Классный час Национальный праздник Шагаа


Шагаа байырлалыныS ачызында бурунгу ™гбелеривистиS сагып чорааны чаагай езу-чаSчылдарны катап диргизип, амыдыралга боттандырып турар бис. Ол дээрге ™з_п орар аныяк-™скенге ™™редип-кижизидип турары канчаар-даа аажок улуг депшилгениS к™рг_з__-д_р. Шагаа – эS-не х_нд_ткелдиг байырлал. АSаа белеткенири база тускай езу-чурумнуг, сагылгалыг. Ол б_г_н_S дугайында республиканыS чонунга тайылбырны бээри-биле, Камбы-лама эргелелиниS т™лээзи Тензин Чинба башкы, чоннуS х_нд_леп адап ™™ренгени Буян башкынын тайылбыры.
– Шагаа – шаг-_ениS чаазы, экизи, арыг-силии, эS-не аянныы. Бо чылын Аът чылын уткуп ап турар бис. БистиS амыдырал-чуртталгавыста болуп турар кандыг-даа байырлалдардан артык улуг, чаагай байырлал. Каш хонук болгаш омак-х™гл_г, оюн-тоглаалыг байырлалывыс моорлап келир. Ынчангаш бис чурттап орар аал-оранывысты, мага-бодувусту, сагыш-сеткиливисти арыглап алырывыска, чиик болур болгаш б_г_ ч__л эки болур. Байырлалды элбек аъш-чемниг, каас идик-хептиг, алдын-м™Sг_нн_г, акша-к™пеектиг, оюн-тоглаа-биле уткуур бис. Ол дээрге аас-кежиктиг, эки чурттаарыныS _легери. Ынчангаш эS-не кол ч__л – арага-дары ижип болбас, муSгарап, хомудап, багай ч__л чугаалап болбас, багай сеткил бодавас. Чырык байырлалда езулуг кылыр ужурлуг ч__л_в_с–ойнап-х™глээр, ™скелерге экини болгаш ™™р_шк_н_ к_зээр.Белеткел ажылдарынга хамаарыштыр алырга, Будда башкы шупту амытаннарны чалап тургаш, ол амытаннарныS аайы-биле болзун деп к_зээн. Ынчап кээрге, шупту чедиишкин к_зеп турар болганда, кижи б_р_з_ номга олуруп алыры чугула. Айда чаSгыс катап номга олуруп ап турары – дараазында чылда база чедиишкиннерни кыйгырып ап турары-дыр.
Шагаа байырлалыныS келир шагы 3 шак 40 минутадан 5 шак 40 минутага чедир, а 5 шак 40 минута турда, шуут _н_п келир шагы ол. Шак ол _еде чаSчыл езугаар саS салыр езулал болур. СаS салырыныS езулалы – чер-чуртувустуS ээлерин чемгерип, кежик-чолду дилеп алыры. Бирги х_нде ойнап-х™глээр, чаагай, амданныг аъш-чем чооглаар, ийиги х_нде хей-аът тугу азар, _шк_ х_нде буян-кежик кыйгырар, а оон арткан х_ннерде, б_д_н ай дургузунда, улуг назылыг, аарыг-аржык, х™й ажы-т™лд_г улуска ачы-дуза чедирерге б_д_н чылда бай, чедиишкинниг болурунуS демдээ болур.
Шагаа байырлалын ч_гле бис эвес, а Азия чурттары, Кыдат, Япония, Вьетнам дээш, оон-даа ™ске чурттар бис-биле деSге уткуур. Кыдатта болза, Шагаа х_н_ 5 шак 40 минута турда _н_п келген болза, олар б_г_ делегейге дааш-шимээн _нд_рер чаSчылдыг. Олар алгы-кышкылыг ™™р_п-амыраар, чок болза х™гж_м херекселдери азы дээрже адар тускай чараш™Sнерлиг частыр ч__лдерин адар. База ол ышкаш олар х™й санныг чулаларны кывыскаш, дээрже ужудуп _нд_рер чаSчылдыг. ОоS ужуру – б_г_ делегей чырый берзин, х™гл_г дааш-шимээнге оттуп келзин, шаг-_ениS экизин, чаазын аянныг уткуп алзын дээни. Кореяда дыка улуг коSга бар, ону дагжадыр, Японияда аажок улуг, калбак демир бар, олар оозун киSгиредир соп, дааш _нд_рер.
Х_нд_л_г чонувуска аас-кежиктиг болурун, ажы-т™л кадык-чаагай болзун, эртем-билиглиг, ажыл-агыйлыг, эп-найыралдыг болзун, узун назылыг болзун дээн чаагай к_зээшкиннери б_р_н_-биле к__сеттине берзин! Б_г_-ле ч__л менди-чаагай болзун!
Наступающий год станет годом Синей деревянной Лошади, который, по утверждениям астрологов, несет в себе динамизм и напористость, сочетание строгой расчетливости и огненной страсти. Космический элемент года Лошади – дерево, символизирует собой и практичность, и вспыльчивость. Считается, что люди, рожденные в этот год, оптимистичны, энергичны, общительны, способны на нестандартные решения. Они умеют ладить с другими и преуспевают в тех видах деятельности, где требуется проявлять инициативу и силу убеждения. Их трудолюбие
За три дня до Шагаа и в течение месяца после наступления нового года нельзя совершать неблаговидные поступки, в том числе употреблять алкоголь. В этот период стократно увеличиваются благие деяния и настолько же обратные.В ночь накануне Шагаа желательно не спать, хотя бы в промежутке между 3 ночи и 6 утра ведь новый год наступает не в полночь, а с восходом солнца в первый новогодний день. Существует поверье, что в новогоднюю ночь Будда объезжает на своей колеснице землю и, если ему попадаются спящие люди, он их принимает за мертвых и не благословляет направлено на благо своего дома и семьи.
Шагдан тура дойлаарывыс
Шагаа хуну унуп келди.
Дашкаар унуп, силгиленип,
Даштыг черге сандан салып,
Суттен чажып, отка оргуп,
Чудулгевис сагыылынар.
Амыр-менди чолукпушаан,
Ак чем амзап, йорээл салчыыл.
Алгы дожеп, шанак мунуп,
Артыы дагдан чунгулаалы.
Даалы, кажык, тевек ойнап,
Талалажып кагжыылынар.
Хырбачаны, согажаны
Хырый кезип, ууже бузуп,
Улуг паштар чак долдур
Улай-улай улдуртуулу,
Далган, тара, саржаг, чокпек
Тавак долдур сыгажыылы.
Аарыг-аржык чагдавазын,
Айыыл-халап таварбазын!
Бурган башкы ыдыктап каан
Буян-кежик бодаразын!
Бурун тыва ёзу-биле
Мурнувуска согуржуулу!

Оюн «Кошкак звено»
1)Тывызыктар
1Дендии куштуг, девиденчиг уннуг. (Динмирээшкин)
2Беш алышкы дош чуктеди. Ийи тончулуг, ийи билзектиг, ортузунда кадаглыг (хачы)
3Амдан киирер ак чемим (сут)
4Тейи дежик, ишти курттуг (ог)
Мун кижи чангыс курлуг (ширбииш)
6Чырык коргенде чунун-даа артынга чаштынар (холеге)
7Чанын билбес кижи Чагдап болбас чашпан (шагар-оът)
8Хур-хур хурээлей
Тар-тар тараалай
9Ховен иштинде чанагаш оол чыдыр (буурек)
10Узун-оолдун ужу дуктуг (кургулдай)
11Дорт хуулар чеченим
Он ийи хенчектиг (чыл)
12Чускук дег боттуг сурун дег ыыттыг (ары)
13Ховен дег ак дуктуг мен,
Аяк ишти ханныг мен (тоолай)
14Тейлеп-ле турар, тейлеп-ле турар,
Тейлээн соонда теккиледир узер (балды)
15 Менден биче мени мегеледи
Сенден биче сени мегеледи (душ)




2)Улегер домактар
Ай херели чылыг чок, артык сеткил ажык чок.
Агы чечээ – ажыг, артык сос – анчыг.
Дыт – човурээлиг, сос – чорулдээлиг.
Дыннаанын чулчурбас – хоп болур, корбээнин хооретпес – меге болур.
Черни час оттурар, сеткилди эжи оттурар.
Оглунга иези болушпаска эки, кызынга адазы болушпаска эки.
Шапты балды куш тодер, чалгаа кижи ажыл чылзыр.
Кургаг черге хеме чорбас. Харам кижээ эш тывылбас.
Маадыр олзе-даа, мактал ады олбес.
Ужук билбес кижи(Уну чоктан дора.)
2. Кижи озер (Кидис шойлур)
3. Чадаг чорба, аьттыг чор(Чааскаан чорба, эштиг чор)
4. Эки кижээ эш хой (Эки аътка ээ хой)
5. Чадаг кижиге чер ырак(Чалгаа кижиге чем ырак)
6. Куш уязынга ынак(Кулун иезинге ынак)
7. Шевер кижи мактадыр(Чевен кижи бактадыр)
3)Айтырыглар
Шагааны тыва каш чылдан эгелеп катап байырлап эгелээнил (1988 улу чылы)
Тыва календарьда каш чыл бар (12)
Кандыг олуттуг аът чылы келирил ()ыяш
Тыва календарда чаа чыл кайы уеде келирил (Дан бажында)
Сан деп чул (Шагаанын одаа)
Шагаанын санынга кандыг чемни салырыл (ак чем)
Шагаада чаламага кандыг оннерлиг кадактарны баглаарыл (Ак, кок сарыг)
Шагаада хоруглуг чуулдер (удувас, арага ишпес)
Шагаага кажандан эгелеп белеткенип эгелээрил (Кустен)

4)Тыва тоолдарны адаар.
5)Узун тыныш
6)Дурген чугаа, Кожамык ырлаар
Тиилекчини тывар, шаннаар








15