Исследовательская работаЛегенды гор села Кистенли-Богданово


Кистенл. тёрёх.нчи ту яч.н халап.сем?
Оронимсем – грек сёмах. ( Oron – гора + Onyma – имя) тесе ку=арёнать? Эпир хамёрён тёван тавралёхра: Пишп\лек районне к.рекен Кистенл. ял. тавраш.нчи тёвайкки яч.сене пухса тишк.рт.м.р: в.сене алфавит й.ркипе вырна=тарса тухрёмёр: яч. пулса кайнипе =ыхённё халапсене пу=тартёмёр? Нумай =.н.л.хсем п.лт.м.р?
+\лл. вырёнсене палёртма пир.н тёрёхра «ту»: тата «тёвайкки» сёмахсемпе усё кура==.? «Сёрт» сёмахпа пачах та усё курма==.?Эп. =ырса илн. вун тёватё тёвайкки яч.сене вуннёш.нче «ту»: «тёвайкки» терминсем т.л пула==.% +арёк тёвайкки: Качака тёвайкки: Ук=а тёвайкки: Х.рл. ту: Чашлама тёв. тата ытти те?Пурте в.сем сёмах майлашёв.сем пула==. (я?я? + я?я?) – модель форми пула==.? Пушкёрт ч.лхинчен к.нисем: Хура п\лек - =урма калька тата Хабик кёвак – калька?/сен – тёран яч.нчен пулнисенчен =аксене калама пулать% +арёк тёвайкки: Хыр тёвайкки: Хыр лупашки? Формине палёртаканнисем шутне =аксене к.ртме пулать% Кукёр-макёр тёвайкки: П.ч.к тёвайкки: Выльёх-ч.рл.х яч.сенчен – Качака тёвайкки? Т.сне кётартаканнисем шутне Х.рл. ту:м.нрен тёнине кётартаканнисем шутне Изве= тёвайккине к.ртсе пулать?+ын яч.пе пулнисенчен – Ва==ун тёвайки: конфигурацине кётартаканнисем – Кёмака =и тёвайки: Чашлама тёв.? +ак тёвайкки яч.сем пулса кайнё халап.сене эп. ялти ватёсенчен ыйтса п.лт.м?
Ва==ун тёвайкки?
Халап. =акён пек% «,л.к тёвайкки кут.нче Ва==ун ятлё старик пурённё пулать? Вёл =ёпата тума пит. ёста пулнё ? +ёпатине тума =ак ту =инчен пушёт касса с.т.рн.?Тёвайккине те вара Ва==ун тёвайкки теме пу=ланё каласа парать Игнатьева Елизавета Алексеевна (1909 =?)
Качака тёвайкки?
Кун халап. =акён пек% «,л.к кунта хир качакисем йышлё пулнё: =уркунне =амки сим.слене пу=ласанах: качакасем вёрмантан тухса курёк ч.п.тн.? +ынсенчен те хёраман? Х.лле ту тёрринчи ёвёслёхра пурённё: шыв .=ме ту =амкинчен =ырма х.ррине =ити аннё? +уркунне пёранланё путексене те =ав вырёнсенчех =ит.нтерн.? Кайран в.сене пёшалпа пеме тытёнсан ту качакисем ку вырёнтан пёрахса кайнё? Унтан ял качакисене к.тме тытённё? Яч. =авёнтан юлнё» каласа парать Иванов Георгий Степанович? (1932=?)
Ук=а тёвайкки
Халап. =апла% «Авал ку таврара вёрё хурахсем пурённё? Вёрланё ылтён-к.м.ле =ак тёвайкки =инче \секен п.ч.к вёрманта пытарса усранё? +авёнтан ин=ех мар анасем вырна=нё? П.р хресчен.н ани чи х.рринче пулнё ? Вёл чухёнскер пулнё: лаши те ырханскер пулнё ? Акана кайма тухнё? Варти =ул тёрёх улёхнё май =ул =инче сёран хута= курах каять? У=са пёхать – унта ылтён ук=а? Лашине =авёрать те кутён ялалла юрттарать? Куран =ынсене пурне те ук=а тупни =инчен калать:кам =ухатса хёварнё –ши тесе ыйтать? Ук=ана никам та йышёнмасть? Вара ку хресчен =ак ук=апа ху=алёхне юсаса п.терет: пунё=не ункайлать ? +ак .= =инчен илтсен ялти чылай =ын к.ре=е йётса мул чавма туха==.? +авёнпа унта пур =.рте те путёк-шётёк» каласа парать Иванов Николай Степанович?(1937=?)
Хыр лупашки
«Хыр лупашкинче п.ртен - п.р пысёк та ватё хыр \сетч.? Хал. Вёл =ук .нт.: \сн. вырён. те паллё мар: анчах яч. юлнё» каласа парать Иванов Николай Степанович (1937 =?) Лупашка тесе пир.н таврара путёк вырёна кала==.? М?И? Скворцовён словар.нче лупашка сёмаха «низина: ложбина: овраг» тесе ку=арнё?
Хыр тёвайкки
Вёл: таврари тусенчен чи =\лли? Халап. =акён пек % «Ту тёрринче .л.к хырсем кашласа \сн.? Пурёна киле в.сем ватёлса: ху=ёлса п.тн.? Тухакан п.рне к.т\пе =\рекен выльёхсем таптаса: =.м.рсе п.терн.? Хал. кунта п.р хыр та \смест: анчах яч. унён сыхланса юлнё» каласа парать Иванов Георгий Степанович (1937 =?)
+арёк тёвайкки
Халап. =акён пек% «Ку ту =инче юмансем йышлё \сн.? Кайран в.сем хёрса п.тн.: хёшсене касса п.терн. ? Колхоз й.ркеленсе кайсан ту тёрринчи тик.с вырёна алса теми=е =ул хушши =арёк \стерн.? +арёк ёнса пулнё: пит. шултра \сн.? П.р =улхине арбуз та акса пёхнё? Вёл та лайёх тухё= панё? Ту =ине улёхса - анса =\реме канс.р пулнипе унта акма пёрахнё? Каярахпа унта хыр лартса янё: хыр.сем темш.н ч.р.лмен: пит. начар пулнё? Хал. хыр лартнине аса илтермелле теми=е йывё= =е= \сет? Анчах та яч. сыхланса юлнё? Паянхи кунччен те =арёк тёвайкки те==.? Иванов Николай Степанович (1937 =?) каласа панинчен =ырса илн.?
Кукёр- макёр тёвайкки
Халап. =акён пек % «Ку ту теми=е хутлё та чылай =\лл.скер? ,л.к тёв. =инчен лашапа тырё тата юман й.ркелл. турттарнё: =авёнпа анма =ёмёлтарах пултёр тесе =улне те кукёр-макёр тунё?Яч. те =ак тёвайккине кукёр-макёр тунё? Яч. те =ак тёвайккине кукёр-макёр =ул пиркиех =ып=ённё пул.» каласа парать Иванов Георгий Степанович (1937 =?)
Кёмака =и тёвайкки?
Халап. =акён пек % «Кёмаки =и тёвайкки =\лл. те ун тёрри тип-тик.с? +уркунне юр ир.лме пу=ласан: х.вел хытёрах х.ртме тытёнсан таврари вырёнсенчен чи малтан юр ир.лсе п.тсе типекен вырён? Малтан =ынсем =акёнтан т.л.нн.? М.нле-ха ку капла; Й.ри –тавра юр выртать: п.р =акёнта анчах юр ир.лсе п.тет тен.? Кунта кёмака =инчи пек ёшё пуль тен.? +авёнтан =ак вёрмансене Кёмака =и тен.?» Игнатьева Елизавета Алексеевна каласа панинчен =ырса илн. (1909 =?)
Чашлама тёв.?
«Чашлама тёв.н яч. =акёнтан юхса тухакан =ёлку=сенчен пулнё?Ту варринче : =\лтен : шыв сикки ев.р : =ёлку= тухса аялалла чашлатса сикет? +ав чашлатнё сасё та=тан ин=етрен илт.нет ? +авён пирки =ёлку=не те: туне те Чашлама тесе калама пу=ланё» каласа парать Иванов Георгий Степанович (1932 =?)
Ви= т\пе тёв.?
Ви= т\пе - тик.с вырёнта ларакан ви=. ту? Акё м.нле =ырса кётартнё ун =инчен Виталий Исаев% « Пёслёкпа Кистенл. текен чёваш ял.сем хушшинче: тип-тик.с уй варринче Ви=. т\пе =\лл.н капмаррён =.кленсе ларать? Ин=етренех курёнать вёл? Ик. т\пи =инче хыр вёрман. Кашласа \сет? Ви==.меш т\пинче: лутрарахинче =.р =умне хёлхана выртса итлесен: та=та шалта : хёвёлта : шыв шарласа юхни илт.нет те==.?» Я?Г? Ухсай та «К.слету тёрринче шухёша кайни» сёввинче Ви= т\пе =инчен =ырса хёварнё%
«Вёл Улёп с.м авал =\рен.
Кунти тип-тик.с уй-хирте:
Хёй пу=.пе пырса т.р.нн.
Чи =\лл. шурё п.л.те»
+ав Улёп =ёмёл тёпёлтарнё
Юмансене тымар.пе:
Тёраниччен .=сен хёварнё
+ыран тулли шыва типпе
П.рре ярса пуссан пултарнё
Кайма вёл =ич. =ухрёма:
Ин=е =ул утнё хы==ён ларнё
Кунти =е=енхирте канма
+ёпатине салтса силлен.
Вёл =апла силленипе
Кистенл. хир.нче =.кленн.
Сасартёк =\лл. Ви= т\пе?»






Хушма
1? Ва==ун тёвайкки?
2? Качака тёвайкки?
3? Кёмака =и тёв.?
4? Кукёр – макёр тёвайкки?
5? П.ч.к тёвайкки?
6? Пурё (известь) тёв.?
7? +арёк тёвайкки?
8? Ук=а тёвайкки?
9? Хабик кёвак тёв.?
10? Х.рл. ту?
11? Хура п\лек тёв.
12?Хыр тёвайкки?
13? Хыр лупашки?
14? Чашлама тёв.?






Литература?
1?Конилов Г?Е? Опыт исследования по чувашской диалектологии и булгаро-чувашской топонимике? Чебоксары: 1964?
2? Леонтьев Ю?Ф? Край родной? Санкт-Петербург: 1999?
3?Матвеев А?К? Методы топонимических исследований? Свердловск: 1986 ?





























13PAGE 15


13PAGE 14715




15