Классный час на темуОрус-дылдын ужур дузазы


Класс шагының темазы: «Орус дылдың ниитилелге ролю»
(«Роль русского языка в нашем обществе»)
Сорулгазы. Уругларны тѳрээн тыва дылының мерген байлаан дамчыштыр РФ-ның күрүне дылы орус дылды эки шиңгээдип ѳѳренир сеткилин оттуруп, РФ хамаатызы болганда орус дылды албан ѳѳренир хүлээлгезин билиндирип, кайы-даа дылды хундулеп, оларны ѳѳренири эргежок чугула дээрзин дамчыдар..
Класс шагының планы:
Башкының киирилде сѳзү
Дыл дугайында викторина айтырыглары «Человек, который не знает иностранного языка, не знает своего собственного» И.В. Гете.
Диспут «Орус дылды чүге багай билир бис?....»
Уругларның дыл талазы-биле шын бижилгеге баштак хыналдазы. Диктант.
Түңнелдер
Класс шагының чорудуу:
Башкының киирилде сѳзү:
- Экии, уруглар! Бо хүн ѳске хүннерден чүнүң-биле ылгалып турарыл, уруглар?
- Ийе,бо хун агаар-бойдузу-биле улуг-ла ылгал чок-даа болза, бо хун бугу чонга, ылангыя бичии школачы уругларга, оларнын ада-иезинге болгаш башкыларга эң-не ѳѳрүнчүг хуннерниң бирээзи – Билиглер хүнү. Ынчангаш Билиглер хүнүн таврыштыр Силерниң шуптуңарга байыр чедирбишаан, бо ѳѳредилге чылында бүгү эртемнерге эки ѳѳренип, бодуңарны быжыг эртем-билиг-биле чепсеглеп алырыңарны күзедим. Ам баштайгы кичээливисче кирээлиңер.
Дүүн расписание бижип тургаш, расписаниеден кым, чүнү эскергенил, уруглар?
- Ийе, шын-дыр. Шупту класстарның 1-ги кичээлдери кылдыр класс шактарын киирген. Ынчаарга кандыг темалыг класс шагы болурул?... Маңаа класс башкыларынга 3 аңгы теманы айтып, сүмелээн:
1. «Бистиң ниитилелге орус дылдың ужур-дузазы»
2. «Ажы-тѳлдүң айыыл чок чоруу»
3. «Мээн бичии тѳрээн чер-чуртум»
Бо 3 темадан башкыңар кайы теманы шилип алган деп бодаар силер? База чүге ол теманы шилип алганыл?
Ийе, мен 1-ги теманы шилип, класс шагынга белеткендим. Чүге дээрге силер ам чаа-ла чугааладыңар, Силерниң тѳрээн школаңардан, куш оолдары дег, ужуп үнүптериңерге чедир үр эвес үе арткан. Ынчангаш силер хѳй аймак дылдыг кижилер аразынга амыдырап ѳѳренир ужурга таваржыр болгай силер. Ол үеде силер орус дылды багай билир болзуңарза, силерге оон ыңай эртем-билиг чедип алырыңарга улуг моондак, шаптык апарып болур. Ынчангаш класс шагывыста орус дылдың ужур-дузазының дугайында чугаалажып кѳрээлиңер. Чугааны кылыр мурнунда баштай класс шагының тургузуу-биле силерни таныштырайн.
Дыл дугайында викторина айтырыглары«Человек, который не знает иностранного языка, не знает своего собственного» И.В. Гетенин цитатазынга хамаарыштыр диспут «Орус дылды чүге багай билир бис?....»
Уругларның дыл талазы-биле шын бижилгеге баштак хыналдазы. Диктант бижилгези.
Класс шагывыстың дыл дугайында викторина айтырыгларын болгаш силерниң орус дылга шын бижилгеге баштак хыналда диктантыны орус дылыңар башкызы Кыжынгаа Л.В. орус дыл кырынга эрттирер.
Викторина айтырыгларын орус дыл кырынга тургускан. .Наука о языке. (Лингвистика)
Главные назначение языка. (Средство общения, средство выражения мысли.)
Знаток многих языков. (Полиглот)
Вспомните имена отечественных и зарубежных полиглот. (Немецкий писатель Иоганн Вольфганг Гете. Русский писатель и дипломат Александр Сергеевич Грибоедов знал 8 языков. Великий русский полководец Александр Васильевич Суворов знал немецкий, французский, итальянский, польский, турецкий, финский, и другие языки )Назовите имена известных лингвистов. (Дмитрий Николаевич Ушаков, Лев Владимирович Щерба, Алексей Александрович Шахматов, Александр Матвеевич Пешковский, Виктор Владимирович Виноградов и др.)
Что такое «мертвый язык»? Как вы это понимаете? (Язык, вышедший из живого употребления и сохраняющийся в письменных памятников, в виде исключения также в регламентированном употреблении)
Какие «мертвые языки» вы знаете? (Латинский, санскрит, пракрит, древнеперсидский, скифский, старославянский, прусский и др.)
Назовите страну, в которой четыре государственных языка. Какие эти языки? (Шверцария: немецкий, французский, итальянский, ретороманский)
Назовите авторов следующих высказаний:
А) «Знать много языков – значит иметь много ключей к одному замку» (Вольтер)
Б) «Перед вами громада – русский язык! Наслажденье глубокое зовет вас, наслажденье погрузиться во всю неизмеримость его и изловить чудные законы его» (Н.В. Гоголь)
В) «Мощь и величие русского языка являются неоспоримым свидетельством великих жизненных сил русского народа, его оригинальной и высокой национальной культуры и его великой и славной исторической судьбы. Русский язык единодушно всеми признается великим языком великого народа» (В.В. Виноградов).
Г) «Человек, который не знает иностранного языка, не знает своего собственного» (И.В. Гете)
10. Назовите пословицы и поговорки, в которых отражено отношение народа к слову.
11. Какой иностранный язык хорошо знает бывший российский президент В. В. Путин? (немецкий)
12. Назовите наиболее распространенные языки мира. (Английский, французский, немецкий, китайский, арабский, испанский и другие)
13. «Толмач» - кого так раньше называли? (Переводчик)
14. Какие иностранные языки имеют латинообразующую основу? Назовите некоторые из них. (Французский, немецкий, английский, испанский, итальянский)
Викторина айтырыгларынга харыылаан соонда харыызын шупту деңге хынаар. Шын харыы кылган ѳореникчиге-ле сылдысчыгаштарны бээр. Түңнелинде «Дыл эртеминиң шылгараңгайы» деп атты тыпсып, орус дыл эртеминге баштайгы «5» деп демдекти шаңнал кылдыр салыр.
2. «Человек, который не знает иностранного языка, не знает своего собственного» И.В. Гете.
Диспут «Орус дылды чүге багай билир бис?....»
Самбырада бижээн сѳстерни орус дылдан тыва дылче очулдуруп кѳрээлиңерем, уруглар. «Даштыкы дыл билбес кижи дээрге-ле бодунуң тѳрээн дылын эки билбес кижит-дир». И.В. Гетениң бо сѳстеринге чѳпшээрежир силер бе, уруглар? База орус дылды чүге багай билир бис? Бо айтырыгларга харыылап боттарывыстың үзел-бодалдарывысты солчуп, чугаалажып кѳрээлиңерем, уруглар. (Уруглар боттарының бодалдарын чугаалап, чижектерни киирер. Оларның бодалдарын башкы деткип, түңңнелди үндүрер.)Ийе, орус дылды билбезивистиң хѳй-ле чылдагааннарның аразындан бирээзи боттарывыстың тѳрээн дылывысты хүндүлеп, камнап билбезивисте болуп турар.
Хѳй чылдарда школаларга тыва дылды ѳѳредип, башкылап келген чогаалчывыс С.Б. Молдурганың «Тыва дылым» деп шүлүү онзагай национал бот-медерелди илередип турар.
Тыва дылым.
Тѳрээн чуртуң кайын, чүден эгелээринДѳгеревис ырлажып-даа турар-дыр бис.
Тѳлү биске ада-ие, чери — алдын,
Тѳрээн дылы олар-биле бир дең эргим!
Чаңгыс сѳстен сеткил ѳѳрүп, сергеп болур,
Чандыр барза, хомудай-даа берип болур.
Эдипкен сѳс, боодан үндүр аккан ок дег,
Эгиттинмес дижири-ле ылап ийин.
Шугум чазаар мурнувуста шыгаап аар бис,
Чугаалаптар мурнувуста боданыр бис.
Сѳѳктү хемдээш, чилигге-даа чедер апаар.
Сѳстү сѳглээш, эчизин-даа кѳѳр апаар.
Дылы-биле турган дытты ужурутпас,
Аксы-биле аалды база кѳжүрбес деп,
Ада-ѳгбе дужундан бээр байбаңнарны
Тывынгырлар үттеп-сургап келген чүве.
Тыва сѳстүң мерген байлаан билир дизе,
Дыка каастап, кояжыдар албан эвес,
Эртеден бээр чонум домаа уран, шевер-
Эгечениң будаан эрни ында-ла каар!
Бакка-сокка дылдар холуп, шокарлавайн,
Баштай тѳрээн чугааң эки шиңгээтсиңзе,
Өңнүк туржук, ѳскениң-даа дылы сеңээ,
Өѳредип каан аъдың ышкаш, чаажыга бээр.
Бо шүлук кижиниң тѳрээн дылы, ада-иези, тѳрүттүнген чери ышкаш эргим, чоок. Ынчангаш кижи ада-иезин, тѳрээн черин, тыва дылын хүндүлеп, камнаар ужурлуг. Тѳрээн дылыңны эки билир болзуңза, ѳске дылдарны ѳѳренири белен «ѳѳредип каан аъдың ышкаш чаажыга бээр» деп бодалды (идеяны) илередип турар. Ынчангаш, уруглар, орус дылды эки ѳѳренип алыйн деп бодаар болзуңарза, боттарыңарның тѳрээн дылыңарның мерген-байлаан эскерип, ѳѳренип билип алырындан кажан-даа оспаксырап, ойталавйн чоруңар. Ам класс шагывыстың дараазында кезээн орус дыл эртеминиң башкызы уламчылаар-дыр, уруглар.
Класс шагын улаштыр орус дыл башкызы уламчылаар. (Орус дылдың ужур-дузазының дугайында башкы уругларга тайылбырлап чугаалаар. Ажыглаар литература: Справочник школьника. Русский язык. Авторы составители А. М. Титаренко А.Н. Роганин) Тест для проверки грамотности.
Предложите детям написать под диктовку текст, а затем подсчитать количество ошибок.
Полгода шло по дощатой, брусчатой мостовой на открытие пьедестала далеко не безызвестного артиллериста. Слышался аккомпанемент виолончели. Вблизи можжевельника, где жужжали пчелы, и дрожал конопляник, сидел бедный музыкант и потихоньку подыгрывал на аккордеоне, но искусство было не впрок музыканту: мало кто исподтишка подавал ему монеты. А вечером веснушчатая жена музыканта потчевала его лишь винегретом и подобными яствами, ибо на деликатесы денег не хватало.
Подсчитайте количество ошибок и определите, кто пришел к вам на урок.
0 ошибок – пришелец из других галактик.
1-5 ошибок – очень грамотный человек.
6-7 ошибок – может работать корректором в газете.
8-10 ошибок – может работать учителем русского языка.
11-14 ошибок – инженерно-технический работник.
15-19 ошибок – знает русский язык по газетам.
20-25 ошибок – новый русский.
Более 30 ошибок – иностранец.
Бажынга онаалга: Чогаадыг «Даштыкы дыл билбес кижи дээрге-ле бодунуң тѳрээн дылын эки билбес кижи-дир». И.В. Гете
Кичээлдиң түңнели: Кузээшкиннер.
Кичээлге ажыглаан литература:
Научно-популярный, методический журнал «Башкы»№1,2000 ч.
«Последний звонок»2005ч., № 8
«Чем развлечь гостей»2004г. 2/33.
Тоора-Хем ортумак школазы «Ниитилелге орус дылдың ужур-дузазы»
(Тыва дыл болгаш орус дыл башкызының демнежилге кичжээли)
Класс шагының планын Тоора-Хем ортумак школазының
тыва дыл, чогаал башкызы Алгыяк У.У.
тургускан болг