Алдын х?нн?? саарылган херелдери Россияны? Чогаалчылар эвилелини? кежиг?н? Мария К?ж?гетти? мугур харлаанынга тураскааткан ужуражылга

Шагаан – Арыгның муниципалдыг Гимназиязы
«Алдын хүннүң саарылган херелдери…»
(Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү
М.Күжүгеттиң мугур харлаан байырлалынга тураскааткан ужуражылга)
Тываның билдингир чогаалчыларының бирээзи
Мария Күжүгеттиң тѳрүттүнгенинден бээр мугур харлаан байырлалынга тураскааткан
«Алдын хүннүң саарылган херелдери…»
деп темалыг ужуражылганың сценарийи.
Ужуражылганың ѳѳредилге – кижизидилгелиг сорулгалары;
- уругларның чогаал болгаш чогаалчы дугайында билиглерин ханыладыр;
- эстетиктиг сагыш – сеткилди байыдар;
- чогаалчының делегей кѳрүүшкүнүн тодарадыр.
Дерилгези:
- чогаалчыга хамаарышкан хана – солуннар;
- номнар дерилгези.
-проектор, экран.
Башкарыкчы (Анай-Кара)
Аяңгатым аржаан суундан амзапсыңза,
Ам-даа ижейн, бериңер деп дилей бээр сен.
Аяңгатым агаарын сен тыныпсыңза,
Ам-даа тынайн, манаңар деп сѳглей бээр сен – деп
Тываның база бир салым – чаяанныг амгы тыва литературада шыырак дээн чогаалчыларның бирээзи бѳгүнгү чараш байырлавыстың маадыры тѳрээн черин ынчаар бижээн.
Башкарыкчы (Анай-Кара)
Мария Амын-ооловнаның поэзияга сундулуу студенти чылдарында-ла илереп келген. ϴѳренип турган педагогика институдунга Тываның Улустуң чогаалчызы Черлиг – оол Чашкынмаевич Кууларның удуртуп турган шүлүк бѳлгүмүнче ѳске ѳѳрлери – биле киржип, 2-ги курстан эгелеп, «Тываның аныяктары»солуннуң чанынга чогаалчылар Салим Сүрүң-оол, Александр Даржай, Эдуард Донгактың удуртулгазы – биле бирги «Дамырак» чечен чогаал каттыжыышкыны ажылдап эгелээрге, идепкейлиг киржикчизи болуп, бирги чыындызынга бѳлүк шүлүктерин парладып, баштайгы исти алган.
Оон бээр Мария Амын-ооловна шапкын чогаадыкчы орукту эртип, республика солуннары болгаш «Улуг – Хем» чечен чогаал альманагынга чогаалдарын парладып келген.
«Сактыышкымның чадаганы», «Салымымның кавайы», «Анайжыгаш. Козленочек», «Идегел», «Сеткилим образында» номнары – биле номчукчуларының сеткилин ѳѳрткен
Чамбы – дипке чурттаар кылдыр
Чаяаттынган кижи бүрү
Чаңгыс катап эртер дооста
Чараш кылдыр амыдыраар.
Мерген, дүрген угаанныг бооп,
Меге – хопка алыспаңар.
Хээрек, багай сеткил черле
Кедизинде хугбай болур.
Мария Күжүгеттиң шүлүктериниң лириктиг маадыры – тѳрээн черинге, тѳрээн кижилеринге ынак, амыдыралдың берге байдалдарынга торулбас, шынчы чорукту, ынакшылды, найыралды үнелеп билир, кижи сеткилин хомудатпас, оожум, топтуг чаңныг кижи.
Ынчангаш Мария Амын-ооловнаның чогаалдары номчукчуларга эстетиктиг кѳрүштү, байлак сеткилди оттуруп чоруур.
Башкарыкчы (Анай-Кара)
Хүндүлүг аалчылар, башкылар, ѳѳреникчилер ниитизи – биле чогаалчының талантызының мѳгейикчилери! Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Сергей Пюрбю аттыг чогаал шаңналының лауреады Мария Амын – ооловна – биле байырлыг ужуражылгавысты ажыдарын чѳпшээреп кѳрүңер.
Башкывыска хѳгжүмнүг байыр бѳлүк «Дембилдейниң»күүселдезинде ыры___________________________________________________________
Башкарыкчы Анай-Кара
Байырлыг ужуражылганың баштайгы сѳзүн________________________
____________________________________________________________
_____________________________________________________________
бээр – дир бис.
Дараазында сѳстү Гимназияның тыва дыл болгаш чогаал башкызы Аяна Алексеевна Сарыгларга бээр – дир бис.
- Эки хүннүң мендизи – биле! Тыва литератураның база бир кѳскү тѳлээзи – шүлүкчү, очулдурукчу, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Тываның херээжен чогаалчыларының Донгак Барыкаан аттыг болгаш Тываның Улустуң чогаалчызы Сергей Пюрбю аттыг чогаал шаңналдарының лауреады, Литература музейиниң эргелекчизи, башкывыс Мария Амын-ооловна мугур харлаан байырлалының бүдүүзүнде бистиң чалалгавыстан ойталавайн келгени канчаар – даа аажок ѳѳрүнчүг-дүр, четтирдивис башкы. Бо ужуражылганы база солун болдуруп турар аалчыларывыс республиканың шылгараан дээди категорияның башкылары, чогаалчылар Лидия Хорагаевна Ооржак, Менги Наган -оолович Ооржак.
Башкывыстың мугур хары Россияда литература чылы-биле база капсырлажып турары таварылга эвес деп кѳрүп турар улус тур бис. Частың башкы айы магаданчыг март онзагай ай бооп турар: (Слайд) Бүгү делегейниң чогаалчылар хүнү, Поэзия хүнү, Элээдилерниң база бичии уруглар номунуң хүнү, Тываның ховар, чараш үннүг херээжен чогаалчылары Клара Чамыяновна Сагды, Екатерина Туктуг – ооловна Танова, Мария Амын-ооловна Күжүгетти берген буянныг ай – дыр.
Ужуражылгада кожууннуң ѳѳредилге эргелелиниң даргазының оралакчызы Айслу Май-ооловна, кожууннуң Кызыл – Эник Кудажы аттыг тѳп ном саңының ажылдакчылары Алимаа Кызыл -ооловна, Аида Александровна, кожууннуң «Улуг-Хем» солуннуң корреспондентизи________________________________________________
кожуннуң тыва дыл, чогаал башкыларының метод. каттыжыышкынының удуртукчузу Мерген Федорович база олут орбас, чыдын чытпас тыва дыл, чогаал башкылары, ѳѳреникчилеривис.
Башкарыкчы
Шүлүк деп чүл?
Шүлүк дээрге күзел ойну,
Чүрек аагы, чалбыыжы – дыр.
Буурул далай түрлүг чалгыы,
Булак сугнуң шулураажы,
Сергей Пюрбю, Сарыг-оолдуң
Сеткилиниң дэжизи – дир.
Аянныг номчулга 5-ки класстың ѳѳреникчилери Дембирел Диана, Монгуш Идегел.
Ужуражылганың планы:
Чогаалчының амыдыралчы намдары
а)Тѳрээн чери, ада – иези, кады – тѳрээннери
Чогаалчының күш – ажылчы намдары
А) Студент чылдары
Б)Күш – ажылчы базымының эгези
3. М.А. Күжүгет – шүлүкчү
А)Шүлүкчү болу бергениниң барымдаалары
Б)Бичии уругларга шүлүктеринден
4. Мария Күжүгет – прозачы
5. Чогаалчы – очулдурукчу
6. Эртемден болгаш башкы.
Слайд
Кымның-даа салым – чолу ѳскен – тѳрээн черинден ужукталып үнер болгай…