Бауыржан Момыш?лы атамыз ды? ерлігі ?скелен ?рпа?а ?неге

Момышaлы Бауыржан (1910-1982) – екінші д_ниеж_зілік соCыстыS даSKты жауынгері, халыK Kаkарманы, KазаKтыS к™рнекті жазушысы. ТуCан жері-Жамбыл облысыныS Жуалы ауданындаCы К™лбастау мекені.
Бауыржан жеті жылдыK мектепті бітіргеннен кейін біраз уаKыт мaCалім болCан. Сонда ж_ргенде кезекті ‰скери міндетін ™теуге шаKырылып, онда бір жарым жыл ж_ріп, запастаCы командир атаCын алады. ТуCан ауылына Kайтып оралCан соS, ол біраз жыл Kаржы мекемесінде Kызмет істейді. Содан Kайтадан Jызыл Армия Kатарына шаKырылып, т_рлі ‰скери б™лімдерде взвод, рота, командирі болады.
1941 ж. `лы Отан соCысы басталысымен, Бауыржан даSKты генерал-майор И.В.ПанфиловтыS басшылыCымен Алматы маSында жаSадан жасаKталCан 316 атKыштар дивизиясыныS Kaрамында майданCа аттанады, батальон, полк командирі Kызметтерін атKарады. СоCыстыS соSCы жылдарында гвардиялыK дивизияны басKарады.
1941 жылCы к_згі, KысKы кескілескен шайKастар кезінде ™з батальонын 27 рет шабуылCа бастап шыKты. 5 рет Kоршауды бaзып, негізгі жауынгерлік Kaрамымен аман-есен дивизиясына Kосылды. Жауынгерлік іс-KимылдарCа Kатысты aрыстан шыCу, шегініс жасау т‰сілдерініS арнайы тарау болып ‰скери жарCыCа енуі, тактикада «ошаKты» ж‰не «икемді KорCаныс» aCымдарыныS Kалыптасуы Бауыржан МомышaлыныS осындай т‰жірибелерініS жиынтыCы болып табылады. ОныS Kолбасшы, тереS ойлай білетін ‰скери мамаS ретіндегі таланты соCыста полк, дивизия басKарCан жылдары кеSінен ашылды.
Бауыржан Момышaлы жау шептеріне ішкерлей еніп aрыс ж_ргізу теориясын соCыс т‰жірибесінде алCаш KолданушылардыS ж‰не оны дамытушылардыS бірі болды.
Бауыржан Момышaлы - ‰кери педагогика мен ‰скери психологияны байытушы баCа жетпес мaра KалдырCан дара тaлCа. ОныS атаK, даSKы, батырлыCы А.БектіS «Волоколамск тас жолы» атты кітабында суреттелді. Кітап неміс, чех, еврей, аCылшын, француз, т.б. шет ел тілдеріне аударылды.
СоCыстан кейін Бауыржан Момышaлы Совет Армиясы Бас штабыныS ЖоCары ‰скери академиясын бітіреді. €скери-педагогикалыK жaмыспен айналасып, Совет Армиясы ‰скери академиясында сабаK береді. 1956 жылы полковник атаCымен отставкаCа шыKKан Бауыржан біржола шыCармашылыK жaмыспен айналысады. Ол KазаK ж‰не орыс тілдерінде бірдей жазып, ™з ™мірінде к™рген-білгендерін арKау етеді. ОныS Kаламынан туCан, ™мір шындыCын арKау еткен тамаша романы мен ‰Sгіме, повестері KалыS оKушыныS іздеп оKитын шыCармаларына айналады. Олар бірнеше Kайтара басылып шыCады.
Бауыржан бірнеше орден, медальдармен наградталады, КеSестер ОдаCыныS батыры атаCын алады. Алайда халыKтыS ™зі «батырым» деп танып, ардаKтаCан Kаkарман aлына бaл атаK Отан соCысы біткеннен кейін жарты Cасырдай уаKыт ™ткенде барып берілген болатын. Ел т‰уелсіздік алCаннан кейін JазаKстан РеспубликасыныS тaSCыш Президенті Н.НазарбаевтыS жарлыCымен оCан «ХалыK Kаkарманы» деген атаK берілді.
БАУЫРЖАННЫR СОBЫС ТАРИХЫНДА БОЛМАBАН 27 ТАКТИКАЛЫJ ЖАRАЛЫBЫ
Жас сардар Бауыржан Момышaлы М‰скеу т_бініS KалыS Kарына малтыCа ж_ріп, бес рет Kоршауды бaзып, жалпы саны 207 рет Kол бастап, aрысKа кіріп, 27 рет ‰скери CалымдардыS айтуынша, соCыс тарихында болмаCан тактикалыK жаSалыK жасады. Командир Момышaлы жетік стратег, асKан тактик болумен Kоса, сaSCыла психолог та еді.
Момышaлы ™мірбаяныныS осы еS жауапты кезеSінде М‰скеу т_біндегі шайKас ерекше орын алады.
1941 жылы KазанныS он бесі к_ні таS атар-атпастан панфиловшылардыS И.В.Капров басKарCан 1073-полктіS KорCаныс шебіне фашистер шабуылын тынымсыз Kайталай берді. АлCан жолынан, айтKан с™зінен Kайтпайтын Kайсар командир Бауыржан роталардыS соCыс Kимылын жаSа тактикаCа жанастыра отырып, операцияны орынды басKара білді. Осы к_ндердегі арпалыс кезеSдерінде жауCа KайсарлыKпен Kарсы тaрып, майдан даласында ерлік к™рсеткендердіS ішінде J.Ш‰ріпов, Р.ЖанCозин, Б.Жетпісбаев, М.€лімжанов, Д.Снегин, Е.Таймасов, Т.АхтановтардыS ерлігі бір т™бе.
Алайда аласапыран KысылшаS жаCдайCа aшыраCан кейбір полктердіS батальон, роталарымен байланысы _зіліп, жауынгерлердіS Kай жерде, Kандай халде екенін білу KиынCа соKты.
Сондай жаCдайCа aшыраCандардыS бірі – Бауыржан басKарCан бірінші батальон еді. БаукеS енді шегінудіS наKты жоспарын жасады. БатальонныS алдында ж_ретін он бес адамнан KaрылCан (алдыSCы жаKты барлайтын) барлаушы Kойып, взвод-взводпен б™лек-б™лек болып, бірініS ізімен бірін ж_ргізе жылжуды aйCарды. Батальон алдындаCы барлаушыларды аCа лейтенант Рахимов пен саяси жетекші МaхаметKaл Сл‰мKaлов басKарды. К_ндіз жау к™зіне т_спеу _шін жауынгерлеріне т_нделетіп ж_руді бaйырды. К_ндіз KалыS тоCайда тыныстап, т_нде барлаушылар арKылы белгіленген баCытпен саKтана ж_ріп отырды. JалыS KараCайлы тоCай іші Kар. Жауынгерлер шаршады. €йтсе де табанды т™зімділік к™рсеткен батальон екі к_ннен кейін Новлянск пен Ивановск деревняларыныS аралыCынан шыKты. БарлаушылардыS айтуынша, осы Ивановск деревнясында панфиловшылардыS 1075-полкініS бірінші батальоны тaрады екен. Бaлар ‰лі шайKасKа Kатыспапты. €дісKой, т‰жірибелі комдив И.В.Панфилов бaл полкті уаKытша ‰дейі резервте aстап тaр екен. «Б.Момышaлы басKарCан батальон т_гелдей жау Kолынан Kаза тауып, жойылып кетті» деген лаKапты естіген олар т_гелдей аман оралCан жауынгерлерді зор Kуанышпен Kарсы алды. Бауыржан бастаCан батальон жауынгерлерін к™ргенде И.В.Панфилов KуанCаннан к™зіне жас алды. Иван Васильевич к™птен к™рмеген бауырын кездестіргендей Бауыржанды Kаусыра KaшаKтай алып, бетінен с_йіп: «ЖарайсыS, сaSKарым!» деп арKасынан KаKты.
КеSес ‰скерлерініS 1942 жылCы KаSтар-аKпан айларындаCы aрыстарында 8-гвардиялыK дивизияныS Бауыржан Момышaлы басKарCан полк жауынгерлері ерекше к™зге т_сті. Дивизия екі ай ішінде батысKа Kарай 500-600 шаKырым алCа басып, фашистердіS мыSдаCан солдаты мен офицерін Kырды, к™птеген техникасын жойып жіберді.
Бауыржан МомышaлыныS KатардаCы жауынгерлер жайлы айтKан небір Kасиетті с™здері халKымыздыS есінде. ДаSKты Kолбасшы солдаттыS мінез-KaлKын, парасатын, елі _шін шыбын жанын Kиятын ерлігін керемет білген. СоныS арKасында оларды ерлік жеSістерге бастап, жігерлендіріп отырCан.
Бауыржан Момышaлы соCыс жылдарында адуынды да Kатал ‰скери басшы болып Kана KойCан жоK, сонымен Kатар KарамаCындаCы жауынгерлер мен офицерлердіS аKылг™й жетекшісі, зерделі де білгір, байыпты да мейірман т‰рбиешісі де бола білді.
Гвардия полковнигі Бауыржан МомышaлыныS 1990 жылдыS 12 желтоKсанында туCанына 80 жыл толуына орай КеSес ОдаCыныS Батыры деген жоCары атаK берілді. Б.МомышaлыныS «€ділет Kашанда жеSеді, ол кешіксе де келмей Kоймайды» деген с™зі шындыKKа айналып, ел тілегі орындалды.
15