSгейдегі тапсырмаларды орындаудан бастайды.
ДеSгейлік тапсырмаларды орындау арKылы оKушыныS ™зіндік темпі, ынтасы, ойлауы, есте саKтауы Kалыптастырылады.
Осындай жaмыстарды ж_ргізу ‰р мaCалімніS шеберлігіне байланысты. СабаKты KызыKты етіп ™ткізу _шін мaCалім ™зі жаKсы дайындалу керек, яCни Kосымша ‰дебиеттер оKу, т_рлі ойын элементтерін келтіру, с™зжaмбаK, диалог, ситуациялыK жаCдаяттар Kолдану.
ДеSгейлік тапсырмалар мемлекеттік стандарт талапына сай жасалады.
І – деSгейдіS тапсыпмасы к_рделіне т_седі. ОKушыныS бойында ойлау даCдысы Kалыптасады. Оларда біздіS aлттыK ерекшеліктеріміз ескеріліп, т‰рбиелік маSызы болуы Kажет. Бaлар маKал-м‰телдер, наKыл с™здер, ™леS, салт-д‰ст_рлер т.б.
ІІ – деSгейдіS тапсырмалары оKушыныS логикалыK ойлау д‰режесініS жоCары к™терілуіне с‰йкес болып келеді, яCни таKырыпKа байланысты ‰Sгіме Kaрастыру, шаCын шыCарма, с™з жaмбаK Kaрастыру т.б.
€р оKушыда деSгейлік тапсырмаларды жазатын жеке арнайы д‰птерлері бар ж‰не №1, №2 кестелері бар.
№ 1 кестеде оKушыныS аты-ж™ні, сыныбы ж‰не ™тілген таKырыптары, деSгейлік тапсырмалардыS тaсында орындаCан белгі Kойылады.
ОKушыныS Kай таKырыптыS Kандай тапсырмасын орындаCаны не орындамаCаны белгілі болады.
Осындай т‰ртіппен мaCалім оKушыныS білім деSгейініS к™рсеткішін жиналCан aпайларын оKушы ™зініS №2 кестесіне т_сіріп, сол н_ктелерді Kосса, оKушыныS даму мониторингі пайда болады.
ДеSгейлік тапсырмалармен жaмыс жасау арKылы оKушыныS аKыл- ойы, сабаKKа деген ынтасы ж‰не жауапкершілігі артады, оKушыныS білімініS ™суіне, дамуына баKылау жасалады, соCан с‰йкес ‰діл баCаланады.
€р деSгей бірнеше белгілі тапсырмалардан тaрCандыKтан Kандай тасырмаCа к™п к™Sіл б™лу керектігі оKушыCа да, aстазCа да айKын к™рінеді.
ОKушы бір деSгейден бір деSгейге ™з білімін біртіндеп толыKтыра отырып, Kабілетін де жетілдіреді. ОKушыныS табиCи Kабілеттері мен дарындылыK KасиеттерініS ашылуына жаCдай туады, к™теріSкі баCа алуына м_мкіндік беріледі ж‰не дамыта оKыту принципі орындалады. Профессор Ж.А.Караев технологиясыныS жемісі сол. Ол оKушыны к_штеп оKытудан аулаK, ™здігімен оKып, дамуына ойлануына даCдыландырады.
Осы технологияны Kолдану н‰тижесінде мынадай Kорытынды жасауCа болады:
- оKушы ™здігімен білім алуCа _йренеді
- оKушы ‰р таKырып бойынша баCаланады
- _лгерімі т™мен оKушымен жaмыс жасауCа мaCалімге м_мкіндік туады
- жаKсы оKитын оKушыCа ‰рі Kарай дамуына жол ашылады
- ‰р оKушы мaCалімніS назарынан Kалмайды
- оKушылар арасында _лгермеушілік жойылады
- оKушыныS п‰нге деген KызыCушылыCы туады.
Бaл технологияныS т‰рбиелік м_мкіндігі де мол. Ол KазаK халKыныS aлттыK т‰рбиеге бейімделген KaндылыKтары арKылы яCни маKал-м‰телдер, жaмбаKтар, жаSылтпаштар, ертегі, аSыздар арKылы оKушыныS м‰дени Kорын толыKтыруCа ‰сер етеді.
15