Научная работа на темуМ?х?мм?т М??диевне? “Без- кырык беренче ел балалары” ?с?ренд?ге фразеологик ?йтелм?л?рне ??м синекдохаларны т?ркемл??”
Татарстан Республикасы
Арча муниципаль районы
7 нче номерлы урта гомуми белем бир_ м‰кт‰бе
Казан арты-бай тарихлы k‰м м‰д‰ниятле як
( М™х‰мм‰т М‰kдиевнеS “Без- кырык беренче ел балалары” ‰с‰ренд‰ге фразеологик ‰йтелм‰л‰рне k‰м синекдохаларны т™ркемл‰_”)
Эшне башкарды: 9 нчы сыйныф укучысы
Гали‰хм‰това Венера Илнур кызы
Fит‰кче:
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы
Исм‰гыйлев Р‰диф Миннехан улы
Арча-2016
ЭЧТ€ЛЕК
I. Кереш. Бу теманы сайлавымныS с‰б‰бе k‰м максаты.
II. Т™п ™леш. Якташым - Г. Тукай премиясе лауреаты М™х‰мм‰т М‰kдиевнеS “Без-кырык беренче ел балалары”‰с‰ренд‰ге фразеологизмнар k‰м синекдохаларны т™ркемл‰_
- Ми k‰м баш с_зе керг‰н фразеологизмнар
- Кан с_зе керг‰н фразеологизмнар
- М‰гън‰ ягыннан якын булган фразеологизмнар
- Характерны билгели торган фразеологизмнар
- Капма-каршы м‰гън‰ле фразеологизмнар
III. Йомгаклау
IV.Кулланылган ‰д‰бият
Кереш.
Бу теманы сайлавымныS с‰б‰бе:
М.М‰kдиев –минем яраткан язучым.
Минем бу хезм‰тем –М™х‰мм‰т абыйга х™рм‰тем.
М™х‰мм‰т М‰kдиев - сугыш чоры баласы.
“Без- кырык беренче ел балалары” ‰с‰ренд‰ге геройларныS с™йл‰м теле бик гади, кызыклы.
€с‰рнеS геройлары – минем яшьт‰шл‰рем.
Эш барышында т_б‰нд‰ге максатларны к_зд‰ тоттым:
Фразеологизмнарны k‰м синекдохаларны табу k‰м т™ркемл‰_.
М™х‰мм‰т М‰kдиевнеS иGатын тир‰нтен ™йр‰н_;
Якташым _рн‰генд‰ яш‰_.
Фразеологизмнар кулланып с™йл‰ш_.
Без матур,аSлаешлы ,_темле итеп с™йл‰шерг‰ тырышабыз.Фикеребезне тыSлаучыга Gиткер_ ™чен, с_з арасында,м‰кальл‰р,‰йтемн‰р, фразеологизмнар кулланабыз.Х‰тта кайчакларда хикм‰тле с_з ‰йтеп куюыбызны _зебез д‰ сизмибез.Шул р‰вешле с™йл‰мебезне баетабыз, бизибез.Бигр‰к т‰ ™лк‰н буын кешел‰р шулай матур с™йл‰ш‰.АларныS с™йл‰г‰нен тыSлыйсы гына килеп тора.€бием ‰йтмешли: “ Авызыннан бал тама”.Кеше тышкы кыяф‰те k‰м эшл‰г‰н эше бел‰н ген‰ т_гел, с_зе бел‰н д‰ матур булырга тиеш.”€д‰п башы-тел”,-ди халык. € без, рус м‰кт‰бенд‰ укучы татар балалары, с™йл‰мебезд‰ фразеологизмнар кулланабызмы?! ФразеологизмнарныS м‰гън‰л‰рен аSлыйбызмы?!
Мен‰ шушы сорауларга Gавап табу максатыннан алындым мин бу ф‰нни- тикшерен_ эшен‰
Т™п ™леш.
Синекдоха
€йбернеS _зе урынына аныS бер ™лешен , й‰, киресенч‰, ™леше урынына _зен атап сур‰тл‰_не синекдоха дип атыйлар
Синекдоханы метонимиянеS бер т™ре дип т‰ саныйлар.
М‰гън‰л‰ренеS ян‰ш‰леге, _зара бер-берл‰рен‰ керешеп торулары нигезенд‰ барлыкка килг‰н, уртак атамалы k‰м к_черелм‰ м‰гън‰ле с_зл‰р метонимия дип атала.
Ике пыяла безне гипнозлагандай итте. 128 бит.
Озын бармак класс ™стен‰ таба очты. 142 бит.
Шулвакыт урта бармак безнеS ™ск‰ атылды k‰м тавыш чартлады.144 бит.
Озын бармак н‰къ Гыйзз‰туллинныS каш ™стен‰ атылды.143бит.
Бармак “А” х‰рефен узды.136.бит.
Бармак “Б” х‰рефен д‰ узып китте.136бит.
БезнеS маSгайлар каршында озын бармак уйный.145 бит.
Л‰кин сары к_лм‰к-нигезд‰ м‰рх‰м‰тле кеше. 143 бит.
Сары к_лм‰к ис‰ безг‰ б_т‰н б‰йл‰нм‰де. 144 бит.
Ч™нки ишект‰ сары сатин к_ренде .145 бит.
КыSгырау чылтырауга, класс ишегенн‰н к_злек пыялалары к_ренде. 153 бит.
Чандыр кул уйный да уйный.141 бит.
Класс ™стенн‰н ниндидер GиSел kава узды.135 бит
Класс GиSел сулап куйды. 135 бит.
Классны коры яшен суккандай булды. 143 бит.
Класс ™стен‰ т™шк‰н аваырлык.151 бит.
Укытучы к_злек аша классныS артына карый.153 бит.
Ул классны сихерли бара.154 бит.
Б™тен к_зл‰р аSа тек‰лг‰нн‰р.154 бит.
К_зл‰р ниндидер ™мет бел‰н€лт‰фиг‰ тек‰лдел‰р.135 бит.
АныS чирк‰_ кушкан исеме Аркадий булгандыр инде.130 б
Фразеология
М‰гън‰ буенча бер т™шенч‰ белдер‰ торган k‰м _зара тыгыз б‰йл‰нешт‰ урнашкан с_зл‰р тезм‰сен фразеологик ‰йтелм‰л‰р дип атыйлар
Ми k‰м баш с_зе керг‰н фразеологизмнар
Мил‰р катып калган
Мил‰р кыймылдады
Мил‰р кызу-кызу эшл‰де
Мил‰р кабара.141 б.
Баш мие шулпаланган. 137 б.
Башны авырайталар
Баш тула.140 б.
Баш шаулый.141б.
Башка тия .139б.
Кан с_зе керг‰н фразеологизмнар
КаныS катарлык. 145 бит.
Каныгызга тоз салырмын. 145 бит.
Каны уйнап торган яшь гусар. 147 бит.
Битенд‰ кан заты калмаган. 153 бит.
М‰гън‰ ягыннан якын булган фразеологизмнар
Й™р‰кне боза. 141 бит
Ярага тоз сала. 141 бит
Тырнак астына эн‰ тыга.137 бит.
Fанга салкынлык ™р‰. 136 бит.
Fаныбызны каk‰рл‰деS. 142 бит.
Fелегебезне суырдыS. 142 бит.
Итен суырган кебек. 138 бит.
Каныгызга тоз салырмын.145 бит.
^з‰кк‰ _теп. 152 бит.
Й™р‰кл‰рне тетр‰тте. 157 бит.
Тормышка аяк баскан Gирем.162 бит.
К_зем ачыла башлаган Gирем.162 бит
“Эj” итк‰н тавыш юк.134 бит.
Кабер тынлыгы. 134 бит.
Тел шомртып маташтык.(130 бит)
С™йл‰неп утырган иде.(133 бит)
С™йл‰неп яткан иде.(133бит)
КешенеS характерын билгели торган фразеологизмнар
Йомык к_Sелле. 134 бит.
FиSел холыклы. 144 бит.
Д™нья явызы. 145 бит.
Каны уйнап торган гусар. 147 бит.
Мен‰ диг‰н р‰ссам.133 бит
Бер диг‰н.141 бит
Капма-каршы м‰гън‰ле фразеологизмнар
Авызы ерыла- к_Sеле с_рел‰ (136.160)
Бер авыз с_з белми- Русчаны су урынына эч‰без.(130.159)
Fылы с_з ‰йт‰-Fанга салкынлык ™р‰.(132.136)
Мил‰р катып калган- Мие шулпаланган.(127.137)
Ду кил_-тынсыз калу(128.159)
Йомгаклау.
Бу ‰с‰рне уку, аныS ™стенд‰ эшл‰_ д‰веренд‰ мин ‰с‰р теленеS байлыгына сокландым . Синекдохаларны,фразеологизмнарны эзл‰_, аларны т™ркемл‰_ – минем ™чен кызык k‰м мавыктыргыч хезм‰т булды. мин т_б‰нд‰ге н‰тиG‰л‰рг‰ килдем:
Синекдоха k‰м фразеологизмнар с™йл‰мне баетуда, аны _темлер‰к, к™члер‰к k‰м _ткенр‰к ит_д‰, фикерне тулырак ачуда зур роль уйный.
Синекдоха k‰м фразеологик ‰йтелм‰л‰р язучыга геройныS портретын тасвирлау, эчке д™ньясын ачу, вакыйга – к_ренешл‰рне чагылдыруга ярд‰м ит‰, ‰с‰р теленеS халыкчанлыгын, гадилеген, аk‰Sле яSгырашын т‰эмин ит‰.
Минем максатым –‰с‰рд‰ге синекдоха k‰м фразеологизмнарны табу k‰м т™ркемл‰_ иде. М. М‰kдиев иGатыныS шундый гади, халыкчан телд‰ булуы, аны _лемсез ит‰. АныS ‰с‰рл‰ре буыннан –буынга к_чеп укылыр k‰м укучылар к_Sелен‰ якты эз калдырыр.
Файдаланылган ‰д‰бият
М.М‰kдиев “Кеше кит‰- Gыры кала”
“ Без – кырык беренче ел балалары”
Казан “ Татар китабы” н‰шрияты 1996
И.Р.Галимов “Мавыктыргыч лексикология”
Казан “М‰гариф” 2001
С_з эченд‰ хикм‰т бар. Казан, 1999
13PAGE 15
13PAGE 14915
Заголовок 215