Поурочный план по окружающему миру для тувинских школ на тему Ак адыглар кайда чурттап турарыл?


МБОУ СОШ с.Ак-ДуругАк адыглар кайда чурттап турарыл?
Эге класс башкызы: Монгуш Ю.В.
Ак-Дуруг- 2016
Кичээлдин сорулгазы:
Чер кырында дыка соок чурттар бар деп билиндирер;
Оларны глобустан тып ооредир;
Ында дириг амытаннарнын чуруктарын коруп, аттарын билиндирер;
Уругларнын сонуургалын, кругозорун бедидер, сайзырадыр;
Долгандыр турар хурээлелге камныг болурунга кижизидер.
Кичээлге ажыглаар дидактиктиг материал болгаш херексел: компьютер, глобус, ак адыгнын дурзузунун шаблону, презентация, чуруктар.
Кичээлдин чорудуу:
Организастыг кезээ.
- Экии, уруглар! Шупту кичээлге белен бе? Богунгу кичээливис анаа кичээл эвес, бистер богунгу кичээлге аян-чорук кылыр бис.
2. Катаптаашкын.
-Бистернин-биле катай кандыг дириг амытаннар ооренип турар ийик?
Угаанныг Языты-мелегей силерге онаалга белеткеп алган-дыр, тып корээлинерем че.
- Бо уеде долгандыр турар бойдус оттуп, ыяштар ногаарарып эгелээр. Кайы уел ол? (час)
- Бо уеде чылыг, долгандыр ногаан, чечектели берген (чай).
- Бо уеде ыяштарнын бурулери саргарып, улустар хамык дужудун ажаап алган, куштар чылыг черлерже ужуп чоруп эгелээн(кус).
- Бо уеде чер кыры ак, соок (кыш)
- Эр-хейлер, уруглар. Кымыскаяк бистин-биле катай бодунун билиин катаптап алган боор. Угаанныг языты-мелегей бисти ам база чаа билиглерни алыры-биле аян-чорукче чалап турар-дыр. Белен силер бе? Тывызыкты тыптынарам.
Доштуг, харлыг черде чурттавышаан,
Соок сугже балык суруп шымны бээр,
Кончуг сооктан онуДуккур ак дугу камгалап турар.
Чул ол, уруглар? (ак адыг)
3.Кичээлдин темазын билиндирери.
- Богун чунун дугайында билип алыр-дыр бис, уруглар? Кайда чурттап турарыл? Кым билир?
- Ындыг болза, богунгу кичээлге «Ак адыглар кайда чурттап турарыл?» деп айтырыгга харыы тывар-дыр бис.
- Ону билип алырынга биске хуулгаазын чеди оннуг чечек дузалажыр. Аян-чорук кылырынга шупту белен силер бе? Бисти ак адыглар чурттап турар черге чедир. Кайда чедип келдивис?
Арктика
- Долгандыр ак, дош, дыка соок. (Сонгу чук, Сонгу полюс)
- Глобус деп чул? Глобуста сонгу полюсту коргузунерем. Сонгу полюс кандыг чувел? (ында соок, хоорай-суурлар чок, кижилер чурттавайн турар). Ынаар барда херек чуулдерни ап алыр бис. Ажылчын кыдырааштарынарнын а. ажыдып алынарам. 1 дугаар онаалгада чурукту корунерем. Сонгу чукке херек чуулдерни тогерик-биле борбактаптынар. Чуу херек-тир биске?(борт, хаактар, шуба, хол хаптары, снегоход). Эр-хейлер!
- Чер кырында дыка соок районнар бар – Сонгу Доштуг Океан. Мында Сонгу полюс бар. Мында дириг амытаннар чурттап турар бе? Бисти бичии ак адыгжыгаш Элька уткуп турар-дыр. Эльканын кожалары кым эвес, тып корунерем.
П О Н И К М О Р Ж Р М О
Л Е Т Ю Н Ь Р Е Т С К А
- Номунарнын 12 дугаар арынында чуруктарны корунерем. Поморнмк, ак адыг, треска, морж, тюлень. Оларнын аразында ээзи ак адыг. Ак адыгнын дугайында Уганныг языты-мелегей чуу деп турар-дыр, дыннап корунерем.
Адыглар аразында эн-не улуг, куштуг амытан, 700 кг, дуртунун узуну 3 м чеде бээр. Мага-юоду ак дуктен шыптынган, дугу сооктан камгалап турар. Ак адыглар кедергей эштир, шак-шагы-биле суг адаанга турар. Ынак чеми – тюлень, балык, куш чуургалары, далайнын оът-сигенни.
4. Практиктиг ажыл.
- Элькага эштер кылып бээр бис. Партанар кырында адыгнын овур-хевири бар. Ону бистер дуккур болуру-биле ак хендир дузазы-биле чыпшырар бис. Эр-хейлер!. Ак адыглар кайда чурттап турар болду?
5. Каракка гимнастика.
6. Ном-биле ажыл.
- Чер кырында ийи полюс бар: Сонгу полюста ак адыглар чурттап турар, ам бистер удурланышкак талазында келген бис. Ону чуу деп адаарыл? Мурнуу полюстун турар черин Антарктида деп адаар.
Антарктида
- Анаа баргаш чылыг хевивис уштур бис бе? Ында база соок. Мында кандыг лириг амытаннар чурттап турарыл? (пингвиннер). Бистерни Лоло биле Пепе деп пингвиннер уткуп турар-дыр. Оон ынай мында далай леопарды, альбатрос, доштуг балык чурттап турар. Пингвиннер эки эштир, балыктар, крабтар, рачкилер чиир. Пингвиннерде дук чок, а кежинин адаанда дыка кылын ус бар, ынчангаш донмас.
7. Быжыглаашкын.
- Кандыг районнарга четкеш келдивис?
- Агаар-бойдус кандыг-дыр?
- Кандыг дириг амытаннар бисти уткуп алды?
8. Кичээлдин туннели. Рефлексия.
- Угаанныг языты-мелегей силерге дыка солун айтырыг белеткеп алган: «Элька биле Лоло ужуражып шыдаар бе?» (чок, олар ийи ангы полюста чурттап турар). Ынчангаштын аян-чоруувус моон-биле тонген. Кичээл солун болду бе? Кузелдиг уруглар бажынга Элька биле Лолону чуруп экээр.
- Бо кичээлде боттарынарга ажыктыг чуну билип алдынар?
-Эң-не сонуургаан чүүлүм…
- Бергедешкен чүүлүм…