ДЕНСАУЛЫ? Т?РБИЕСІ – ОРТА? М?СЕЛЕ

ДЕНСАУЛЫҚ ТӘРБИЕСІ – ОРТАҚ МӘСЕЛЕ
Карымжанов Ф.К.
Бесқарағай ауданы, Кривинка орта мектебі
Қазіргі кезде білім беру мекемелерінің алдында тұрған міндеттердің бірі – жас ұрпақтың салауатты өмір сүруге көзқарасын қалыптастыру, олардың денсаулығын сақтауға, қоршаған ортасын таза ұстауға және жоғары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі өмірінде пайдалана білуге тәрбиелеу.
Спорттық жаттығу физикалық жұмыс істеу қабілеттін көтеруге көмектеседі. Жас спортшылар, спортпен шұғылданбайтыны қарағанда жоғары жұмыс істеу қабілеттілігін көрсетеді. Сонымен бірге жас спортшылардын жасы үлкен болса олардын спортпен шұғылдануы ұзағырақ және де спортпен шұғылданбайтындардың арасындағы ерекшеліктер соғұрлым үлкен. 14-15 жастағы жүзушілердің жұмысы 12973 кгм, ал олармен жасты спортшы емес балалардың көрсеткіші 8486 кгм. Қыздарда спортпен шұғылданушы және шұғылданбаушыларының көрсеткіштері ұлдарға қарағанда төмен болады.
Жасқа байланысты жаттығуларды істеу кезінде төзімділікке үйрену, жұмыс қабілеттілігінің өсуі аэробты өнімділіктің өсуіне және де оттегін қолдану күштілігіне де байланысты. Балалармен жасөспірімдердің ағзалары аэробты және анаэробты өнімділіктері төмендегімен сипытталады: бұл сондықтан аэробты күштілік жаттығуларын орындау кезінде жұмыс қабілетін белгілі бір мөлшерде шектейді, ал анаэробты энергиялық өнім алмасу кезінде басты рольді атқарады. Анаэробты өнімділіктің көрсеткішінің бірі оттегінің жоғары үлкен көлемде қажет ету және де ол жас өскен сайын ұлғая береді.
Арнайы физиологиялық бақылау кезінде 9-10 жастағы балалар 8-9,3 кгм/с жүктеме кезінде оттегін қажет ету 800-1200 мл болған кезде жұмысты тоқтатады. Ал 12-14 жастағы балалар 12-17 кгм/с оттегіні қажет етуде 2000-2500 мл балғанға дейін жұмысты атқара алады. Ересектер 20-45 кгм/с оттегін қажет ету 6000 мл. Жастық ұлғаюына байланысты ағзанын анаэробты мүмкіндіктерінде қандағы сүт қышқылынын құрамы өзгеретіндігін көрсетеді. 7-8 жастағы балаларда ең жоғары белсенділікті қажет ететін жаттығуларда қандағы сүт қышқылының деңгейі 80мг %-ке дейін көтеріледі, ал 14-15 жастағыларда – 100мг %-кедейін, ал ересек жастағыларда – 112 мг %. Осы көрсеткіштерге қарап ересектерге қарағанда жасөспірімдердің анаэробты жұмыс жағдайларына икемділіктерін көрсетеді.
Жаттығу нәтижесінде организмнің ауруға төзімділігі артады, иммундық жүйесінің белсенділігі жоғарылайды, қан өндіру артады, қандағы холестериннің мөлшері азаяды.
Жаттығу адамның жасына сәйкес болуы тиіс. И.П.Павлов адамның тіршілік қабілеті 35 жасқа дейін дамиды, 60 жасқа дейін қалыптасады, одан әрі қарай төмендейді,- деген. Осы заңдылықты жаттығу шараларын жасағанда естен шығармау керек.
Жас организмде жүйке жүйесі серпімді келеді, мидың сергектігі жоғары болады. Жас ұлғайған сайын, 50 жастан кейін де жоғары деңгейде сақталады.
Денені жаттықтыру бұлшық еттердің қызметін күшейтеді, буынның қимыл-қозғалысын жақсартады, жүрек пен өкпенің қызметтерін арттырады. Демек денені жаттықтыру жасқа да, кәріге де пайдалы, әсіресе мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларға өте қажет .
Салауатты өмір салтының бүгінгі маңызды мәселелерінің бірі – жасөспірімдер арасындағы ішімдікке салыну десек, қазіргі зерттеулерге қарағанда, оған салынудың әлеуметтік – патологиялық дамуы мына себептерге байланысты екені белгілі болып отыр:
- әлеуметтік – экономикалық жағдай;
- отбасындағы психологиялық орта;
- жұмыссыздық, мақсатсыздық немесе шектен тыс бос уақыт, т.б.
Сондықтан балаларды мектеп жасынан салауатты өмір салтына қалыптастыруға күш салып, зиянды әдеттерден сақтандыруымыз керек. Денсаулық тәрбиесі – ортақ мәселе. Халық санының өсуі, оның сапасы, деннің саулығы мемлекет әл – ауқатының дамуына мұрындық болады. Елбасы өзінің «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» деген еңбегінде соның 4 негізгі күшін атап көрсетті. Оның бірі – жер үстіндегі байлық деп отырғанымыз – адам, оның білімі мен іскерлігі, таланты мен мәдениеті, денсаулығы деген еді. Сондықтан қазіргі таңда оқушылардың денсаулығын сақтау, білім мен салауатты өмір салтын қалыптастыру - біздің, ұстаздардың, алдымызда тұрған өзекті мәселелердің бірі. Дені сау бала оқу процесіне белсене араласады, әрдайым жайдары, көңіл-күйі жоғары болады. 
Бүгінгі таңда біздің міндетіміз - әр оқушының денсаулығына нұқсан келтірмей, нығайта отырып, оқуға деген құштарлығын ояту, әрбір баланың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, бала бойындағы қасиеттерін дамыту. Әр мұғалімнің өз сабағында дені сау адамның мүмкіншілігінің зор екенін, денсаулық ең құнды байлық екенін ескеріп және де салауатты өмір салтын ұстануға оқушыны бейімдеуі тиіс.