Классный час на тему Татарский национальный головной убор-тюбетейка.
Татарстан Республикасы Алабуга муниципаль районы “Иске Юраш гомуми белем бир_ м‰кт‰бе”муниципаль бюджет белем бир_ учреждениесе
“ТАТАР МИЛЛИ БАШ КИЕМЕ-Т^Б€Т€Й”
1 квалификацион категорияле
башлангыч сыйныф укытучысы
Гыйзз‰туллина Л‰л‰ Арат кызыныS
сыйныф с‰гате эшк‰ртм‰се
АЛАБУГА-2016 ел
Тема: Татар милли баш киеме - т_б‰т‰й.
Максат:1) Укучыларны т_б‰т‰йнеS тарихы, формалары, т™рл‰ре, би-
з‰леше бел‰н таныштыру.
2) ИGади с‰л‰тен _стер_, эстетик з‰вык булдыру.
3) Милли кием тарихына х™рм‰т т‰рбиял‰_, ерак гасырлардан
килг‰н гореф-гад‰тл‰ребезг‰ изге караш булдыру, ‰хлак т‰р-
биясе бир_.
Кулланылган материал:
т™рле формадагы т_б‰т‰йл‰р, татар милли костюмнары, татар халык орнаменты, презинтация, интерактив такта.
Д‰рес барышы:
I.Оештыру моменты.
-Х‰ерле к™н х™рм‰тле кунаклар, кадерле укучыларым. Б_ген, без сезнеS бел‰н, с‰ях‰т илен‰ юл тотарбыз. Х‰зер мин сезг‰ шигырь укып кит‰м. € сез н‰рс‰ турында с_з барганын миSа ‰йтерсез. Игътибар тел‰н тыSлагыз!
Балкып тора т_б‰т‰йл‰р
ЭнGе б™ртекл‰р бел‰н.
Алар монда килг‰н г_я
Чын ‰кият иленн‰н.
-Балалар, бу шигырь н‰рс‰ турында? (Т_б‰т‰й турында.)
-Бик д™рес. Б_ген без сезнеS бел‰н татар халкыныS милли баш киеме - “ Т_б‰т‰й” иле буйлап с‰ях‰т ит‰рбез.
II.ЯSа тема бел‰н таныштыру.
Т_б‰т‰й с_зе н‰рс‰не аSлата соS?
“Т_б‰т‰й”с_зе т™рек теленд‰ “т_бе” , “™с, т_ቔдиг‰нне аSлата. Т_б‰т‰йне Урта Азияд‰, €фганистанда, Иранда, Т™ркияд‰ , Идел буе татарлары, башкортлар кия.
Т_б‰т‰йнеS охшаш яклары к_п булса да, k‰р останыS _з почеркы була. (Слайд)
Борынгы тарих битл‰ренн‰н т_б‰т‰й турында мен‰ н‰рс‰л‰р белеп була.
Элекке заманнан бирле т_б‰т‰й татар халкыныS милли киемн‰ренеS аерылгысыз ™леше буган.
XV- XVI гасырда т_б‰т‰й формасындагы баш киемен скульптура-да, стена р‰семн‰ренд‰ к_рерг‰ м™мкин.
Т_б‰т‰й- ул гади баш киеме ген‰ булмыйча, кешенеS инсафлыгын, динг‰ бирелг‰нен д‰ к_рс‰т‰. Мен‰ шуSа к_р‰ д‰ борынгы татар халкы динг‰ бирелг‰н кешел‰рг‰ карата: “Ул т_б‰т‰й бел‰н туган”дил‰р.(Слайд)
€ х‰зер т_б‰т‰йнеS формалары бел‰н танышып узарбыз.
Т_б‰т‰йл‰рнеS формалары бик к_п: т‰б‰н‰к, биек, т_б‰се очлаеп торган, тигез т_б‰ле, чуклы k‰м чуксыз, цилиндр р‰вешенд‰.
Россия татарлары тигез т_б‰ле k‰м т_б‰се очлаеп торган т_б‰т‰йл‰р кия.
К‰л‰п_ш k‰м такыя.
Татарларда т_б‰т‰йнеS ике т™ре билгеле: ярымшар формасындагы такыя k‰м кисек конус формасындагы к‰л‰п_ш.
К‰л‰п_ш- т_б‰т‰йнеS бер аталышы. Ул асыл Бохарадан, ^зб‰кстанда яш‰_че сартлар кабил‰сенд‰ чыккан баш киеме. Т_б‰сенд‰ еф‰к чугы да бар.
К‰л‰п_ш- фарсы с_зе: “к‰л‰”-баш м‰гън‰сенд‰, “п_ш”-япмак м‰гън‰сенд‰ кил‰. Ягъни “намазга керешк‰нд‰ башыSны капла”диг‰н м‰гън‰д‰н алынган булса кир‰к.
Аерым G™йсыман ялгаулардан тегелг‰н такыя борынгырак т™рг‰ кер‰. Ул галимн‰р фикеренч‰, борынгы сугышчыларныS шлем астыннан киеп й™ри торган баш киемен-н‰н _зг‰рг‰н булса кир‰к.
(Слайд).
Т_б‰т‰й т™рл‰ре.
Безд‰ _зб‰к, татар, кыргыз, таджик т_б‰т‰йл‰ре киS кулланыш алган.(Слайд).
Т_б‰т‰еS кемн‰р чикк‰н? (Слайд).
Т_б‰т‰йнеS матурлыгы –аныS биз‰лешенд‰.
БезнеS бабаларыбыз шартлы билгел‰рд‰н, символлардан гади биз‰кл‰р ясаганнар.
Горизонталь, туры сызыклар бел‰н- Gир ™слеген, дулкын бел‰н суны билгел‰г‰нн‰р.
Т_г‰р‰к, квадрат, ромб фигуралары бел‰н кояш, ай с_р‰тл‰нг‰н.
Л‰л‰ ч‰ч‰ге яз символы булып торган.
^семлекл‰р Gирд‰ге тормышны аSлаткан.
Татар с‰нгатен‰ нигез салучы, халкыбыз орнаментын класси-фикациял‰_че галим булып Идел буеныS беренче с‰нгать докторы Ф.Х.В‰лиев санала.
Т_б‰т‰йне элек гадир‰к материалдан текс‰л‰р, х‰зер инде б‰рхет т_б‰т‰йл‰р киS кулланышта. Алар т™рле т™ст‰ге еф‰к Gепл‰рд‰н, алтын, к™меш к‰нитил, ука-м‰рG‰н, соSрак с‰йл‰н бел‰н чигел‰ башлый.
XIX гасыр башында чигелг‰н т_б‰т‰йл‰рнеS ™слекл‰ре дулкын-сыман ч‰ч‰кле композиция k‰м геометрик мотивлар бел‰н биз‰лг‰н булган.
Вакыт узу бел‰н т_б‰т‰й биз‰кл‰ре д‰ _зг‰р‰. XIX гасырныS икенче яртысында т_б‰т‰йл‰рне т_б‰сенд‰ге _з‰к ч‰ч‰к ‰йл‰н‰-
сенд‰ т_г‰р‰к булып урнашкан ™ч яис‰ д_рт зур ч‰ч‰к б‰йл‰мн‰ре булган биз‰кл‰р бел‰н аралаштырыла.
XIX гасыр ахыры- XX гасыр башына инде зур ч‰ч‰к б‰йл‰мн‰ре урынына кечкен‰, гади, аерым-аерым урнашкан букетлар кулла-ныла башлый. МоныS бел‰н т_б‰т‰йнеS матурлыгы, кыймм‰те т_б‰н‰я. Шушындый гади ысул бел‰н чигелг‰н т_б‰т‰йл‰р безнеS заманда киS кулланыла.
Т_б‰т‰йнеS т™зелешен‰, биз‰лешен‰ карап хуGаныS кем булуын, кайда яш‰вен, н‰рс‰ бел‰н ш™гылл‰нг‰нен д‰ белеп була.(Слайд)
III. Ял минуты.
Fырлы-биюле уен “Т_б‰т‰й”. (Укучылар т_г‰р‰кк‰ басып Gыр Gырлыйлар. Т_б‰т‰й кемд‰ туктап кала, шул балага G‰за бирел‰. Уен шулай бернич‰ тапкыр кабатлана.)
Т_б‰т‰йл‰рне кайда кулланалар соS? (Слайд)
Никах туйларында, милли б‰йр‰мн‰рд‰(Сабан туе,Корбан б‰йр‰ме.)
IV. Т_б‰т‰й биз‰_.
Т_б‰т‰йл‰рг‰ карагач, _зебезд‰ д‰ шушындый матур т_б‰т‰йл‰р биз‰_ тел‰ге туа. €йд‰гез, без д‰ мен‰ бу т_б‰т‰йне биз‰п карыйк ‰ле. (Укучылар т_б‰т‰йг‰ биз‰к ябыштыра).
-Молодцы, балалар! Булдырдыгыз! ^з кулларыS бел‰н ясаган ‰йбер тагын да якынрак була ул.
Заманча т_б‰т‰йл‰р.
Бу баш киеме х‰зерге вакытта да _зенеS актуальлелеген югалтма-ган. ШуныS ™чен д‰ т_б‰т‰йнеS биз‰леше бер урында гына тормый, заманага яраклаша, _зг‰р‰ бара.
Б_генге к™нд‰ татар халкыныS баш киемн‰ре, чигелеше бел‰н яшьл‰р д‰ кызыксына башлады. (Слайд).
Йомгаклау.
Балалар, б_генге с‰ях‰тебез сезг‰ охшадымы? Бу с‰ях‰т сезг‰ нинди яSалыклар ачарга ярд‰м итте? (УкучыларныS Gавабы).
Милл‰тебез д‰вамлы k‰м озын гомерле булсын ™чен без туган телебезд‰ с™йл‰шерг‰, гореф-гад‰тл‰ребезне, милли традициял‰ребезне _т‰п яш‰рг‰ тиеш.
15