Разработка классного часа Ном – бистун оннуувус

Ак-Довурактын дугаары уш ортумак школазынын эге класс башкызы
Сарыглар Аржаана Кара-ооловна тургускан.
КЛАССТАН ДАШКААР КИЧЭЭЛ
Темазы: Ном – бистун оннуувус.
Сорулгазы: Номга ынак болуп, ону номчуурунга чанчыктырар. Ном, кыды-
раашты камныг, хумагалыг эдилээринге кижизидер.
Дерилгези: Улегер домактар бижээн плакат, янзы –буру хевирнин номнары.
Чорудуу:
Организастыг кезээ.
Темазын, сорулгазын дамчыдары.
II.Кол кезээ
Беседа
Тывызык
Одээ ак, хою кара. (ном, солун)
Бо кичээлде бистер ном дугайында хой чуулду билип, ону канчаар эдилээринин дугайында чугаалажыр бис.
- Номнун ажыы чул?
- Ном кижинин чоок оннуу, дузалакчызы, сумелекчизи, эртем-билигже оруктун алдын дулгууру.
Ном кижинин иштики-даштыкы делегейин байыдар. Эки, бакты ылгап билиринге ооредир. Сеткил-сагыжын, ишти-хоннун арыглаар, байыдар.
- Номдан бис чуну билип алыр бис?
-Чон аразынга бодун ап билирин, чугаа-домаан, ишти-хоннун шын илередип билиринге, чемни кылырын , чиирин, хепти кедерин, машина-техниканы кылырын, ону эдилээрин, башкарарын, бойдустун, ортемчейнин чажыттарын, тараа-ногаа остурерин, малды азыраарын дээн ышкаш –бо бугуну шуптузун номдан билип ап турар бис. Делегей кырында чеже эртем барыл, ынча янзы номнар бар. Номну радио, телевизор-даа солуп шыдавас.
Шаандагы номнар.
Бурунгу Ассирияга номну дой плитага тросник палочка -биле бижип турган.
Кыдаттар калбак чуга ыяшка бижип турган.
Бурунгу Египетке номну суг тростнигинден кылып турган.
Чамдык чок номну дириг амытаннар кежинден кылып турган.

Бир ном чугле айлар, чылдар болгаш унер.Ортек унези улуг. Номнун картын алдын, монгун хорагай- биле каастап турган. Ол номнарнын эгэ ужуктерин онзалап каастап турган. Алдын, монгун будуктар- биле каастап бижээн номнарны оор албазы-биле илчирбелээш, шоочалап алыр турган.

Россияга баштайгы ном парлакчызы – Иван Федоров деп орус кижи турган.
Шаанда номнун карты алгы, ыяш турган болза, ам картон саазын, пос солаан.

Тывада Бижиктиг-Бая, Урбун, Эйлиг-Хемде болгаш оске-даа черлерде хаяда бижиктен чоннун тоогузун билип ап болур.
Номнарнын хевирлери.
Эн улуг ном.
Берлинде узуну 1м 70 см, дооразы 1м 10 см, дензизи 175 кг. Ону даштаарда 3 бызаа кежи хереглеттинген. Ол номну 2 кижи арай боорда кодурер.
Эн бичии номнар.
Эн бичи номнар унелиг даштар (аас-кежик эккээр) дугайында Японияга унген деп турар. Ону ээремчигей дузаа -биле кылып даараан.
1929 чылда караа корбес улуска сала-биле номчуур номнар чогааткан.
Чугаалаар номнар
Алдын ном индий дылда парлаттынган . Ол номнун 7 арны арыг алдын болуп турар.
Номнар делгелгези.
Амгы уеде мындыг солун номнарны, номчукчуларга таарымчалыг болзун дээш кылып турар.

Физминутка. «Матпаадыр»
Эдилелинин дугайында.
Бистин чуртувуста чеже школалар чок дээр.Оларны санаары безин берге.А школаларда чеже уруглар, оолдар ооренип турарыл? Оларнын кыдырааштарын, номнарын бир черге чыыр болза, даглар дег овааланы бээр.
Номну кылыры белен эвес.Ону будуруп ундуреринге хой уе болгаш куш негеттинер.
- Кыдырааштарны, номнарны, саазыннарны кайда, чуден кылып турарыл?
Ону тускай фабрикаларда кижилер дун-хун чок кылып турар.
Номну канчаар эдилээрил?
Номну арыг-силиг эдилээр.
Номчуттунар бертинде холду арыг кылдыр чуур.
Номну арыг стол азы парта кырынга салып алыр.
Номнар ыызы.
Номнар, бистер, хилинчектенип,
Оруувуста бергелерни эртип чор бис.
Бир-ле кижи чедип келгеш,
Бистерни шуут кээргевейн ора соп каар.
Билиглернин унер дозу номнар-дыр бис.
Оода-ла шыймактавайн корунерем.
Бичии чаштар, оореникчи уруг-дарыг,
Оожум ажып хумагалап камнанарам!

Улегер домактар-биле ажыл.
Эртинени черден казар,
Эртемнерни номдан тывар.

Ужук билбес кижи
Уну чоктан дора.

Эртем чокта эртен база дун.

Ребустар тывары.
Айтырыгларга харыы
-Бижиир, номчуур, санаар, чуруур,кежээпейнин ады кымыл?(Бичии Лена)
-Стол кырынга сливаны чипкен оол дугайында созуглелдин ады чул?(Соокчугеш)
-Кымыскаяк , арзылан дугайында тоол. (Аштырган арзылан)
-Авазы куш кылдыр хуула берген тоолдун ады. (Хек)
-Арыг-шевер дугайында чуудеп шулуктер билир силер («Чунар херек», «Чуну эки дээрил база чуну багай дээрил?»)
- Уйгузу келбейн ынчап чорааш оннуктеринге таварышкан амытан дугайында тоолдун ады. (Коданнын аян-чоруу.)
Шулук «Номнарын камна» Олег Сувакпит.
Ооредилге ному бисте
Ортек чок деп билир сен бе?
Чалыы салгал оорензин дээш
Чазак, чурттун шанналы-дыр.
Ынчангаштын номунну сен.
Ылап камныг кадагала
Сен дег бичии кижилернин
Чежезин ол дамчывас дээр.
Парлаан чылы ур-даа болза
Байгы чап-чаа номну коргеш
Ооренир дунмаларын
Оорушкузун сенээ соглээр.
Туннел.