Математика п?нін о?ытуда о?ушыны? функционалды? сауаттылы?ын жобалау іс-?рекетін ?йымдастыру ар?ылы ?алыптастыру
Математика п‰нін оKытуда оKушыныS функционалдыK сауаттылыCын
жобалау іс-‰рекетін aйымдастыру
арKылы Kалыптастыру
дайындаCан: Астана Kаласы «№38 мектеп-лицей» КММ
математика п‰ні мaCалімі
Кулумбетова Гульбарам Аркабаевна
Елбасы назары – оKушылардыS функционалдыK сауаттылыCында
МаKсаты: ОKушыларды Kазіргі талап пен ‰лемдік стандартKа с‰йкес келетін aлттыK білім ж_йесімен жасаKтауда aлтжандылыKKа т‰рбиелей отыра фукционалдыK сауаттылыCын жобалау іс-‰рекеті арKылы Kалыптастыру.
«€леуметтік-экономикалыK жаSCырту – JазаKстан дамуыныS басты баCыты» атты Елбасы Нaрсaлтан €бішaлы НазарбаевтыS 2012 жылCы 27 KаSтардаCы JазаKстан халKына [ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ] мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту маKсатында бес жылдыK aлттыK жоспарды Kабылдау міндеті Kойылды.
Осы міндетті ж_зеге асыру барысында оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту ж™ніндегі 2012-2016 жылдарCа арналCан `лттыK жоспардыS маKсат, міндеті наKтыланып жасалды. JРсы ^кіметініS 2012ж. 25 маусымдаCы №832 Kаулысымен «Мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту ж™ніндегі 2012-2016 жылдарCа арналCан `лттыK іс-Kимыл жоспары» бекітілді. `лттыK жоспарда мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту _шін т™мендегідей кешенді жоспар жасалды. Олар: мазмaндыK, оKу-‰дістемелік, материалдыK-техникалыK іс-шаралар кешені. Бaл кешен JазаKстан РеспубликасындаCы білім сапасын жетілдірудіS негізгі баCдары ретінде мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту барысында жасалатын іс-шаралардыS маKсаттылыCын, біртaтастыCын ж‰не ж_йелілігін негізге ала отырып дайындалCан.
АталCан `лттыK жоспардыS маKсаты - JазаKстан РеспубликасындаCы мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту _шін жаCдай жасау. Ол _шін т™мендегідей міндеттер Kойылды:
( Мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамытудыS отандыK ж‰не халыKаралыK практикасын зерделеу.
( Мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту бойынша шаралар ж_йесін іске асырудыS тетіктерін аныKтау. ( Білім мазмaнын жаSCыртуды Kамтамасыз ету: стандарттар, оKу жоспарлары мен баCдарламалар.
( Білім беру процесін оKу-‰дістемелік Kамтамасыз етуді ‰зірлеу. ( Мектеп оKушыларыныS білім сапасын баCалау ж‰не мониторинг ж_ргізу ж_йесін дамыту.
( МектептіS ж‰не Kосымша білім беру ж_йесі aйымдарыныS материалдыK-техникалыK базасын ныCайту.
Жалпы функциональдыK сауаттылыK деген aCымды таратып айтар болсаK, адамдардыS (жеке тaлCаныS) ‰леуметтік, м‰дени, саяси ж‰не экономикалыK Kызметтерге белсене араласуы ж‰не ™мір бойы білім алуына ыKпал ететін базалыK факторы. ЯCни б_гінгі жаkандану д‰уіріндегі заман аCымына Kарай ілесіп отыруы. Сонымен, функциональдыK сауаттылыK адамныS мамандыCына, жасына Kарамастан _немі білімін жетілдіріп отыруы. МaндаCы басшылыKKа алынатын функциональдыK сапалар: белсенділік, шыCармашылыK тaрCыда ойлау, шешім Kабылдай алу, ™з к‰сібін дaрыс таSдай алуCа Kабілеттілік, т.б. ЯCни, жалпы білім беретін мектептерде JазаKстан РеспубликасыныS зияткерлік, дене ж‰не рухани тaрCысынан дамыCан азаматын Kалыптастыру, оныS физикалыK Kaбылмалы ‰лемде ‰леуметтік бейімделуін Kамтамасыз ететін білім алудаCы Kажеттіліктерін KанаCаттандыру болып табылады.
ОсыCан орай `лттыK жоспарда функционалдыK сауаттылыKтыS т™мендегідей негізгі механизімдерін б™ліп к™рсетеді. `лттыK жоспардыS жоCарыда аталCан маKсат, міндеттерін ж_зеге асыруда т™мендегідей тетіктері (механизмдері) наKтыланып, мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту _шін білім беру ж_йесінде басшылыKKа алынады. Олар:
білім беру мазмaны (aлттыK стандарттар, оKу баCдарламалары); оKыту нысандары мен ‰дістері;
білім алушылардыS оKудаCы жетістіктерін диагностикалау мен баCалау ж_йесі;
мектептен тыс, Kосымша білім беру баCдарламалары;
мектепті басKару моделі (KоCамдыK-мемлекеттік нысан, мектептердіS оKу жоспарын реттеудегі дербестігініS жоCары деSгейі);
барлыK м_дделі тараптармен ‰ріптестікке негізделген достыK KалыптаCы білім беру ортасыныS болуы;
ата-аналардыS балаларды оKыту мен т‰рбиелеу процесіндегі белсенді р™лі. ОныS алCашKысы – оKыту методологиясы мен мазмaнын т_бегейлі жаSарту. ЯCни мектеп оKушыларыныS функциональдыK сауаттылыCын дамыту жалпы білім беретін орта мектептіS Мемлекеттік жалпыCа міндетті білім беру стандартын (МЖБС) жаSартудан бастау алуCа тиіс. Ол _шін мaCалім білім алушыныS бойына алCан білімін практикалыK жаCдайда тиімді ж‰не ‰леуметтік бейімделу _дерісінде пайдалана алатындай негізгі Kaзыреттіліктерді сіSіруі керек.
Олар:
басKарушылыK (проблеманы шешу Kабілеті);
аKпараттыK (™з бетінше аKпараттар к™здері арKылы _немі білімін к™теріп отыруы, сол арKылы танымдыK Kабілетін aштау);
коммуникативтік (_ш тілде: KазаK, орыс, аCылшын (шет) ауызша, жазбаша Kарым-Kатынас жасау);
‰леуметтік (KоCамда, ™зі ™мір с_рген ортада іс-‰рекет жасай алу Kабілеті); тaлCалыK ( ™зін жеке тaлCа ретінде KалыптастыруCа Kажетті білім, білік, даCдыларды игеру, болашаK ™зі таSдаCан к‰сібін ™зі аныKтау, оныS KиыншылыCы мен к_рделілігіне т™зімді болу);
азаматтыK (KазаK халKыныS салт-д‰ст_рі, тарихы, м‰дениеті, ділі, тілін тереS меSгеріп, JазаKстанныS ™сіп-™ркендеуі жолындаCы азаматтыK парызын т_сінуі);
технологиялыK (‰р азамат ™з мамндыCына Kарай аKпараттыK технологияларды, сандыK технологияны, білім беру технологияларын сауатты пайдалануы).
Білім алушы осы аталCан негізгі Kaзыреттіліктермен Kатар п‰ндік Kaзыреттіліктерді (‰р п‰нніS мазмaны арKылы) меSгеруі тиіс.
ФункционалдыK сауаттылыKты ж_зеге асырудыS екінші тетігі (механизмі) – оKыту нысан
·дары мен ‰дістері. Т‰уелсіз KазаK елініS оKулыKтарыныS мазмaны aлттыK KaндылыKтарды басшылыKKа ала отырып жазылып, оны оKыту мен ж_зеге асырудыS жаSа ‰дістері, яCни интербелсенді ‰дістер арKылы ж_зеге асуы тиіс. Осы негізде білім алCан мектеп оKушылары теориялыK білімдерін практикалыK тaрCыда Kолданумен Kатар ана тілініS келешегіне _лкен жауапкершілікпен KарауCа т‰рбиеленеді.
`лттыK жоспарда к™рсетілген функциональдыK сауаттылыKтыS _шінші тетігі (механизімі) – оKу н‰тижелерініS баCалау ж_йесін ™згерту. ЯCни баCалау ж_йесі функциональдыK сауаттылыKта сырттай баCалау ж‰не іштей баCалау болып б™лінеді. Іштей баCалау – оKу п‰ні бойынша оKыту сапасын диагностикалау ж‰не мемлекеттік жалпыCа білім беру стандарты ™лшеміне с‰йкес ж_зеге асырылуы тиіс. Ал сырттай баCалау – ‰рбір деSгейді аяKтау бойынша білім алушыныS оKу жетістіктерініS н‰тижелеріне с‰йкес (`БТ, ОЖСБ ж‰не т.б.), сондай-аK халKаралыK зерттеулерге (ТIMSS, PISA ж‰не PIRLS) Kатысуы арKылы ж_зеге асырылады.
Ал функциональдыK сауаттылыKтыS т™ртінші тетігіне (механизіміне) тоKталар болсаK, оCан Kосымша біліммен ж‰не мектептен тыс сабаKтармен Kамтуды жатKызады. АCартушы: « БалаCа еS Kымбат, еS жылы, жаKын н‰рсе – туCан жері, туCан жерініS Kaбылыстарын білу балаCа ™те KызыK. Мaндай оKыту ж_йесі жергілікті ™мірге, табиCатKа тереS мазмaн беріп, оларды баланыS санасында жандандырып, оларCа баланыS махаббатын арттырады, бала ‰леумет тaрмысына, т™Sіректегі ‰лемге тереS к™збен Kарап _йреніп, жолыCатын Kиын м‰селелерді оSай шешетін болады, бaрынCыдай мектептен шыKKан соS, бала _йренген білімін aмытып Kалмайды, Kайта білгенімен ™мір ж_зінде пайдаланатын болады.
`лттыK жоспарды ж_зеге асырудыS бесінші тетігі (механизмі) –мектепті басKару моделі (KоCамдыK-мемлекеттік нысан, мектептердіS оKу жоспарын реттеудегі дербестігініS жоCары деSгейі). Б_гінгі білім беру ж_йесінде KазаKстандыK мынадай мектептер бар. Олар: жалпы білім беретін орта мектеп, гимназия, лицей, дарынды балаларCа арналCан мектептер, НазарбаевтыS зияткерлік мектебі (НЗМ) т.б. Осы мектептердіS басKару ж_йесі, оKу баCдарламалары, оларда оKытылатын п‰ндердіS оKулыKтары, онда оKитын оKушылардыS білім сайыстары бір-бірінен ерекшеленіп, б_гінгі KоCам талап етіп отырCан _рдістен шыCуы тиіс.
Алтыншы тетігі (механизмі) – барлыK м_дделі тараптармен ‰ріптестікке негізделген достыK KалыптаCы білім беру ортасыныS болуы. Бaл м‰селедегі ж_зеге асырылатын жaмыс – мектеп пен жоCары оKу орындары, т_рлі Cылыми зерттеу орталыKтары маKсатты т_рде келісімшартKа отырып, мектеп оKушыларыныS мамандыK таSдауда, Cылыми жaмыстар, жобалар жасауда ‰ріптестік Kарым-Kатынас орнатып отыру екі жаKKа да тиімді болмаK.
ФункциональдыK сауаттылыKтыS жетінші механизімі – ата-аналардыS балаларды оKыту мен т‰рбиелеуге белсенді Kатысуын Kамтамасыз ету. Ата-ана бала бойына жас кезінен адами KaндылыKтарын дарытып, саналы ™мір с_руге баулуCа борышты. Ата-ананыS бала т‰рбиелеуде функциональдыK сауаттылыCын к™теру мектеп мaCалімдерімен олардыS тыCыз байланыс жасап, екі жаKты ‰ріптестік ‰рекетініS негізінде Kалыптасады. ЯCни ата-ананыS баласыныS ерекше Kасиетін тануы, оны т_рлі жаCдаятта т_сініп, Kол aшын беруі, олардыS Kабілетін дамытуCа, бойына рухани KaндылыKтарды KалыптастыруCа, жаCымсыз мінез-KaлыK, ‰деттерден арылтуCа к™мек беретін функциональдыK сауаттылыK ата-ана бойында да болуCа тиіс. Бaл жаCынан біз, Kытай халKыныS бала т‰рбиесіндегі ™негесін алуымыз керек. Олар баланыS біліміне, т‰рбиесіне мектепті емес ата-ананыS ™зін жауапты етеді. Егер баласы _й тапсырмасын мезгілінде ж‰не дaрыс орындамаса, оCан тікелей ата-ана жауапты. Осы м‰селе шектен шыCатын болса, мектеп басшысы баланы ол мектепке KабылдамауCа толыK KaKылы. Сондай-аK ата-ана ™зі Kызмет ететін орында бала т‰рбиесіне тікелей жауап беруге м‰жб_р болады. Бaдан байKалатын н‰рсе, білім мен т‰рбиеніS екіжаKты м‰селе екендігін к™рсетеді.
ОKушылардыS функционалдыK сауаттылыCын Kалай
дамытуCа болады?
П‰ндік білімдеріне, ептіліктеріне ж‰не даCдыларына с_йене отырып, оKу п‰ндері арKылы функционалдыK сауаттылыKты дамыту _рдісі ойлау даCдыларын Kалыптастыру негізінде ж_зеге асады. Ойлау даCдыларын Kалыптастыру ж‰не дамыту Kaралдарына тапсырма т_рінде берілген п‰ндік БЕД/білім,ептілік-шеберлік, даCды/ жатады, ал aйымдастыру формасына – проблемалыK жаCдайлар жатады. ОсыCан байланысты, ойлау даCдыларыныS ™зі БЕД-тердіS Kaзыреттілікке к™шуініS Kaралы ретінде Kызмет атKарады, яCни функционалдыK сауаттылыCы.
Jорыта келе, ЕлбасыныS «€леуметтік-экономикалыK жаSCырту – JазаKстан дамуыныS басты баCыты» атты ЖолдауындаCы оKушылардыS функционалдыK сауаттылыCын дамыту маKсатында KaрылCан бес жылдыK `лттыK жоспардыS дер кезінде к™терілгендігін Kaптаумен Kатар, бaл функционалдыK сауаттылыK м‰селесініS алаш арыстарыныS да ой-тaжырымдарынан KаCыс KалмаCандыCын жaртшылыK назарына aсыну болды. СондыKтан да функционалдыK сауаттылыKKа байланысты атKарылар іс-шараларда алаш арыстарыныS aлт болашаCы, оныS сауатты, білімді, рухани д_ниесі бай, aлтжанды азамат т‰рбиелеудегі педагогикалыK к™зKарастары _немі басшылыKKа алуынуы Kажет.
ПайдаланылCан ‰дебиеттер:
1. Н.А.Назарбаев. €леуметтік-экономикалыK жаSCырту – JазаKстан дамуыныS басты баCыты. // Ана тілі газеті. № 5, 2-8 аKпан, 2012 ж.
2. Мектеп оKушыларыныS функционалдыK сауаттылыCын дамыту ж™ніндегі 2012 - 2016 жылдарCа арналCан aлттыK іс-Kимыл жоспары.
3. Ж.Аймауытов. Бес томдыK шыCармалар жинаCы. І^ том. Алматы, Bылым, 1998ж – 437 бет.
4. Ж.Аймауытов. Бес томдыK шыCармалар жинаCы. ^ том. Алматы, Bылым, 1999ж – 301 бет.
ФункционалдыK сауаттылыK мазмaныРисунок 1ФункционалдыK сауаттылыK мазмaны.jpg15