Открытый урок по родной литературе Любовная лирика Р.Гамзатова(11 класс)

Дарсил тема: Расул ХIамзатовасул рокьул лирика
«Дун дандечIвазе ккола чIужугIадангун къаси»,
«Дихъе рокьи бачIана».
Дарсил мурад: Бищун тIадеганаб рухIияб давла – унго-
унгояб рокьи букIIин цалдохъабазда
бичIчIи. Расулил кучIдузулъан чвахулеб
бугеб бацIцIадаб гIишкъуялъул багьа
тIадегIанаб ва кIудияб букIиналъе хIасил
бачине цIалдохъаби кIантизари.
Дарсил алат: компьютер, интерактивияб доска,
аудиокассета,
суратал, Расулил творчествоялъул
хIакъалъулъ стенгазета, плакат ,журналал
«Гьудуллъи» ва «ХIакъикъат», Расулил
тIахьал.
Дарсил план: 1 орг.момент.
Ассаламу гIалайкум, хириял цIалдохъаби! Жакъасеб нилъер дарс сайгъат гьабулеб буго Дагъистаналъул халкъияв шагIир, Социалистияб Захматалъул БахIарчи, Ленинилаб ва Пачалихъалъулаб премиялъул лауреат, Дагъистаналъул хъвадарухъабазул союзалъул председатель (вукIарав), нилъер ХIамзатил Расул ракIалде щвезавиялде, гьесул кучIдузул гъансито рагьизе ва гьелда жаниса щивас жиндиего цо-кIиго кочIол мухъ букIа, Расулил махсарабазул хинлъи букIа босани, нилъер дарсил мурад тIубараблъун рикIкIине бегьила. Расулица жиндирго «Памятник» абураб кочIолъ абулеб буго:
-Дицаги гьабуна памятник дийго.
Гьеб борхатаб гьечIо- дир кочIол зани.
Амма букIаниги, гьаб тIалъиялдеДун хехго тIагIине вачIарав гьечIо.
Дун дирго векалъул хикмат вукIина,
ХIалихьалъиялде данде вагъулев.
ХIайранал кучIдузул картаялда тIад
ТIадмагIаруласги тела чIинкIиллъи.
Расул унго-унгоги хIикматав инсан ва гIажаибав поэт вукIана.Нилъер щивасул рекIелъ хутIана гьесул кучIдузул чIинкIиллъи. РакIалде щвезавилин гьев…
(компьютералдасан Расулил суратазул слайд-шоу, «Къункъраби» кочIол бакъан, чIагояв Расулил видео).
РакIалде щвезаризе бокьун буго Расул ХIамзатовасул гIумрудул цо-цо баянал.Гьев гьавураб къоги, сонги, бакIги, хъизанги нилъеда киназдаго лъала. Лъица гьеб жеги бицинеб? (цIалдохъанасул жаваб).
Дие бокьун буго гьадинал цоги баянал рехсезе: кучIдул гьаризе Расул ХIамзатовас байбихьана 9 сон баралдаса. Гьесул тIоцебесеб кечI басмаялда бахъана 13 сон бараб мехалъ. ТIоцебесеб тIехь къватIибе биччана 20 сон бараб мехалъ. Гьелда цIар щиб букIараб?
(цIалдохъанасул жаваб)
Расулил къого сон 20 сон букIана гьев СССРалъул хъвадарухъабазул членлъун восараб мехалда. Гьелдаса хадур къватIир риччана тIахьал: «Дир ракI мугIрузда буго», «Гьудулзаби цIуне!», «Къункъраби», «Рорхатал цIваби», «Ахираб багьа», «ГIахьалаб чед», «Кини ва гъансито», «ГIумруялъул гьоко», «ЦIваялда цIва кIалъалеб буго», «МагIарул къиса», «Дир Дагъистан», «Сонетал» ва гIемерал цогидалги.
Гьал тIахьазул цIараздасаго нилъеда бихьулеб буго Расул ХIамзатовасул творчествоялъул тематика бечедаб букIин. Амма руго гьелъулъ аслияллъун кколел 5 тема:
ВатIан , гьелъул гIадамал, гьелъул мацI, тарих.
ВатIангун даимаб гаргаралда вуго Расул, ВатIаналдехун вуссун абулеб буго гьес:
-Бице, эбел ВатIан, бице, Дагъистан, Мун разияб гьечIищ дур васасдаса? Мустахикъав гьечIищ дун дур цIаралъе, ……………………………………………………………………………………………..Дур къварилъиялъе, дур рохелалъе?
( цо кечI цалдохъанасги бицина)
2.Эбелалъул тема.
Эбелалъе гьарурал кучIдул Расулил гIезегIанго руго. Расулил эбел? (компьютералдаса суратал, гIумрудул цо-цо баянал). Дие бищун бокьула Расулил эбелалъе гьабураб гьаб кечI: Дир мацI букIинароан,
Дир цIар букIинароан.
РикIкIада сапараздаДида нух къосинаан.
Дида рокьи ракьалдаГьадигIан лъалароанЭбелалъ дир кинидахъКучIдул ахIичIелани.
3.Рагъ ва рекъел. ЦIадаса ХIамзатил хъизаналдаги хъвана рагъул бухIиялъул цIа : рагъда хвана гьесул кIиго вас, Расулил кIудиял вацал МухIамад ва Ахильчи. (рагъул хIакъалъулъ хъварал асарал ракIалде щвезарила).
ЦIалдохъан: Дида ккола рагъда камурал васалКирго рукъун гьечIин, къаникь лъун гьечIин,
МугIрул тун рикIкIада, хъахIил зобаздаХъахIал къункърабазде руссун ратилин.
4.Гьудуллъи.
«Гьудулзаби цIуне!» кочIол кесек рекIехъе цо цIалдохъанас бицина.
5.Рокьул тема-гьеб жакъасеб дарсил тема.
--ЦIияб дарс бициналде гьикъизе бокьун буго рокъобе кьун букIараб дарс. Щиб кьун букIана?
2.ПасихIго кечI «КечIали щайгурин,щибаб жугьаги…» цIалиялъул конкурс.( цо-цо куплет).
-Къимат лъела цин цIалдохъабаз,цинги мугIалималъ.
Суалал:
Щиб абизе бокьун буго авторасе гьаб кочIодалъун?
Кинаб унтараб суал борхулеб буго гьес?
Авар мацI цIунизе ахун, цоги кинаб кечI Расулица хъвараб?
Авар мацI гъанкъизабулеб «сусур» щиб?
Адабияб мацI бацIцIадго цIунизелъун щиб гьабизе кколеб? Нужер пикру?
Кинаб темаялде гьоркьобе уна гьаб кечI?
(хIасил бачина пасихIго цIалиялъул конкурсалъул ва суалазе жаваб кьеялъул).
-Даимаб буго рокьул тема. Гьеб тема нилъер гIемерисел шагIирзабазе гIаммаблъун ккола. Рокьул хIакъалъулъ хъвалел рукIарал кинал шагIирзаби нужода лъалел?
Цо нухалъ Расулица гьадин абун буго: МагIарулас ханжар къватIибе бахъула кIиго жоялъе гIоло: ВатIаналъе гIоло ва берцинай чIужугIаданалъе гIоло. ШагIирасулги ихтияр бугила къалам кодобе босизе аслияб кIиго нухалъ : гIагараб ракьалъе хъулухъ гьабизеги ва чIужугIадан еццизеги.
Расул ХIамзатовасул кучIдузулъ рокьул бицунеб буго гIадатияб гуреб къагIидаялда гIатIидго, бищунго тIеренал, хIеренал, гьайбатал кьераздалъун. Рокьуе гIоло цIадавеги унев,бокьараб балагьалде данде ине бахIарчилъиги кьолеб рокьи буго гьесул кучIдузулъ.
ЧIужугIаданалдехун вуссун гьадин абулеб буго шагIирас:
Мун азаргоясе йокьун ятани, Гьезда гьоркьов вуго ХIамзатил Расул. Мун нусгоясе йокьун ятани, Гьезда гьоркьов вуго ХIамзатил Расул. Цинги анцIгоясе йокьун ятани , Гьезда гьоркьов вугоХIамзатил Расул. Ахир мун цоясе йокьун ятани, ЦохIо гьев дун вуго – ХIамзатил Расул. Мун цонигиясе йокьун гьечIони, Ракьулъ вукъун вуго ХIамзатил Расул.
Пикру гьабе,кин къокъго, амма къуваталда Расулида бихьизабизе кIун буго рокьул тIадегIанлъи ва бацIцIалъи.
Жакъа нилъеца цIализе буго Расулил кIиго кечI: «Дун дандечIвазе ккола чIужугIадангун къаси», ва «Дихъе рокьи бачIана».. ГЬенир дандечIвазе бегьулел рагIабигун словарияб халтIи тIобитIи:
ХъитIнив- гъваридаб бакI,
КьерхинчIеб- роцIараб,
Магьари-шаргIалда рекъон ,хъизан гIуцIизе тIобитIулеб тадбир,
НугI – свидетель,
Хъалим- магьари лъолелъул, бахIаралъе кьолеб сайгъат, гIарац- месед.
КечI пасихIго цIали.
КучIдузда хадур кьун ругел суалаздалъун кIиябго кочIол анализ тIобитIила.
Расулил гIемерисел рокьул кучIдул гьарурал руго гIумрудул гьудул- ПатIиматие.( суратал)
-Мун дир ЦИКги йиго, ЦКаги йиго,
ТIаде бокьанани, ООНги йиго,
Цо дур хIухьелалъухъ хIукумат кьолевХIамзатов кIочене кин дуда кIвараб?
Расул нилъеда киданиги кIочене гьечо. Кидаго чIаго вуго гьев , чIаго руго гьесул кучIдул. Гьесул машгьурлъи цебе чIезабизе нужее рикIкIизе бокьун гьадинал баянал:
-Расулил кучIдузе бакънал хъвана Дагъистаналъул ва СССРалъул гIемерал композитораз. Гьевгун цадахъ халтIана нилъер улкаялъул машгьурал композиторал: Кабалевский, Экимян, Блантер, Френкель, Колмановский, Бюль-бюль –оглы,Айдоницкий, Паулс, Антонов, Пахмутова, Хасанов, Агабабов, Кажлаев, Дагиров, Къасумов, ЦIурмилов ва цогидалги.
Гьесул кучIдул ахIана артистал Анна Герман, Галина Вишневская, Муслим Магомаев, Марк Бернес, Иосиф Кобзон, Валерий Леонтьев, Сергей Захаров, София Ротару, Рашид Бейбутов, Вахтанг Кикабидзе, Муи ХIасанова , Мухамад ГIумаров, АхIмад Закариев ва гIемерал цойгидалги.
Жакъасеб дарс лъугIизабизе бокьун буго АхIмад Закариевас ахIулеб кечI «Дун дандечIвазе ккола йокьулей ясгун къаси».
Рокъобе тIадкъай: Р.ХIамзатов «Дун дандечIвазе ккола
чIужугIадангун къаси»