Урок Чувашское устное народное творчество


Сценарий фольклорного номера на районный фестиваль художественной самодеятельности «Улах» («Посиделки») на чувашском языке.
УЛАХ.
 
Вводное слово. Из глубины веков до наших дней сохранились традиции чувашского народа. Они дороги нам как память о наших предках, об их образе жизни.
 Осенью и зимою, когда обыкновенно ночи длинные, молодежь проводит время на посиделках – «Улах». Посиделки организовывают девушки. Собирались обычно у кого-нибудь дома, если родители, например, уезжали в гости в соседнюю деревню, или в доме одинокой женщины или в бане. Потом за это девушки, парни помогали ей в какой-нибудь работе, дров наколоть, хлев почистить и т. д.
Девушки приходят на посиделки с рукоделием: вышивкой, вязанием. Потом приходят парни с гармошкой. Они садятся между девушками смотрят на их работу, оценивают. Угощают девушек орехами, пряниками. Один из парней обязательно должен быть гармонистом. Молодежь на посиделках веселится. Поют песни, шутят, пляшут, играют. За тем парни уходят на посиделки, на другие улицы. На каждой улице собирается свой «Улах». Так парни за ночь успевали посетить несколько посиделок, при этом присматривали себе невест.
В старину на «Улах» приходили смотреть и родители. Гостей угощали пивом, а они в ответ клали в ковш деньги, которые обычно отдавали гармонисту. Приходили на посиделки и ребятишки, но они долго не задерживались, насмотревшись на веселье, отправлялись по домам. Иногда дети, собравшись у кого-нибудь дома, имитировали взрослые посиделки.
На сцене представлен интерьер чувашской избы - на окнах «выбитые» занавески, макет чувашской печи с домашней утварью и посудой.
Сценари.
Хĕрсем улах лараççĕ. Кам тĕрлет, кам çыхать, кам кĕнчеле арлать. Вĕсем «Шур перчетке çыхса» юрра юрлаççĕ.
Шур перчетке çыхсаПÿрнем шăтрĕ.
Савни саншăн йĕрсеКуççуль пĕтрĕ.
Ăсатса яр, савни,
Ăсатса яр.
Кĕмĕл кĕпер урлăКаçарса яр.
- Эй, хĕрсем, мĕн кулянса ларатпăр-çак! Ав, каччăсем килеççĕ,-тет пĕри.
- Çакăн каччă шухăшĕ кăна вара,-тĕксе илет ăна тепри.
- Ара, каччăсăр мĕнле-ха вăл?-аптраса ÿкмест лешĕ..
Каччăсем «Пахчи-пахчи» юрра юрласа кĕреççĕ.
Пахчи-пахчи, улма пахчиУлма çисе ÿсрĕмĕр.
Эх, ÿсрĕмĕр,
Çампа маттур пултăмăр.
Пахчи-пахчи, çырла пахчи,
Çырла çисе ÿсрĕмĕр.
Эх, ÿсрĕмĕр,
Çампа хĕрлĕ пултăмăр.
Пахчи-пахчи, хăяр пахчи,
Хăяр çисе ÿсрĕмĕр.
Эх, ÿсрĕмĕр,
Çампа хаяр пултăмăр.
Юрласа пĕтернĕ хыççăн каччăсем хĕрсем хушшине вырнаçкаласа лараççĕ. Паллах, хăйсене килĕшерех панă хĕрсемпе юнашар ларма тăрăшаççĕ.
-Айтăр пĕрле юрлатпăр,-сĕнет пĕр хĕрĕ.
Çамрăксем килĕшеççĕ. Пурте пĕрле «Ăçта каян, чĕкеç» юрра юрлаççĕ.
Ăçта каян, чĕкеç, çумăр витĕр,
Ик çунатту тăрăх шыв юхтарса.
Ăçта каян, савни, каçа хирĕç,
Ик куçунтан куççуль, ай, юхтарса.
Кăвакарчăн чĕппи ман пуласчĕ.
Карлăк çине ларса ман юрласчĕ.
Савни, санăн тусу ман пуласчĕ,
Сан куçунтан пăхса, ай, юрласчĕ.
Кăвакарчăн чĕппи пулаяс çук,
Карлăк çине ларса юрлаяс çук.
Савни, санăн тусу пулаяс çук,
Сан куçунтан пăхса юрлаяс çук.
- Çитет-ха юрласа. Айтăр хĕрсене ташлаттарар,-сĕнет пĕр каччи.
- Ташлаттарас, ташлаттарас,-теççĕ ыттисем те.
Чи маттур хĕрсене ташша кăлараççĕ. Ыттисем такмак каласа, алă çупса хавхалантараççĕ. Хĕрсем ташша вĕçлесен каччăсем умне пырса ура тапаççĕ.
- Ванюкпа Алюша ташлаттарас-ха, вĕсем хитре ташлаççĕ,-чăтаймасть пĕр хĕрĕ.
- Эпир хаваспах,-килĕшеççĕ Ванюкпа Алюш. Каччăсем пĕр-пĕринпе ăмăртса, ура хуçса ташлаççĕ. Хĕрсем каччăсем çине пăха-пăха тем пăшăлтатаççĕ. Сасартăк Алюш такăнса ÿкме пуçлать, анчах ăна ташă çаврăмĕ пек туса ярса ташша малалла тăсать. Икĕ хĕр Алюш çине пăхса вăрттăн кулаççĕ, вĕсене иккĕшне те Алюш килĕшни паллă.
Ташă вĕçленсен çамрăксем пĕр кана калаçкаласа ĕçлесе лараççĕ.
- Вăйă выляс вăхăт çитрĕ пуль,-сĕнет унтан пĕри, часах киле кайма вăхăт çитессине систерсе.
- Выляс, выляс,-килĕшеççĕ ыттисем те.
«Мĕнле вылятпăр-ха?»-ыйтаççĕ пĕр-пĕрне çамрăксем.
- «Асаннелле выляс»,-сĕнеççĕ хĕрсем.
- «Эпĕ шутлаканни пулатăп»,-çавăнтах вырăнтан сиксе тăрать пĕр шухă каччă. Хăй вăр-вар шутлама та пуçлать:
Пĕрре-пĕрел.
Иккĕ-икел.
Виççĕ – виçел,
Тăваттă тăваткал.
Пиллĕк-пилеш,
Улттă- улма.
Çиччĕ-çилме,
Саккăр-салма,
Тăххăр-тăрна,
Вуннă ятне тунă.
Тух!
Кам тĕлĕнче шутласа чарăнать, çавна «Эсĕ асанне пулатăн»,-тет.
- «Эпĕ хаваспах», -тет лешĕ.
Вăйă пуçланать. «Асанне» çĕр чавнă пек туса тăрать. Ачасем «асанне» патне пырса ыйтма пуçлаççĕ. «Асанне» хуравласа пырать.
- Асанне, мĕн тăван?
- Çĕр чаватăп.
- Çĕр чавса мĕн тăван?
- Мул шыратăп.
- Мул шыраса мăн тăван?
- Йĕп илетĕп?
- Йĕп илсе мĕн тăван?
- Михĕ çĕлетĕп.
- Михĕ ç(ĕ)лесе мĕн тăван?
- Чул пуçтаратăп.
- Чул пуçтарса мĕн тăван?
- Сан ачусене перетĕп.
- Ман ачасем мĕн тунă вара?
- Пĕтĕм йăрансене таптаса пĕтернĕ, мурсем.
Ачасем амăшĕ хыçне пытанаççĕ, амăшĕ вĕсене хупланçи тăвать.
- «Асанне, каçар. Эпир урăх ун пек тумастпăр»-теççĕ ачасем.
Чи пĕчĕк ачи «асанне» патне чупса пырать. «Юрĕ ĕнтĕ, юрĕ, каçаратăп», текелесе «асанне» ачана пуçĕнчен ачашлать. Ачасем вылякаласа сцена çинчен тухса каяççĕ.