Баяндама: О?ушыларды? о?у?а ынтасын, п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыру, ауызекі с?йлеу ?абілеттерін дамыту


Заградовка орта мектебі
















Баяндама:
ОKушылардыS оKуCа ынтасын,п‰нге KызыCушылыCын арттыру,
ауызекі с™йлеу Kабілеттерін дамыту






ОрындаCан: Тыштыкаева А.К.
















ОKушылардыS оKуCа ынтасын,п‰нге KызыCушылыCын арттыру,
ауызекі с™йлеу Kабілеттерін дамыту
 
 Б_гінгі таSдаCы басты м‰селелердіS бірі басKа aлт ™кілдеріне KазаK тілін _йрету, мемлекеттік тілдіS м‰ртебесін к™теріп, Kолдану аясын кеSейту.    Мемлекеттік тілді орыс мектептерінде оKытуда оKушыларды KазаKша дaрыс с™йлеуге, оKуCа, сауатты жазуCа, бір-бірімен Kарым-Kатынас жасауCа (айтылым, жазылым, оKылым, с™йлесім ‰рекеттері ) _йрету, ойлау Kабілетін дамыту ж‰не олардыS ™з ойын KазаKша жеткізе алатындай болуы к™зделеді. Jандай істі болсын ж_зеге асырудыS ‰діс-т‰сілдері мен к™мекші Kaралдары болады. Осыларды дaрыс таSдап тиімді пайдаланCанда Cана маKсатKа жете аламыз.                                                  
СабаKтыS тартымды, KызыKты, ‰рі сапалы болуы ‰р оKытушыныS ™зіне, білім деSгейіне, к‰сіби шеберлігіне байланысты, тапKырлыKты, к™п ізденуді Kажет етеді. Осы маKсатта сабаKта ‰р т_рлі ‰діс-т‰сілдерін пайдаланып, с™йлеу жаттыCуларын, ойын элементтерін ж‰не к™рнекіліктер Kолданамын. ОKытуда т_рлі жaптыK, топтыK жaмыс т_рлерін Kолданудамын, ‰р т_рлі баKылау формаларын: алдын ала берілген ауызша сынаK тапсырмалары, тесттер, дифференциалдыK тапсырмаларды орындатамын.                                                            
Диалог оKушылардыS с™йлесу ‰рекетін, сaраKты дaрыс Kоя білуде, аKпарат алмасуда, жалпы тіл _йренуде таптырмас жaмыс т_рі. Оны Kaрастыру _шін бір таKырып бойынша оKушыныS с™здік Kорын дамыту, жаSа с™здер _йретіп, маCынасын т_сіндіре отырып, оларды жасайтын формаларды меSгертіп, с™йлем KaрауCа _йрету, с™з бен с™зді байланыстыруCа, ауызша ойларын ж_йелі айтуCа, ‰Sгімелеуге жаттыKтыру керек. Сонда оKушы диалог Kaру кезінде сауатты KaруCа тырысады.  Бaл оKушыныS тілін дамытады.                                                                    
Диалогтарды толыKтыру жаттыCуына бірнеше мысал келтірейік:
КешіріSіз, білуге бола ма, сіз Kай мектепте оKисыз?
................................................................................... .
МектебіSіз Kай жерде орналасKан?
.................................................................................   .
МектебіSіз aнай ма?
................................................................................ .
Осы мектепті не _шін таSдадыSыз?
................................................................................ .
Сіз Kайда жaмыс  істейсіз?
................................................................................ .
ОтбасыSыз бар ма? Неше балаSыз бар?
.............................................................................. .
^йіSізде сізбен бірге кімдер тaрады?
................................................................................. .                
..................................................... не _шін бардыSыз?
Астанада ................................................ к™рдіSіз?
................................................ бірге болдыSыз?
Елордада........................................... таныстыSыз?
БарCан маKсатыSыз..................................?
Онда Kанша к_н.......................................?
...................................................... Kандай ‰сер алдыSыз?                
СaраK-жауап т_ріндегі с™йлесу _лгісі (диалог):  
JазаKстан Kандай мемлекет?
JазаKстан – к™п aлтты, т‰уелсіз мемлекет.
Онда Kанша aлт ™кілдері тaрады?
100-ден астам.
Олар Kалай тaрады?
Олар бір-бірімен тату, ынтымаKты тaрады.
JазаKстанныS халKы кімдер?
JазаKстанныS байырCы халKы –KазаKтар.
JазаKтар Kандай халыK?
JазаK халKы – Kайырымды, мейірімді халыK.
Осы диалогтіS жауап сыSарлары арKылы баяндауCа болады:
        
    JазаKстан – к™п aлтты мемлекет. Онда 100-ден астам aлт ™кілдері бар. Олар бір-бірімен тату, ынтымаKты тaрады. JазаKстанныS байырCы халKы – KазаKтар. JазаK халKы – мейірімді, Kайырымды халыK.
Керісінше, осы жауап сыSарларына сaраKтар Kою жолымен Kайта диалогке к™шуге болады.
        ОKушылардыS с™йлеу Kабілеттерін арттыру барысында жaмыс ж_ргізудіS бірі – м‰тінмен жaмыс. М‰тінмен жaмыс істер алдында міндетті т_рде м‰тіндегі кездесетін таныс емес с™здермен жaмыс жасаймыз. ЖаSа с™здердіS маCынасын оKушылар т_сініп, аудармаларын меSгерулері Kажет. М‰тінді меSгеруді  т_рлі жолдармен ж_ргіземіз:                                                                                                                                                                
1) М‰тінді толыK м‰нерлеп оKу.                                                                                
2) М‰тінді KазаK тілінен орыс тіліне аудару.
3) ОKыCан м‰тінніS мазмaнын айтKызу. JазаK тілінде ауырлау болса, орыс тілінде жеткізу.
4) М‰тіндегі сaраKKа дaрыс жауап беру.
5) М‰тінді ™з ойымен бірнеше с™йлем арKылы жеткізе білу.
6) М‰тіндегі жаSа с™здер мен с™з тіркестерін таKтаCа жазып, есте саKтауын KадаCалау.
7) М‰тіндегі негізгі ойды KысKаша баяндау ж‰не д‰птерлеріне жаздыру.    
JазаK тілін меSгерудіS басты маKсаты – тыSдау, с™йлеу, ойлау, оKу, жазу болса, м‰тінді меSгеру барысында тілдік KызметтіS барлыK т_рі жан – жаKты Kамтылады.                                                                                              
 Тіл дамыту жaмысыныS негізгі т_рлерініS бірі – с™здік жaмыс. С™здік жaмысы – тіл дамыту жaмысыныS бастапKы негізі болып табылады. Егер оKушыныS с™здік Kоры кедей болса, ол айтайын деген ойын наKты жеткізе алмайды. СондыKтан да с™здік жaмысыныS оKушыларCа с™здерді, с™йлемдерді дaрыс жазуына, с™йлеу даCдыларын дaрыс Kалыптастыруына тигізетін к™мегі зор. С™здік жaмысы ‰р сабаK _стінде, жыл бойында, б_кіл оKу кезеSінде белгілі жоспармен, ж_йемен ж_ргізілуі керек. ОKушы сабаK сайын жаSа с™з _йреніп отырады. €р сабаKта _йретілетін жаSа с™зді оKушыныS к_нделік ™мірде, Kарым-Kатынаста Kолданатын белсенді с™здігіне айналдыру оKушыныS с™здік Kорын байытудаCы негізгі маKсат болып саналады.  ЖаSа с™здер есте Kалу _шін «ЖоCалCан ‰ріп», «С™з ойлан», «Дaрыс ата»  ойын элементтерін KолдануCа болады.                                                                                                              ОKушыныS с™здік Kорын тек сабаK кезінде Cана толыKтырмай, сыныптан тыс уаKытта да толыKтырып отыруCа болады. ОCан ‰сіресе сыныптан тыс жaмыстар к_шті ‰сер етеді. JызыKты aйымдастырылCан сыныптан тыс жaмыстарCа оKушылар KызыCып, белсенді т_рде Kатысады.                                         Jазіргі екінші тілді _йрену сабаKтарында кеS Kолданылатын ‰дістіS бірі – ойын. Ойын т_рлерін Kолдану п‰нге деген KызыCушылыKтарын арттырып, сабаKKа белсенді Kатысуын Kалыптастырады.  Ш‰кірттеріміздіS оKуCа ынтасы асып, оKу процесініS деSгейі к™теріледі. Енді ™з т‰жірибемде ™ткізетін ойынныS бірнеше т_рлерін   айта кетейін:                                                        “JазаKстан Республикасы” бойынша сaраK-жауап ойыны. Т‰ртібі: _стелдегі билет т_ріндегі KаCазды оKушы алады. Екінші бетінде JазаKстанныS жер, облыс атаулары, т.б. ™тілген таKырыптарCа с‰йкес сaраKтар, тапсырмалар жазылCан. ОKушы оларды JазаKстан картасынан к™рсетеді немесе сaраKтарCа жауап  Kайтарады.                                                                                                              “Жaбын тап” ойыны. Мaнда маKалдарды айтып _йрену жаттыCуы ж_ргізіледі. ^стелде маKалдыS бір сыSары бір KаCазда, екінші сыSары екінші KаCазда араласып жатады. Ойнаушы бір сыSарын таSдап, оныS екінші сыSарын табады. С™йтіп біріктіріп оKиды, оны Kолданып с™йлем Kaрайды.              “Тірек с™здер”. Мaнда оKушыларCа жаKсы таныс ‰р т_рлі тaрмыстыK таKырыптарда (™мірбаян, отбасы, сыныптыS бір к_ні, мектептегі спорт жарысы, т.б.) берілген тірек с™здерді пайдаланып шыCарма жазады. Сондай-аK берілген тірек с™йлемдер негізінде ойды кеSейтіп, дамытып, ™з туындысын туындатады.                                                                                                                 ТоптыK ойындар:1.Тіл _йренушілер екіге б™лініп, бірінші топ жуан с™здер, екінші топ жіSішке с™здер айтып жарысады.                                                               Сынып екі топKа б™лініп, бір топ ілік септікті бір есім с™з айтады, екінші топ т‰уелдік жалCауыныS 3-ші жаCын Kосып, с™з тіркесініS жалCасын айтады.  Мысалы: 1 топ: оKушыныS...                                                                                            2 топ: д‰птері т.б.                                                                                                 ОсыCан aKсас ойын т_рлерін мaCалімніS ™нертапKыштыCына Kарай к™птеп ойлап табуCа болады.                                                                                            Сонымен бірге ™з т‰жірибемде ж_йелі Kолданатын оKытудыS бір т_рі – деSгейлік тапсырмалар. ДеSгейлік тапсырмалар оKушыныS KазаK тілінен алатын білімін толыKтыра отырып, Kажетті даCдылар мен біліктердіS Kалыптасуын Kамтамасыз етеді, оKушыныS ойлау Kабілетін, тілін дамытады. Бaл т‰сілдіS еS маSыздылыCы – ‰р оKушы ™з шамасына Kарай тапсырманы орындай отырып, ™зініS нені білетін ж‰не білмейтінін толыK сезінеді, сыныптастарынан Kалмау _шін келесі жолы білмегенін біліп алуCа тырысады. €р оKушыныS деSгейіне, ерекшелігіне Kарай сынып тапсырмалары мен _й жaмысыныS тапсырмаларын дайындап беремін.                                                Мектепте  KазаK тілін оKытуда таCы бір еS Kолайлы жолдарыныS бірі – тірек-сызбаларын пайдалану. Тірек сызбалар оKушылардыS с™йлеу тілін арттыру маKсатында пайдаланатын т‰сілдіS бірі. Сонымен Kатар тірек сызба жаSа грамматикалыK ж‰не лексикалыK таKырыпты жеSіл т_сінуге, есте саKтап KалуCа к™мектеседі. Тірек сызбалар арKылы  с™йлем Kaрастырып, ™з ойларын айтып жеткізуге _йренеді, сабаKKа KызыCады, еSбектенуге талпынады.        Сондай-аK интерактивті таKта арKылы ‰р т_рлі тест тапсырмалары,  презентациялар, викториналар дайындалып ж_ргізілсе, оKушылардыS оKуCа ынтасы, п‰нге KызыCушылыCы арта т_сетіні даусыз.                                              Осылайша оKушылармен ‰р т_рлі жaмыс т_рлерін ™ткізуге тырысамын. Бaл жaмыстар ™з н‰тижелерін беруде. €рине бaнымен шектелмей, жaмысты одан ‰рі жалCастыру басты міндетім.                                                                              Jорыта келе осы ‰діс-т‰сілдерді Kолдану н‰тижесі:                                          - ОKушы тaлCасыныS танымдыK Kабілеттерін дамытуCа;                                  
- ОKуCа жаCымды KызыCушылыK KалыптастыруCа;                                                   - Белсенді с™здік Kорын, ауызша ж‰не жазбаша тілін aстартуCа;                                 ТaлCаныS KиындыKтарCа даяр болу ж‰не оны білу, Kарым – Kатынас, ойын, танымдыK, ™зін-™зі бекіту Kажеттіліктерін KанаCаттандыруCа ыKпал етеді.                      
€ДЕБИЕТТЕР                                                      
Дюсебаев С. JазаK тілі: Методическое руководство. – Алматы: Мектеп,
2008 ж.
Сатыбаева А., Сатыбаева Г. JазаK тілін оKыту ‰дістемесі. – Астана:  Фомант, 2008 ж.  
Рысбаева Г. JазаK тілі мен ‰дебиет. 2000 ж.,  № 4.  
Jараев Ж. ДеSгейлік оKыту технологиясы.   















15