?аза?стан тарихы. Та?ырыбы:Тас д?уірі тарауын ?айталау 6 сынып


6 сыныпТакырыбы: Мыс - тас ғасыры (энеолит)Мақсаты: Оқушыларға энеолит дәуірінің ерекшелігі,Тарихи ескерткіштері туралы толық түсіндіру.Дамытушылық: Тас дәуірінің ерекшеліктеріне тоқтала отырып, еңбек құралдарының жетіле түсуін анықтауда өз бетімен ізденуге баулу.Тәрбиелік: Еңбексүйгіштікке, ата - баба тарихын құрметтеуге мәдени ескерткіштерді сақтай білуге тәрбиелеу.Термин сөздер: Археология, тас дәуірі, Ботай тұрағыКөрнекілік: интерактивті тақта, слайд, тірек - сызбалар, тест - тапсырмалар.Сабақ типі: жаңа материалды игерту ж/е өздігінен оқып үйрену сабағы.Сабақтың өтілуі әдісі: Түсіндірмелі, топтық - сайыс сабақ.Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі Сыныпты 3 топқа «неолит»,«мезолит»,«Палеолит» болу ж/е топ басшыларын сайлау.V. Үй тапсырмасын тексеру.І. тапсырма: тест жұмысыЖауабы: 1 - Ә; 3 - Б; 5 - Б; 7 - Ә, 9 - Б (40 мың)2 - А; 4 - Б; 6 - Б; 8 - Б; 10 - Ә.Бағалау:1 - 6 сұрақ – 3,7 - 8 сұрақ – 4,9 - 10 сұрақ – 5,2. тапсырма. Сөйлемді толықтыр:1. Олдувай.2. Питекантроп қанқасы3. Үңгірлер4. Неолитте.5. 100 мың жыл.6. жіп орнына жануар сіңірлерін пайдалану7. Неандертальдық8. Бифас9. микролиттер10. Еңбек бөлінісітапсырма. Видео көрініс. Осы арқылы әр топ шағын әңгіме құрастыру.1 тапсырма. Әр топ басшысын сұрақ қою.
«Палеолит» тобына1. «Тарих» сөзін алғаш кімдер қолданды? (арабтар)2. Дүниежүзінде қанша этнос бар (3000)3. Тарихтың қайнар көзі неде (деректер)4. Тасқа, қышқа жазылған сүрет жазулардың атауы (пиктография)5. Жазбаша тарихты тұңғыш рет қағаз бетіне жазып қалдырушылар (жылнамашылар)
«Мезолит» топ басшысына
1. «Неолиттің басты жаңалығы қандай? (Балшықтан ыдыс жасау, егіншілік пен мал шаруа)2. Малды қолға үйрету мен егіншілік қай кезеңде қалыптаса бастады? (мезолитте)3. Питекантроп пен синантроп қалай атайды? (тік жүретін адам)4. Неандерталь адам қай жерден табылды (Германия)5. Неолит ескерткіштері Қазақстанның қай жерлерінен табылған:Арал, Солт. Қазақстан - Пеньки селосы, Балқаштың сол г. Орт. Қазақстанда Қараганды, Зеленая Балка, Жезқазган өңірі, Шығыс Қазақстан, жалпы 500 - ден аса тұрақтар табыл.«Палеолит» - тобына1. «Тарих» сөзін алғаш кімдер қолданды (арабтар)2. Дүниежүзінде қанша этнос бар (3000)3. Тарихтың қайнар көзі неде? (деректер)4. Тасқа, қышқа жазылған сурет жазулардың атауы (пиктрафия)5. Жазбаша тарихты тұңғыш рет қағаз бетіне жазып қалдырушылар (жылнамашылар)Жаңа тақырып: Мыс - тас ғасыры (энеолит)Бұл кезең б. з. б 3000 - 2800 жылдары өткен мыс - тас дәуірінде мыстан жасалған құралдар өндіріске енгізілді. Адамның жасағаны, тапқаны бәрі еңбек өнімі деп аталады. Ең бірінші қолданылған металл - мыс. Бұдан 7мың жыл бұрын адамдар мыс өңдеуді үйренді.Әйелдер сәнді бұйымдарын ж/е т. б. заттар жасады.Энеолит сөзі - мыс - тас ғасыр дегенді білдіреді. Бірақ металл тасты қолданыстан мүлдем шығарып тастаған жоқ.Мыс - тас ғасыры қоғамда дегенді білдіреді. Бірақ металл тасты қолданыстан мүлдем шығарып тастаған жоқ.Мыс - тас ғасыры қоғамында екі ірі өзгеріс орын алды.Еңбек бөлінісі Аталық ру үстемдігіҚазақстанның аумағында энеолит кезеңінің қалыптасты ерекше ескерткіші: -Солт. Қазақстандағы Ботай тұрағы.Маңғыстау жеріндегі Шебір елді мекені Б. з. б 3 - 2 мыңжылдықтармен мерзіміделеді.Бекіту: Салыстыру1. ПалеолитБ. з. б 2, 5 млн - 12 мың жылТас құр. пайдаланды. аң аулап, терімшілдік пен айналысты, отты пайдаландыПитекантроп - Епті адамРулық қауым2. МезолитБ. з. б 12 мың - 5 мың жылСадақпен пен жебе жас. Микролит - жаңқа тастардан жасалған құрал табиғи – климат өзгерісСинантроп - Тік жүретін адамТайпаларға біріктірілген қауым 3 - ке бөлінді. Қариялар, ересек, балалар.3. НеолитБ. з. б 5 мың жыл - 3 мың жылЕгіншілік қолға жануарлар мен иттер үйретілдіНеандерталь - Тік жүретін адам4. Энеолитб. з. б. 3000 - 2800 жылСаналы адам - кроманьондықБағалау.Үйге тапсырма: 15 Тест құрастыру Тақырыпты оқып келу
Сұрақтар: Алғашқы адамдардың еңбек құралдары – қазғыш таяқ, үшкір тас, шоқпар. Алғашқы еңбек құралдары тастан жасалған. Алғашқы адам «епті адам» деп аталды«Епті адам» Африкада Кения жеріндегі Олдувай шатқалынан табылды. Ол осыдан 1 млн 750 мың жыл бұрын өмір сүрген.Алғашқы адамның бірі питекантроп. Питекантроп 1891 жылы алғаш Ява аралынан табылған. Питекантроп 1 млн жыл бұрын өмір сүрген.Синантроп Солтүстік Қытайдан табылған. Синантропты «қытай адамы» деп атайды. Синантроп бұдан 500 - 200 мың жыл бұрын өмір сүрген.Питекантроп пен синантропты «тік жүретін адам» деп атағанНеандерталь Германия жерінен табылған.Неандерталь адамының бойы орташа, денесі мығым, белі еңкіштеу, маңдайы тайқы, қабақ сүйегі шығыңқы келген.Неандерталь баланың сүйегі Өзбекстанның Тесіктас деген үңгірінен табылған.Неандертальдықтар жер бетінде бұдан 100 - 35 мың жыл бұрын өмір сүрген.Неандертальдықтар тастан, сүйектен, ағаштан құрал жасай білген. Неандертальдықтар отты пайдаланған«Саналы адам» яғни қазіргі адам бұдан 40 - 35 жыл бұрын өмір сүрген.Ертедегі адамдардың ұжымы тобыр деп аталды. Тас дәуірі 3 кезеңге бөлінеді: палеолит, мезолит, неолитПалеолит – ежелгі тас ғасыры, мезолит - орта тас ғасыры, неолит - жаңа тас ғасыры деп аталады.Сібірге алғашқы адамдар Еуропа мен Азиядан қоныстанғанҚазақстан аумағында алғашқы адамдар шамамен бұдан 1 млн-дай жыл бұрын пайда болған.Қазақстан аумағында өмір сүрген алғашқы адамдар питекантроптың замандастары.Алғашқы адамдардың тұңғыш баспанасы үңгірлер болды.Алғашқы адамдар таяқты ұштау, өлтірген аңдар денесін боршалағанда, терісін сылғанда чоппер қаруын пайдаланған.Сүйектен ине мен бізді дайындаған.Жамбыл облысынан табылған палеолит дәуірінің 5 мыңнан астам аса еңбек құралдарының бәрі - қашау мен үшкір заттар.Палеолит дәуірінің хронологиясы – б. з. б 2 млн 500 мың – 12 мың жылМезолит дәуірінің хронологиясы - б. з. б 12 - 5 мың жылНеолит дәуірінің хронологиясы - б. з. б 5 - 3 мың жыл бұрын болғанТастан жасалған құралдар орта ғасыр мезолитте пайдалануға ыңғайлы қалыпқа түсе бастады.Б. з. б 5 мыңжылдықта неолитте тас өңдеу неғұрлым биік деңгейге көтерілді.Адамдар неолитте тасты жылтырата тегістеуді үйренді.Неолит кезеңінде еңбек құралдарының жаңа түрлері: дәнүккіш, келі, балта, қайланы ойлап тапты.Ертедегі адамдардың маймылдар мен жануарлардан айырмашылығы – еңбек құралдарын жасай білуі еді.Бұдан 100 мыңнан 13 мың жылға дейін жердің бетін мұз басып жатты.Алғашқы адамдар жіп орнына жануарлардың сіңірлерін пайдаланған.Алғашқы адамдар ыдыс - аяқты саз балшықты күйдіріп жасады.Палеолит дәуірі ерте, орта және кейінгі болып үшке бөлінеді.Ерте тас ғасыры б. з. б 2 млн 500 мың жылдан 40 - 35 мың жылға дейінгі уақытты қамтыған.Орта тас ғасыры б. з. б 100 - 40 мың жыл аралығын қамтығанКейінгі тас ғасыры б. з. б 40 - 12 мың жылдықты қамтыған.Ерте тас ғасырының ең көне тұрақтары – Маңғыстау түбіндегі Шақпақата, Қаратаудағы, Арыстанды өзені бойындағы ескерткіштерБифас – екі жағынан да өңделген қарапайым шапқыш тас құралРетушь әдісі – бір қабат өңделген тас құралдың жүзін ұсақ кертік - ойықтар жасау арқылы өткірлеуҚырғыштардың сыртқы пішіні сопақша, үшбұрышты, ұзынша төртбұрышты болып келген.Қырғыштардың жүзін ретушьпен өңдеген.Жамбыл облысындағы Бөріқазған, Шабақты тұрақтарынан 5000 ға жуық тас құралдар табылған. Ортаңғы тас ғасырында неандерталь адамы өмір сүрген.Неандерталь баланың сүйегі 1938 жылы Өзбекстанның Тесіктас деген үңгірінен табылған.Неандерталь адамдары шақпақ тастармен от жағуды үйренген.Кейінгі тас ғасырында б, з, б 40 - 12 жылдары қазіргі адамға ұқсас адамдар «саналы адам» қалыптасты. Бұдан 40 - 30 мың жыл бұрын «епті адам» «саналы адамға» айналды.«Саналы адам» сүйегі алғаш рет Францияның Кро - Маньон үңгірінен табылған.Саналы адамды кроманьондық деп атайды.«Саналы адамның» миы «епті адамның» миынан екі есеге үлкен.Шығыс Қазақстандағы Шульбинка, Оңтүстік Қазақстандағы Арыстанды өзенінің жанынан кейінгі тас ғасырының тұрақтары табылған.Мұнда қырғыш құралдар табылған. Хронологиясы 25 мың жыл бұрын.Орталық Қазақстан жеріндегі Семізбұғы тұрағынан табылған қырғыштар жүзі түзу, кейде қайқы тас пышақ болып келеді.Орталық Қазақстандағы кейінгі палеолитке жататын ескерткіштердің ішіндегі ең көрнектісінің бірі - Батпақ. Оның мәдени қабаты жер бетінен 6 метрдей тереңдіктен табылған. Тұрақтың жас мөлшері – б. з. б 30 - 25 мыңыншы жыл. Қырғыштар ұзынша келген тас сынығынан табылған.Адамдар тобы бірте - бірте туысқандардың ұжымына - рулық қауымға айналды.Рулық қауым шамамен «саналы адамның» шығу уақытына сәйкес келеді.Ру ішіндегі тіршілік пен іс - әрекетке қатысты мәселелерді жалпы жиналыста шешті.Жалпы жиналысқа ересек адамдардың бәрі еркектер мен әйелдер түгел қатысты. Жалпы жиналыс ақсақалдарды сайлады.Мезолиттің хронологиялық шеңбері – б. з. б 12 - 5 мыңыншы жылдықтар аралығын қамтиды.Мезолит заманының үлкен жаңалығы - микролиттер.Микролит ұзындығы 1 - 2 см ұсақ жаңқа тастардан жасалған құрал.Микролит деген сөздің мағынасы ұсақ тастар.Мезолит заманының тағы жаңалығы садақ пен жебенің жасалуы.Мезолиттік аңшылар Ертіс, Есіл, Тобыл, Торғай, Жайық өзендерінің жағалауларын мекендеді.Қазақстан аумағында 20 - дан астам мезолиттік тұрақтар белгілі.Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40 - 60 шаршы метр болатын мезолиттік баспана Есіл өзенінің аңғарынан табылған.Б. з. б 8 мыңжылдықта Қазақстан жерінде қолайлы климат орнады.Мезолит дәуірінің ерекшелігі жануарларды қолға үйрету мен дәнді дақылдарды өсіру.Мезолит заманында рулық қауым күшейіп, тайпаларға бірікті.Мезолит заманында ерлер мен әйелдердің арасында еңбек бөлінісі қалыптасты.Мезолит заманында қауым мүшелерінің құқықтары тең болды. Қауым үш топқа бөлінді: қариялар, ересектер, балалар. Балалар тобынан ересектер тобына өту – бағыштау (инициация) ғұрыптары арқылы жүзеге асты.Бұдан 10 мың жыл бұрын егіншілік пайда болды.Алғашқы егіншілер жерді таяқ қазғышпен қопсытты.Жаңа тас ғасыры б. з. б 5 - 3 мың жылдықтар аралығын қамтыды.Неолит заманында адамдар мата тоқып, киім тігуді үйренді. Керамикалық ыдыстарға өрнектер сала білді.Неолит кезеңінің тұрақтары Шығыс Қазақстандағы Усть - Нарым, Орталық Қазақстандағы Қарағанды, Зеленая Балка, Солтүстік Қазақстандағы Пеньки. Бұлар Сарыарқаның солтүстігінде, Ертістен Есілге дейінгі аралықта орналасқан. Олар жаңа тас ғасырының соңғы кезіне яғни б. з б. 5 мыңжылдыққа жатады.Қазақ жерінде кездесетін неолит тұрақтарының ең көнесі б. з. б 5 мыңжылдыққа тән.Солтүстік Қазақстандағы Пеньки селосы маңындағы тұрақта тас шапқылар, жалпақ пышақтар, жаңқадан жасалған қырғыштар табылған.Балқаштың солтүстігінде шақпақ тастан жасалған ұсақ құралдар: тілікшелер, жаңқалар, нуклеустар және жебе ұштары жасалған.Орталық Қазақстанда Қарағанды, Зеленая Балка тұрақтарынан үй малының сүйектері табылған.Жезқазған өңірінен 150 ге жуық тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары табылған.Шығыс Қазақстаннан табылған құрал саймандар құрамалы болып келген.Тас дәуірінің дамыған кезеңі – неолитНеолит тұрғындары шыбықтан шарбақ тоқуды меңгерді, өру мен тоқу ісімен шұғылданды.Неолит кезеңінде адамдар кен кәсібі және тоқымашылықпен айналысты.Неолит заманына жататын Сексеуіл тұрағы Қызылорда облысында орналасқан.Сексеуіл тұрағынан 80 пайызы қой мен сиырдың, қалғандары жабайы жылқылардың қаңқасын тапқан.Неолит дәуірінің үлкен жаңалығы - қыш құмыра (керамика) жасауды үйренуі. Бұл дәуірді сондықтан «қыш құмыралар заманы» деп те атаған.Қазақстан аумағынан неолиттің 500 - ден аса тұрақтар табылған.Көзе - саздан жасалған қыш ыдыс.Адамзат баласының металдан жасалған құралдарды игере бастауы мыс - тас ғасырынан (энеолит) басталады. Хронологиясы шамамен б. з. б 3000 - 2800 жылдары өткен.Ең бірінші қолданылған металл - мыс.Бұдан 7 мың жыл бұрын адамдар мыс өңдеуді үйренді.Энеолит сөзі - мыс - тас ғасыры дегенді білдіреді.Мыс - тас ғасырында қоғамда екі ірі өзгеріс орын алды: еңбек бөлінісі пайда болды және аталық ру үстемдігі қалыптасты.Ең алғашқы ірі қоғамдық еңбек бөлінісі шаруашылықтың – егіншілік пен мал шаруашылығы болып бөлінді.Энеолит кезеңінің ескерткіші Солтүстік Қазақстандағы Ботай тұрағы.Ботай тұрағы б. з. б 3 - 2 мыңжылдықпен мерзімделеді. Тұрақ 15 гектер жерді алып жатыр. Тұрақтан 158 тұрғын үй табылған. Үйлердің қабырғалары жануарлар терісімен қапталған, ортасына ошақ орналасқан.Ботай тұрағынан жылқы сүйектері өте көп табылды.Энеолит ескерткіші Маңғыстаудағы Шебір жерінен табылған. Мұнда тас пен қыштан жасалған еңбек қралдар. Ыдыстары саз балшықтан жасалған, түбі жұмыртқа тәрізді болып келеді. Ыдыстарды әшекейлеу үшін тарақ сияқты өрнек пайдаланған.Шебір тұрағының тұрғындары теңіз моллюскасының қабықтарын моншақ етіп таққан.Алғашқы адамдар егінді жинау уақытын аспандағы жұлдыздардың орналасуымен анықтаған.Айдың қозғалысын бақылау арқылы алғашқы қарапайым күнтізбе жасап, жылды тепе - тең айларға бөлген.Адамдар өз білімдерін суретті хат - пиктография (тасқа түсірілген хат - суреттер) арқылы хабарлаған.Шұбар атты салу арқылы малдың індет ауруынан қырылғанын білдірген.өте ерте заманғы жерлеу ғұрпында өлген адамның үстіне қызыл минерал бояу сепкен. Мұндай сенімді анимизм дейді.Тотемизм - адамдардың шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстырған.Адамдар мен жануарлардың ойма суреттері (гравюра), рельефтер, суреттер үңгірдің қабырғаларында бейнеленген.Алғашқы қауым суретшілері суретке ағаш көмірін пайдаланған.Қаратаудағы Қараүңгір мекенінен табылған қыш ыдыстардың дөңгелек түптері қызыл бояумен боялған.Қарағанды облысынан табылған орындалуы бірегей қыш ыдыс толқын тәрізді және геометриялық өрнектермен әшекейленген.
Алғашқы адамдардыңпайда болуы1. Адамзат тарихы дамуының алғашқы кезеңі: _____________________________Тас дәуірінде адамдар негізінен тас құралдарды пайдаланды. Сондықтан да адамзат баласының тас құралдарды өндірген және пайдаланған уақыты тас дәуірі деп аталады. 
2. Адамды жануарлар дүниесінен бөліп шығарған: _____________________________________________________________________________________________3. Ертедегі адамдардың маймылдар мен жануарлардан басты айырмашылығы: _____________________________________________________________________4. Ғалымдардың алғашқы адамға берген атаулары: _______________________________5. «Епті адамның» (Ноmо habilis) табылған жері: ________________________________6. «Епті адамның» өмір сүрген уақыты: _________________________________________7. «Тік жүретін адам» (Ноmо еrесtus) деп аталғандар: _____________________________8. Питекантроптың қаңқасы алғаш рет табылды: _________________________________9. Питекантроп өмір сүрді __________________________________________________10. Синантроп табылған жер: _________________________________________________11. Синантроп («қытай адамы») өмір сүрді: ______________________________________12. Жер бетінде 100 - 35 мың жыл бұрын өмір сүрген: _____________________________13. Неандертальдық адам табылған жер: _____________________________________14. 1938 жылы Өзбекстандағы неандертальдық баланың сүйегі табылған үңгір:______Неандертальдық баланың бет әлпетін қалпына келтірген антрополог-ғалым:
_________________________________________________________________15. Неандертальдықтардан кейін, 40-35 мың жыл бұрын қалыптасқан: ______________16. «Саналы адам» сүйегі алғаш рет табылған үңгір: ___________________________17. «Саналы адамның» табылған жеріне байланысты ғалымдардың берген атауы: _________________________________________________________________________ Тас дәуірінің кезеңдері
18. Еңбек құралдарын, тас өңдеу техникасын, бұйымдардың жетілдірілуін зерттеген археологтар тас дәуірін үш кезеңге бөледі:I. Палеолит - _______________________________________________________II. Мезолит - _______________________________________________________III. Неолит - ________________________________________________________19. Тас дәуірі (палеолит): ________________________________________________Ерте тас ғасыры (ерте палеолит): _________________________________
Орта палеолит (мустье): _________________________________________
Кейінгі палеолит: _______________________________________________
20. Мезолит — орта тас ғасырының хронологиясы: ________________________21. Неолит - жаңа тас ғасырының хронологиясы: __________________________Палеолит Ерте палеолит
22. Алғашқы еңбек құралдары негізінен жасалды: __________________________23. Ежелгі адамдардың алғашқы еңбек құралдары:_______________________________24. Бір қабат өңделген тас құралдың жүзін ұсақ кертік-ойықтар (араның жүзі сияқты) жасау арқылы өткірлеу: _____________________________________25. Домалақ малта тасты екі жағынан егеп, жүзі өткір, ирек ара сияқты жасалған құрал:______________________________________
26. Екі жағынан өңделген қарапайым шапқыш тас құрал: __________27. Ертедегі адамның ең алғашқы кәсібі: ______________________2left0008. Алғашқы адамдар аулаған аңдар:___________________29. Ежелгі адамдардың тұңғыш баспанасы:_______________30. Алғашқы адамдардың бастапқы кезеңдегі топтасу жүйесi:__31. Қазақстан аумағындағы алғашқы адамдардың замандасы:__________Мамонт________________________ 
Қазақстан аумағын мекендеген ежелгі адамдар 1 млн. жыл бұрын өмір сүрген. 
32. Қазақстанда ең ежелгі адамдардың өмір сүрген аймағы: ____________33. Жамбыл облысындағы 5 мыңға жуық тас құралдар табылған тұрақтар: __34. Жамбыл облысынан табылған бес мыңнан (5000) аса еңбек кұралдарының барлығы: _______________________________
Палеолит дәуіріне жататын еңбек құралдары табылған өңір: _____
35. Ерте тас ғасыры тұрақтарының ең көнелері (Бұлардан табылған құралдар Шығыс Африканың Олдувай сайынан табылған ең көне құралдармен замандас): _______________________________36. Орталык Қазақстан жерінен түзу, кейде қайқы тас пышақ сияқты қырғыштар табылған тұрақ: ______________________________________________
Орта және кейінгі палеолит
37. Жер беті күрт суып, мұздық пайда болды: _________________________38. Жер бетінің күрт сууына байланысты алып мұздық пайда болған аймақтар:_____________________________________________________________________39. Ғалымдардың айтуынша жер бетінде пайда болған мұздықтың қалыңдығы:_______40. Ауа-райының күрт сууына байланысты орта палеолитте: ________________41. Ежелгі адамдар ең әуелі (мұз дәуіріне дейін) отты алды: _____42. Ежелгі адам жіп орнына пайдаланды: _________________________43. Тас дэәуірі адамдарының ине мен біз жасаған заты: ______________________
44. Рулық қауым қалыптасты: ______________________________
Рулық қауым - туысқандардың ұжымы.
45. Тас дәуірінде ру ішіндегі мәселелерді шешкен: ________________
Кейінгі палеолит адамдары рухани жағынан жетіле түсті. Діни наным сенімдер қалыптаса бастады. Олар өлген адамдарын жерлегенде түрлі әшекей заттарын бірге көмген. Сонан соң жерленген адам маңайына киіктің мүйізін айналдыра қойған.
46. Адамның шығу тегін жануарлар, өсімдіктер немесе табиғат құбылыстарымен байланыстыратын наным-сенім: _____________________________________________47. Табиғаттың дүлей құбылыстарынан өздерін сақтау үшін түрлі тылсым әрекеттер жасау: ____________________________________________________________________48. Ежелгі адамдардың жерлеу ғұрпында өлген адам үстіне қызыл минерал бояу себу сенімінің ғылыми атауы: _______________________________________________49. Алғашқы адамдардың табиғатқа тәуелділігінен туған: ______________________50. Адамның рухани мәдениетінің дамуы туралы мағлұмат беретін: ________________51. Археологтардың тапқан сүйек пен мүйізден жасалған мүсіндерінде ең көп кездесетін бейнелер: ____________________________52. Тасқа түсірілген сурет-хат: ____________________________53. Орталық Қазақстандағы кейінгі палеолитке жататын 300-ге жуық тас құрал табылған тұрақ: ________________________54. Шығыс Қазақстандағы кейінгі палеолитке жататын тұрақ: _______________________________________________________ Пиктография
Оңтүстік Қазақстандағы Арыстанды өзенінің бойынан кейінгі палеолиттік тұрақтар табылды.
Мезолит_________________________55. Ғалымдардың есептеуі бойынша мұздық ери бастады: _________________________56. Мезолиттің басында ________________________________________________________________________________________________________________________57. Мезолитте __________________________________________________________________________________________________________________________________
58. Мезолиттің басты жаңалығы: _________________________ 59. Мезолит адамының негізгі кәсібі: ______________________60. Қазақстандағы мезолиттік тұрақтар саны: _________________61. Қабырғалары терең көмілген, көлемі 40-60 шаршы метр мезолит баспанасы табылды: ________________________ Садақ пен жебе ▪ Мезолит заманының тұрғындары бір жерде ұзақ тұрақтап мекендемеді. Себебі: үнемі жайылымын ауыстырып, өрістеп отырған аңдардың соңынан ілесіп көшіп жүрді.62. Мезолитте ____________________________________________________________63. Алғашқы қауымды егіншілікке алып келген: _______________________________6left0004. Егіншілік пайда болды: _______________________________65. Алғашқы егіншіліктің егін оратын тас құралы:_____________66. Ертедегі егіншілердің жер жыртатын құралы: _______________67. Мезолит заманының үлкен жаңалығы, ұзындығы 1-2 см ұсак жаңқа тастардан жасалаған құралдар: ____________________ Егін ору68. Мезолит дәуірінде әйелдер мен ерлер арасында _________________________Ерлер, негізінен, аң аулады, әйелдер көбінесе терімшілікпен айналысты. 
69. Орта тас дәуіріндегі балалар тобынан ересектер тобына өту үшін жүзеге асырылған: __________________________________________________