Конспект урока по марийскому языку на тему С. Г. Чавайн

Министерство образования Республики Башкортостан
Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение
Средняя общеобразовательная школа №3 г. Бирска.













Открытый урок
по родному (марийскому) языку на тему:

«С. Г. Чавайн - калык мурызо».



Провела: Микаева С. И.













Бирск-2016 г.



Тема: С. Г. Чавайн - калык мурызо.
Класс: 8.
Типше: Иктешлымаш урок.
Цель: туныктымо: С. Г. Чавайнын илыш-корныжым, литератур пашажым лончыл
лекташ; тунемше-влакым классикын творчествыжым умбакыже
шымлаш кумыландаш;
йылме лывыртыме: ойлымо да возымо йылмым лывырташ, уш-акылым
пойдараш;

воспитатлыме:писательын образше негызеш шочмо мландым, калыкым,
пашам йораташ кумыландаш;
Кучылтмо материал: слайд, писательын портретше, «С. Г. Чавайн - калык мурызо»
пырдыжгазет, книга выставке, карточке-влак, ребус-влак.
Кучылтмо литератур:
Крылова Г. С., Кулалаева И. А. Кугыжаныш марий йылме программе. I-XI класс.-
Йошкар-Ола, 2011.
С. Г. Чавайн. Ойпого.- Йошкар-Ола, 1980.
А. А. Васинкин, В. А. Абукаев - Эмгак, Л. А. Абукаева, Ю. И. Соловьев. Писатели Марий Эл.-Йошкар - Ола, 1993.

Урокын планже:
Организационный момент (2 мин.).
Урокысо теме дене палдарымаш (10 мин.).
Урокысо теме дене паша( 20 минут).
Иктешлымаш(6 минут).
Монго паша (2 минут).





















Урокын эртымыже.
Организационный ужаш.
Туныктышо: Поро эр! Салам йолташ!
Лиеш урокым туналаш?
Айста, урокым туналына,
Моторын, сайын шинчына!
Тунемше-влак: Салам лийже!
Туныктышо: Шичса. Ко таче классыште дежурный? Каласыза, ко таче уке?
Тунемше-влак: Чыланат улыт.
Туныктышо: Таче могай числа? Арнян могай кечыже?
Тунемше: Таче 3-шо декабрь, шочмо.

II. Урокысо теме дене палдарымаш.
туныктышын урокын теме да цельым ойлымыжо;
- Мый тыланда ик йодышым пуэм, а те вашмутым пуэда. Те палышаш улыда, ко нерген мый ойлем.
-Икымше марий писатель, марий сылнымут литературлан негызым пыштен. Ко тыгай?
+ С. Г. Чавайн.
-Чын. Тачысе урокнан темыже С. Г. Чавайнлан полеклалтын. Ме тудын нерген ойлышна, почеламут-влакым тунемна. А таче иктешлена. Тиде мемнан иктешлымаш урок лиеш.
2) числа ден темым тетрадьеш возымаш;
-Айста тетрадьым почына , числам да темым возена «Чавайн-калык мурызо».
3)йодышым шындымаш;
-А урок мучаште те тыгай йодышлан вашмутым пуышаш улыда: С. Г. Чавайн моло поэт ден писатель-влак коклаште мо ден ойыртемалтеш?

III. Урокысо теме ден паша.
мутер паша;
=А урок деч ончыч айста мутер пашам эртарена. Тиде мут-влакым мутерыш возена:
а) негыз-основание, фундамент;
б) сылнымут-художественная литература;
в) шулдыран танна-крылатые друзья;
г)пайда-польза;
2) туныктышын писатель нерген кучыкын ойлымыжо
-С. Г. Чавайн - марий калыкын ик эн йоратыме писательже. Эн ончыч доскаш ончалына. Тиде Сергей Чавайнын портретше (портретым ончымаш). Тудо шочмо йылмына дене сылнымутан произведенийым эн первый возаш туналын, марий литературлан чапле негызым пыштен. Садлан илымыж годымак тудым марий сылнымутын пионерже да классикше манын пагален лумденыт.
-С. Г. Чавайн кушто шочын да тудын йоча жапше кузерак эртен? Тидын нерген мыланна Ибаева Диана ойлен пуа.
3) Ибаева Дианан ойлымыжо;


С. Г. Чавайн 1888 ий 6 октябрьыште Морко районысо Изи Корамас ялыште йорло кресаньык ешеш шочын. Йосо илыш-корныжо тудым икшыве годсек марий шомак дек кумыланден. Изиж годымак тудо пошкудо Метрий кугыза деч, тудын удыржо Плагий деч мотор мурым, тошто преданий ден легендым колын. Шыже да теле кастене нунын портышкышт кунчылам шудыраш, турым турлаш удыр-влак погыненыт. Паша жапыште мурым муреныт, туштым туштеныт, турло йомакым колтеныт. Нунын кокла гыч Плагий чот ойыртемалтын. Тудо йомакым шуко пален, пеш устан каласкален моштен. С. Г. Чавайн варажым тыге возен: «Мый Плагийын йомакшым пеш йоратен колыштынам, южгунам пелйуд марте мален омыл. Плагийын йомакшым мый шкат кечывалым йолташем-влаклан ойлем ыле. Южгунам изиш вестурлемден але ешаренат ойленам. Тыгеракын калыкмут сылне литературым йораташ туныктен».
Кенеж пагытыште ялысе йоча-влак дене имне пукшаш коштын. Пайрем годым да рвезе калыкын моло модышыштыжо удыр-влакын сылне мурыштым куанен колыштын.
Калык поэзийлан шуман рвезе шке аваж дечат, Татьяна Анисимовна деч, ятыр мурым, йомакым колын.
-Тау.
4) туныктышын ойлымыжо;
Вот тыгерак С. Чавайн эше йоча годымак марий сылнымут деке шуманын.
Ынде тудын ача-аважын, шочмо суртшын фотографийжым ончалза(слайд).
-А кузерак вара писатель шке произведенийышт-влакым возаш туналын? Тидын нерген мыланна Апсаликов Влад ойла.
5) Апсаликов Владын мутшо;
+1904 ийыште, Унчо кок классан школым тунемын пытарымеке, С. Чавайн Озан оласе учительский семинарийыш пура. Тушто руш классик-влакын творчествышт дене лишнырак палыме лиеш. Варажым шке гычат возаш кумыланеш. 1905 ийыште икымше почеламутым воза-«Ото» маналтеш.
Апсаликов Владикын почеламутым лудмыжо.
+Тиде почеламутым 45 йылмыш кусарыме. Рушла Леонтьев Герман ойла.
Семинар деч вара марий яллаште ышта, яра жапшым творчествылан ойыра. 1920 ийлаште тудо журналист, редактор семын шуко пашам ышта. 30-шо ийлаште шуко ойлымашым, поэмым, пьесым воза. Нунын коклаште «Элнет» романат уло.
6) ребус-влакым палымаш;
-Йоча-влак, ынде ме тендан ден изиш каналтена. Ребус-влакым палена. Тиде ребуслаште писательын произведенийже-влак ончыкталтыныт.
(ребус-влакым палымаш)
-С. Г. Чавайн йоча-влаклан пеш шуко возен. Нунын коклаште почеламут, ойлымаш, мыскара-влак улыт. Мутлан, Ибаева Диана «Чевер май» почеламутым ойла.
7) Ибаева Дианан «Чевер май» почеламутым ойлымыжо;
-Тыгак тудо «Шкет тунемше», «Трактор керте», «Соснаигын изаже» ойлымаш-влак, «Трус» пьесым возен.
8) туныктышын туштым туштымыжо;
-Йоча-влак, мо мемнан шулдыран танна улеш?
+Кайык-влак.

-Чын. С. Г. Чавайнын кайык-влак нергенат почеламутшо шуко. Ынде мыланна йоча-влак икмыняр почеламутым каласкален пуат.
а) Микаев А. «Корак»;
б) Аликов О. «Шогертен»;
в) Микаев А. «Киса»;
- Йоча-влак, а ме кайык-шамычым кузе аралышаш улына?
+Нуным пукшаш, нунылан омартам ышташ кулеш.
-Чын. Кайык-влакым чаманаш да аралаш кулеш, луйкалаш, лудыктылаш огеш лий. Кайык-влак могай пайдам кондат?
+
-Нуно сад-пакчанам, олык ден пасунам, чодыранам шукш да копшанге деч аралат. Кайык-мемнан полышкалышына, шулдыран танна.
-Йоча-влак, а молан С. Г. Чавайным калык мурызо маныт?
+
-Чын. Тудо калыклан шке произведенийышт-влакым полеклен, тушто калык нерген возен. Южыжо даже мурыш савырнен.Ынде тудын «Мукш» мурыжым колыштса.
«Мукш» муро йонга.
С. Г. Чавайн Пушкин дене иктор шога. Но тудын умыржо кучык лийын. 1937 ийыште умыр лугыч лийын.
9) тетрадьеш возымышт да альбомым ончымаш
-Йошкар-Олаште 1978 ий 28 июльышто С. Г. Чавайнлан памятникым почмо. Музей-портым 1961 ий 15 октябрьыште почмо, а С. Чавайнлан 100 ий теме лумеш 1988 ий октябрь тылзыште у, чапле музей-портым Чавайнур ялыште почмо.
Физминуткым ыштымаш.
Кидым кушко нолтена,
Пуйто кайык лийына.
Шулдырнажым шалатен,
Каена ме чонештен.
Кидым улык волтена,
Шыпак верыш шинчына.
10) С. Г. Чавайнын произведенийже-влакым руш йылмыш кусарымаш.
Прочитай и переведи названия произведений СМ. Г. Чавайна.
Почеламут-влак: «Ото», «Куэ», «Пеледыш пайрем», «Теле», «Шошым», «Кенеж», «Вараксим муро», «Паша жап», «У муро»;
Поэме: «Вувер», «Удыр-влак»;
Ойлымаш-влак: «Йыланда», «Чодыраште», «Яблат кувар».

IV. Иктешлымаш.
С. Г. Чавайн кунам шочын?
Тудо кушто шочын?
Ешыже могай лийын?
Тудо кушто тунемын?
Йоча-влаклан могай произведенийым возен?


-Ынде йодышлан вашештыза: С. Г. Чавайн марий писатель-влак кокла гыч мо ден ойыртемалтеш?
-Иктешлен каласен кертына: С. Г. Чавайнын возымыжо икшыве-влакым ончен куштымо да туныктымо пашаште пеш кулешан да пайдале.
«Педагог да писатель лийше Чавайн йоча-влаклан шинчымашым пуымо деч посна эше кумда художественный воспитанийым пуаш тыршен. Вот тыште тудын возымыжын тун значенийже»,- каласен А. Асылбаев.


V. Монго паша.
-Монгышто С. Г. Чавайнын иктаж-могай произведенийже почеш суретым ыштен толыда.
-Тидын дене мемнан урокна мучашке лишеме. Чыланат шогалына. Чеверын!





15