К?пмилл?тле м?кт?п шартларында татар ?д?бияты д?ресл?ренд? милл?тара аралашу культурасы т?рбиял?? (Методика буенча чыгыш материалы)

К_пмилл‰тле м‰кт‰п шартларында татар ‰д‰бияты д‰ресл‰ренд‰ милл‰тара аралашу культурасы т‰рбиял‰_

Татарстан Республикасы – к_пмилл‰тле д‰_л‰т. АныS территориясенд‰ 115 милл‰т в‰киле яши. М‰гъл_матлар татарлар барлык халыкныS 52,9 %, руслар 39,5%, чувашлар 3,4% ын, ‰ башка милл‰тл‰р 4,2% алып торуын к_рс‰т‰. БезнеS республикада яш‰_че k‰р халык бер-берсен х™рм‰т ит‰, дус, аSлашып яши, шуSа к_р‰ безнеS Татарстаныбыз бик к_п илл‰рг‰ _рн‰к булып тора.
Бу, _з чиратында, республикабыздагы милл‰тл‰р, аларныS тел м‰сь‰л‰сен‰ кагылган проблемаларына илбашлыкларыныS битараф булмавын к_рс‰т‰. Татарстан Президенты Миннеханов Р™ст‰м Нургали улыныS: "Ике д‰_л‰т теллелеген яклауга аеруча игътибар бир‰без. Бу яктан беркемнеS д‰ шиге калмаска тиеш. Моннан тыш, х‰зер инглиз телен д‰ актив ™йр‰нерг‰, башка халыкларныS туган телл‰рен ™йр‰н_ ™чен м™мкинлекл‰р тудырырга кир‰к. Милл‰тара k‰м конфессиональара м‰сь‰л‰л‰рд‰ без _рн‰к булырга тиеш", – диг‰н с_зл‰ре бел‰н килешми м™мкин т_гел. Ул М‰гариф k‰м ф‰н министрлыгына ата-аналар тел‰ге буенча рус k‰м татар телл‰рен ™йр‰н_ ™чен ™ст‰м‰ с‰гатьл‰р керт_не й™кл‰де.
Т™рле милл‰тл‰рнеS ‰д‰би-м‰д‰ни казанышларын, традициял‰рен, милли асылын ™йр‰н_ ‰д‰бият д‰ресл‰ренд‰ алып барыла. €д‰бият д‰ресл‰ре _з халкыSныS яки башка халыкларныS ‰д‰биятын ™йр‰н_ юн‰лешенд‰ булырга м™мкин, ‰ к_пмилл‰тле мохитт‰ татар ‰д‰биятын укыту махсус методик эзл‰н_л‰р тал‰п ит‰. j‰рбер халык _з милли биз‰кл‰рен‰ ™стенлек бир‰, аларны тел чаралары ярд‰менд‰, т™рле калыпларга салып, буыннан-буынга тапшырып кил‰. €д‰бият д‰ресл‰ре – милл‰тл‰р арасында аралашу культурасы т‰рбиял‰_че бер боGра ул. Татарстан кебек к_пмилл‰тле т™б‰кт‰ милли м‰д‰ният т‰ милл‰тара аралашу нигезе k‰м толерантлылык т‰рбиял‰_г‰ булышлык ит_д‰ гаять ‰k‰миятле урын тота.
Республикабызда яш‰_че халыкларныS м‰д‰ниятен‰, гореф-гад‰тл‰рен‰ k‰м традициял‰рен‰ ихтирам хисл‰ре т‰рбиял‰_не _земнеS иS м™kим эшем дип саныйм.Бу проблема безнеS м‰кт‰п ™чен бик актуаль, ч™нки м‰кт‰бебезд‰ б_генге к™нд‰ 10 га якын милл‰т баласы белем ала. Барлык ф‰нн‰р д‰ рус теленд‰ алып барыла, л‰кин бу башка милл‰т балалары ™чен авырлык тудырмый. Уку процессында укучыларны т™рле милл‰тл‰рнеS культураларына якынайту, аралаша бел_ k‰м т™рле милл‰тле д‰_л‰тт‰ яш‰рг‰ ™йр‰т_ диг‰н максатны куйдым.
МиSа 2014 нче елда рус теленд‰ т™п гомуми белем бир_ оешмаларында татар телен чит тел буларак ™йр‰н_че 7 нче сыйныф укучылары ™чен филология ф‰нн‰ре кандидатлары, доцент €.Р. Мотыйгуллина, Р. Г. Ханнанов бел‰н берг‰ ‰д‰бият д‰реслеге язышырга туры килде. ФДБС нигезл‰неп язылган яSа д‰реслекл‰р алдагы буын д‰реслекл‰ренн‰н бик нык аерыла. 7 нче сыйныф ™чен т‰къдим ител‰ торган д‰реслек “Халык ‰йтс‰ - хак ‰йт‰...” дип исемл‰нг‰н б_лект‰н башланып кит‰. Бу сыйныфта йола иGатына зур урын бирел‰. Йола иGатын ™йр‰н_, гомум‰н, йола т™шенч‰сен‰ билгел‰м‰ бир_ k‰м йола иGатыныS классификациясен схемада к_рс‰т_д‰н башланып кит‰. Билгел‰м‰ м‰кт‰п укучысы ™чен аSлаешлы, д‰реслекнеS рус балаларына т‰къдим ител_ен ист‰ тотып, даими р‰вешт‰ теоретик т™шенч‰л‰рнеS рус телен‰ т‰рGем‰л‰ре д‰ бирел‰. Д‰реслекне _зл‰штер_ барышында, укучыларныS ‰д‰бият белеме бел‰н б‰йле теоретик белеме д‰ _стерел‰. Бу сыйныфта ‰д‰би ‰с‰рнеS жанрына, ‰д‰би эшл‰нешен‰ караган 19 ‰д‰би-теоретик т™шенч‰ _зл‰штер_ к_зд‰ тотыла.
ЯSа д‰реслекл‰рд‰ татар ‰д‰бияты G‰_k‰рл‰ре ген‰ т_гел, чуваш, мари, башкортрус ‰д‰бияты ‰с‰рл‰рен д‰ татар теленд‰ укырга м™мкин. Бу укучыга _з милл‰те ‰д‰би байлыгын башка милл‰тл‰рнеке бел‰н чагыштырып карау м™мкинлеге бир‰. “Мисал ™чен, безнеS ‰д‰биятта Ш_р‰ле, ‰ чувашларда Ачури бар. Бала шул ике персонажны чагыштырып карый ала, _зен‰ яSалык ача”, – ди Р. Г. Ханнанов. Кер‰шен татарларыныS Покрау, мариларныS Уярня йоларын да бир_ милли-региональ компонентка мисал булып тора. Укучылар ян‰ш‰д‰ яш‰г‰н башка халыклар фольклоры хакында да м‰гъл_мат туплыйлар. Кер‰шен татарларыныS Покрау б‰йр‰ме ул – Православие диненд‰ге зур б‰йр‰мн‰рд‰н саналган Покров день. Бу дини _зенч‰лект‰ге, ‰мма календарь йола компонентларына да ия б‰йр‰м. ШуSа да ул рус милл‰тенн‰н булган укучыларга яхшы таныш. €леге б‰йр‰мне татар халкыныS С™мбел‰се бел‰н чагыштыру урынлы. Д™рес, д‰реслект‰ ул алай бирелми.€мма иGади эшл‰_че укытучы, моSа м™мкинлек табачак. Бу ике б‰йр‰м к™зге муллык, байлыкны зурлау, уSышка р‰хм‰тле булу бел‰н б‰йле. €леге темаларны _тк‰нд‰, сыйныфтагы башка милл‰т балаларында _зл‰ренеS б‰йр‰мн‰ре турында башкаларга да с™йлисе кил_ тел‰ге туа. Укытучы ™йг‰ иGади эш бир‰, укучылар презентация, проект, реферат, хик‰я язу р‰вешенд‰ ‰леге биремне тел‰п башкаралар. ФДБС буенча т™зелг‰н ‰д‰бият д‰реслекл‰ре бу юн‰лешт‰ кызыклы, баланыS яшь _зенч‰лекл‰рен‰ туры килерлек материаллар т‰къдим итк‰н. € инде аларны д‰рест‰ ничек файдалану, аларны k‰р аерым т™б‰кк‰ караган компонентлар бел‰н тулыландыру k‰р укытучыныS _зенн‰н тора.
Д‰реслект‰ фольклор _рн‰кл‰ренн‰н тыш, башка милл‰т язучыларыныS татарчага т‰рGем‰ ителг‰н ‰с‰рл‰ре д‰ кертелг‰н, теоретик k‰м практик материал методик яктан д™рес сайланган. Д‰реслек материалы т_б‰нд‰ге тематик б_лекл‰рд‰н (модульл‰р) тора: “Халык ‰йтс‰ хак ‰йт‰”, “Аталар с_зе акылныS _зе”, “Ил язмышы ир язмышы”, “j‰р чорныS _з герое”, “Туган Gир ул була бер ген‰, Туган GирнеS кадерен бел ген‰!”, “Актыкта хаклык GиS‰”, “Табигатьк‰ д‰ табиб кир‰к”. Программага кертелг‰н темалар белем биреп кен‰ калмый, укучыда ‰хлаклылык, ватанп‰рв‰рлек кебек сыйфатлар т‰рбиял‰рг‰ д‰ ярд‰м ит‰. Б_лек-модульл‰рг‰ салынган м‰гъл_мат хронологик нигезг‰ корыла. Шул ук вакытта модульл‰р эченд‰ тематик-хронологик принцип та саклана. j‰р модуль укучыларныS ‰д‰бияттан м‰гъл_матлылык д‰р‰G‰сен _стер_не д‰, эрудициясен киS‰йт_не д‰, ‰д‰биятны с‰нгатьнеS башка т™рл‰ре бел‰н б‰йл‰п баруны да, теоретик т™шенч‰л‰рне _зл‰штер_не д‰, сорау-биремн‰рне _т‰г‰нд‰ файдалана алуны да к_зд‰ тотып урнаштырылган. Д‰реслект‰ модульл‰р арасындагы б‰йл‰нешл‰р сорау-биремн‰р k‰м контроль тестлар аша гам‰лг‰ куела. Шулай итеп, д‰реслекне ‰д‰би-теоретик т™шенч‰л‰р с_злекч‰се, фразеологик с_злекч‰ кебек белешм‰л‰р т™г‰лл‰п куя.
Бер ген‰ милл‰т т‰ _з м‰д‰нияте кысаларында бикл‰неп кала алмый. ШуSа к_р‰ б_генге к™нд‰ поликультуралы G‰мгыятьт‰ яши алучы укучылар т‰рбиял‰_ милли м‰гариф системасыныS яSа стандартларында да т™п урында тора. Милли м‰кт‰пл‰рд‰ белем алучы укучылар татар k‰м рус м‰д‰нияте бел‰н ген‰ чикл‰нм‰ск‰, ‰йл‰н‰-тир‰безд‰ яш‰_че башка милл‰тл‰рнеS м‰д‰нияте бел‰н д‰ таныш булырга тиешл‰р. Шулай булганда гына без илебезд‰, Г.Тукай ‰йтк‰нч‰, “тел, л™гать, гад‰т в‰ ‰хлак алмашып” яши алырбыз.