?аза? хал?ыны? ?лтты? киімдері та?ырыбында?ы ашы? саба?

Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының ұлттық киімдері
Сабақтың мақсаты: Қазақ халқының ұлттық, киімдерінің шығу тарихымен
таныстыру, ұлттық киімнің түрлерін оқыту.Ұлттық,
киімінің ерекшеліктері.
Тәрбиелік: Мәңгілік ел болу үшін ұлттық, салт дәстүрлерімізді
дәріптеу, атадан балаға мұра етіп қалдыру,
салт-дәстүрімізбен ұлттық киімімізді дәріптеу,жаңғырту.
Дамытушылық: Ұлттық киімдердің шығу тарихын және түрлерін оқыта отырып,баланың ұлттық, киімге деген ой қиялын дамыту және ұлттық киімдерді заманауи түрде сәндеу, модельдеу, әрлеу және ою-өрнектерін әшекейлеп дамыта оқыту.
Пән аралық байланыс: тарих (шығу тарихы бейнелеу) сурет эскиздері) география (халықтың орналасу аймақтық ерекшелігі)
Физика
дене тәрбиесі (өткен сабақтармен байланыс)
Адам тұлғасының актропраметриялық нүктелерімен)
Алгебра: (алтын қима цейзинг)
Сабақтың көрнекілігі: ав:Г.Тәшікеева Б.Асанова «Киімді модельдеу және көркемдеп безендендіру» 7 сынып Техналогиясы
Керекті құралдар: см-таспа манекен слайдтар,суреттер,капуалдар.
Сабақтың әдісі:Сабақ мазмұнын түсіндіру
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Ұйымдастыру:1)Сәлемдесу
2)Сабаққа дайындығын тексеру
3)Оқушыны түгендеу
4).Оқушының көңіл-күйін сабаққа аудару
5)Өткен сабақ бойынша оқушының білімін тексеру.
1.Қалпақ. тұмақ, кимешек, шәлі, булар қандай киімнің түрлеріне жатады? (бас киімдер)
2.Тігін машинасының атасы? (элюхоу)
3.Салат қандай тағам (салқын)
4.Оюды үлкен неше топқа бөлеміз (4 топқа)
5.Биссердің атасы (Египет,АҚШ, канада,Жиконий)
6.Киімге қосымша пайдалынатын ұсақ бөлшектерді қалай атаймыз? ( мысалы:сумка, қолшатыр,көзәйнек, қолғап ,амиян)
7) Қара, көк,жасыл,көкшіл бояулар қандай түстерге жатады. (суық түстер)
8) Халат, күрте,жейде,көйлек қандай киім түрлеріне жатады (иық бұйымдары)
9) Ең алғаш тігін машинасын ойлап тапқан кім?( Монародо до Вичин)
10) Стеклярустың бисердегі айырмашылығы неде? (түтікше болт келеді?)
11)Іс тікенде саусақтың уысына киетін затты қалай атаймыз( оймақ)
12)Адам тұлғасындағы антропрометриялық нүктелерді көрсет? (Бас,бел, мойын,қол)
13) Стилдің түрлері (классика,фольклор,спорт)
14) Алтын қима?
Жаңа сабақ
Ұлтық киімнің шығу тарихы
Қазақ халқының ұлттық киімінің шығу тарихы ол қазақ халқының тұрмыс тіршілігіне халықтың тарихымен мәдениетіне тығыз байланысты болды.Ұлттық киімдерден олардың әшекейін және салт дәстүрлерін тұрған ортасына қарай ұлттық мәндерді көруге болады.Киімге қарап халықтың қал жағдайын тұрмысын аңғару қиын емес.Әсіресе қазақтың ұлттық бас киімдеріне қарап олардың жас ерекшелігін өскен ортасын әл ауқатын айыру қиын емес.Қазақ ұлтық киімінің түрлерін,үлгісін,өрнек мәндерін ғылыми тұрғыдан зертеу улы қазан төңкерісінің желісінен кейн қазақ халқының өз алдына мемлекет құрған кеңес дәуірінде ғана кең өріс алды.
Қазақ ұлттық киімінің қызылды -жасылды әшекейінен халықтық эстетикалық талғамын аңғаруға болады.
1922-1928ж. қазақ Республикасының астанасы Орынбор музейін құру үшін жер- жерлерге өкілдер жіберіп қазақ киімдерінің түрлерін үлгілерін жинай бастады.Бұлзеттеуде көптеген ғалымдар, зертеушілер Сергей Дудин,Е.Шнейдер,Харути,Рудолов т.б орасан зор еңбек етті.Олар неше түрлі жол азаптарын көре жүріп Ақтобе, Гурев, Жетісу, Торғай, Орал, Қызылорда, Қостанай, Павлодар, Семей аймақтарының көп жерлерін аралап ұлттық киімдердің алтын, күміс, әшекейлердің сәндік қолтаңбалы бұйымдарды экспанаттарын жинады.Олар орташа дәулетті қазақтардың киімдері жеті түрлі болатынын атап жазды.
Атап айтқанда баскиім, көйлек, хамзол, шапан түрлі тон шалбар, дамбал, аяқ киім болатынын анықтап олардың атауларын қағаз бетіне түсіреді.
Ұлттық киім түрлері.
Қазақ халқының ұлттық сырт киімдері өздерінің қарапайымдылығымен, үйлесімділігімен жүріп тұруға ыңғайлылығымен ерекшеленеді.Сырт киімдер ерекшеліктеріне қарай ажыратылады.
Ұлттық киімдер ерлер, әйелдер және балалар киімі болып бөлінеді.
1.Ерлер бас киімі
тақия, бөрік, тымақ,донбағай айырқалпақ.(айырмашылық түсінде, ою өрнегінде болған).Тақия, бөрік, ерлерде әйелдерде кездеседі.
2.Қыз келіншектердің бас киімдері.бөрік , тақия, саукеле желек, кимешек, шылауыш күндік, жаулық болған.Қыздардың бурымдарының өрімдерінде көп ерекшелік болған, қыздарға жалаңбас жүруге болады,олар бұрымдарын әсемдеп өруге баулардың небір түрлерін тағуға әуестенген 3-4-10 бурымға дейін өрген.Ерге шыққан әйелдер екі бурым етіп өрген және жалаң жүрмеген.
Иықтық киімдер: Сырт киімдер Камзол, шапан,тон, ішік тайжақы
а) Құлын терісінен тігілген топ- жарғақ тон
ә) Ешкі терісінің ұзын қылшығын қиып тастап түбін қалдырады- қылқа жарғақ топ
Жанат ішік- жанат терісінен жасалған
Түлкі ішік- қара түлкі терісінен
Түкті жібектен тысталған былғары ішік қалыңдықтың жасауының ең қымбатты бағалы бұйымдардың бірі болған бұл бұйым" бас тон" деп аталады.Теріден сырт киім тігілген оның жалпы атауын «той» деп атаған.Аң терісінен жасалған сырт киімді «ішік» деп атаған.Ешкі терісінен күдері келеді шапан, жеңіл шекпендер, шалбарлар тікті.Ешкі терісі жұмсақ әрі жауын шашынға төзімді.Қой жүнімен түйе жүнінен шекпен тіккен.
Камзол -көйлектің сыртынан киетін жеңіл жеңсіз ,әрі жеңі бар сырт киім, оңтістік қазақары солтүстікке қарағанда жеңсіз жеңіл әрі ашық , қанық түстерден тігілген майда шымқай кестемен кестеленген камзолдар киген солтүстік қазақтарының камзолдары жеңі ұзын,тізеден түсетін қалыңдау тігілген көбіне суық түстермен әрленген күміс алтын тенгелерімен көмкерілген камзол бөлшекттер киген.
Шапан: Ерлер де әйелдерде килген
Көйлек:Әр аймақта әр түрлі киім тігіледі.Бойжеткен қыздың көйлегі келіншектің киімінен және жасы ұлғайған әйел киімінен айырмашылығы болды.Оңтүстік бойжеткендері басқа жаққа қарағанда қатпарлы жаңа көйлектер киген кейде желбіршек орнына белдемшелер киді.Киімдер үйге киюге арналған және сән салтанатқа арналған болып бөлінеді.Көбінде сән салтанатқа арналған киімдер өте сәнді, әр түрлі желбезектермен сәнделген ашық ақ түстен киген.
аяқ киім; Кебіс, мәсі, шаңқойма етік киген қыз келіншектердің етіктерінің өкшесі сәл биіктеу болған және ою өрнектермен әшекейленіп аң терілерімен тігілген.
Ерлер аяқ киімі:Кебіс, мәсі сантама етік, кең етік, тас кебіс.
Белдік киімдер :домбыл шалбар бұл әйел киімінен бір бөлігі болып есептеледі.
шалбар:сырт киім әйелдер көбне аттың үстінде жүрген күн суық күндері ауа райына байланысты киілген.Шалбар ерлердің негізгі киім бөлігі болып есептелген.
Ұлттық киімді зерттеген зерттеушілер.
Қазақтыі ұлттық киімнің үлгісін жинаған ең көлемді материалы бар Ленинградтағы Этнография музейі 14-түрлі үлгіде, әр коллекциясында шшш383 экспонант түрі бар 1861-1937 жр аралығында жиналған.Ал революцияға дейнгі аралықта 160 қазақ киімінің үлгісі болған.Мұны зеттеген .Қазақ зеттеушілері:Ш.Уалиханов, Арынғазы Халқожиндер болды.1865 ж. Польшаның саяси тарихшысы әуесқой суретші Вранеслав Заведскийде қазақ киімін зерттеген.
Киімге байланысты ою өрнектердің түрлері?
Тарихи ғылыми деректерге жүгінсек қазақ халқының ою- өрнек өнері ежелгі замандардан бастау алып қазақ жерін мекен еткен көшпелі тайпалар өнерінің ықпал әсерімен сан ғасырлар бойы қалыптасып өзіне тән белгілі бір жүйеге келген қапысыз танып едік, бұған дәлел қазақтың алғашқы ою- өрнек үлгілерімен Андропов,сақ әуес үсін мәдени мұраларынан ұшыратқанымызды айтсақта жеткілікті.Қазақта ою- өрнектер үлкен негізгі төрт топқа бөліненді.
Жануартектес
Өсімдіктектес
Геометрия
Аспан әлемі тектес
Ою- өрнек өнері белгілі бір халықтың тұма ерекшеліктері сол халықтың бейнелеу әсемдікті қабылдау мәдениетінің басты белгілерімен ,ұлттық қол таңбаларымен тікелей сабақтасып жатады.Мысалы; Саз балшықтан жасалған құмыраларда геометриялы ою өрнектермен бейнеленген, тұрмыс тіршілікте қолданылатын заттарға космогониялық, геометриялы және жануар тектес аңдардың, құстардың реалдық және мифтік суретін бейнелеген.
Ертеректе өмір сүрген ата бабаларымыздың тұрмыстық кәіптерінің бірі саятшылық болғаны мәлім.Олардың киімдеріне түйенің ешкінің суреттері жануар тектес ою өрнектер
салынған.Мысалы:Ұл балаға түие табан өрісін салған, бұл жолы ашық болсын деген мағананы бүгінде қыз балаларға көбнесе өсімдік тектес гүл, жауқазын, қызғалдақ, шырмауық және геометриялық ою өрнектер бітпес жұлдызша, ай ою өрнегін киіміне кестелеп тіккен гүлдей жайнап жүрсең, өссең, өнсен деген мағанада.
Қошқармүйіз оюы байлық пен молшылықты білдіреді.Гүл, күн, айшық аспан бибітшілікті білдіреді бұларды таңбалы ою өрнектер деп те атаған.
Тапсырма: Сарамандық жұмыс.
Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:
Ұлттық киім түрлері неше топқа бөлінеді?
Ұлтық киім қандай стиль түрге жатады?
Бір адамның басында неше киім түрлерін көруге болады?
Қ.д киімін зерттеген қазақ зеттеушілері?
Қазақ ұлттық киімнің үлгісін жасаған ең көлемді материалы бар музей?
Ленинградттағы эпнография музейінде қанша түрлі үлгіде киім түрі түрлері бар?
7.Ұлттық киімнің аймақтық ерекшеліктері?
8.1922-26м Қазақ Республикасының астанасы
Д)Қазақ ұлттық киімін зерттеген өзге ұлт өкілдері?
10) Қазақстан ұлттық ою-өрнектерінің түрлері?
11)Ұлттық бас киім түрлері?
12)Қазақ ұлттық сырт киімдері?
13)Аяқ киімдер?
14)Қакзақстан ұлттық киімдерінде қыз балалардың киімдерінде салынатын ою-өрнектер?
15)Молшылықта білдіретін ою-өрнек?
16) Бибітшілікті бейнелейтін ою-өрнек?
17)Ұзатқанда киетін қалыңдық бас киімі?
Жаңа сабақты қортындылау
Бағалау
Үйге тапсырма: