Саба? жоспары таби?ат тану негіздері факультатив Минералды ты?айт?ыштар мен бас?а да химикаттарды? топыра??а ?сері. 11 сынып
Пәні: Табиғатты қорғау негіздері
Күні: 12.01.2016ж
Сыныбы: 11 «ә»
Тақырыбы: Минералды тыңайтқыштар мен басқа да химикаттардың топыраққа әсері.
Сабақтың мақсаты: 1.Минералды тыңайтқыштардың классификациясын, олардың сақталу жағдайларын, орынды қолданылуын, топыраққа енгізу уақытын, өсімдіктерге әсер ету ерекшеліктерін білу. Маңызды азот, фосфор және калий тыңайтқыштарының құрамын білу, формулаларын жаза алу.
2. Өз бетінше іздену, білім алу, шығармашылықпен жұмыс істеу іскерліктерін дамыту.
3. Өзгенің пікірін тыңдау, құрметтеу, топта жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру
Сабақтың түрі: Аралас түрі
Құрал-жабдықтар: интернет, суреттер
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі
Жаңа сабақты түсіндіру
Минералды тыңайтқыштар-құрамында өсімдікке қажет элементтері бар бейорганикалық заттар. Минералды тыңайтқыштар топырақтың құнарлылығы мен ауыл шауашылығы дақылдарының өнімі мен сапасын арттыру үшін қолданылады. Минералды тыңайтқыштарды дұрыс пайдалану дақылдардың өнімін арттырумен қатар, оның түсімінің сапасын жақсартады, топырақты қоректік элементтермен байытып, микробиологиялық процестерге әсер етеді. Минералды тыңайтқыштар тікелей және жанама әсер ететін тыңайтқыштар болып бөлінеді. Тікелей әсер ететін Минералды тыңайтқыштардың құрамында өсімдіктерге тікелей қорек болатын HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=N&action=edit&redlink=1" \o "N (мұндай бет жоқ)"N,P, K, Mg, B, Mn, т.б. элементтер бар. Осы элементтердің мөлшеріне қарай жай және кешенді тыңайтқыштар деп бөлінеді. Жай Минералды тыңайтқыштардың құрамында өсімдікке қорек болатын негізгі элементтердің (азот, фосфор, калий) біреуі ғана болады, әрі олардың концентрациясы көп емес. Оларға азотты тыңайтқыштар, HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A4%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%BE%D1%80_%D1%82%D1%8B%D2%A3%D0%B0%D0%B9%D1%82%D2%9B%D1%8B%D1%88%D1%8B&action=edit&redlink=1" \o "Фосфор тыңайтқышы (мұндай бет жоқ)"фосфор тыңайтқыштары, калий тыңайтқыштары жәнемикротыңайтқыштар жатады. Жанама әсер ететін Минералды тыңайтқыштар (HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%BA" \o "Әк"әк, бор, гипс, доломит) топырақтың агрохимиялық және физикалық - химиялық қасиетін жақсарту үшін пайдаланылады. Мысалы, топырақтың қышқылдығын жою үшін ұнтақталған HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D0%BA" \o "Әк"әк,доломит, бор шашылады. Ал құрамында HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9" \o "Натрий"натрий иондарының (Na+) мөлшері көп топыраққа ұнтақталған табиғи гипс (HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=CaSO&action=edit&redlink=1" \o "CaSO (мұндай бет жоқ)"CaSO4,2H2O) себіледі. Минералды тыңайтқыштар қатты (ұнтақталған, түйіршіктелген) және сұйық (HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BC%D0%BC%D0%B8%D0%B0%D0%BA_%D1%81%D1%83%D1%8B&action=edit&redlink=1" \o "Аммиак суы (мұндай бет жоқ)"аммиак суы, сұйық аммиак, т.б.) түрінде өндіріледі. Ерігіштігіне және өсімдіктердің сіңіруіне байланысты Минералды тыңайтқыштар суда еритін (HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%BE%D1%81_%D1%81%D1%83%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%84%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B0%D1%82&action=edit&redlink=1" \o "Қос суперфосфат (мұндай бет жоқ)"қос суперфосфат,аммофос, диаммофос, HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%BE%D1%84%D0%BE%D1%81&action=edit&redlink=1" \o "Нитроаммофос (мұндай бет жоқ)" нитроаммофос, т.б.), ерімейтін (бірақ HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%90%D0%BC%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" \o "Аммоний цитраты (мұндай бет жоқ)"аммоний цитраты мен лимон қышқылының ерітіндісінде ериді) болып бөлінеді. HYPERLINK "https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" \o "Қазақстан"Қазақстанда Қаратау мен Ақтөбе өңірінде Минералды тыңайтқыштар өндіруге қажет шикізат – фосфор кендерінің мол қоры бар. Ақтөбеде Кола түбегінен әкелінетін апатиттен жай суперфосфат, Тараз қаласында Қаратау фосфоритінен суперфосфат,қос суперфосфат аммофос, диаммофос сияқты жай және кешенді тыңайтқыштар өндіріледі.
Қорытынды
Тақырыбымды қорыта келе топырақтың адам өмірі үшін пайдасы өте ерекше. Топырақсыз адам өмір сүру мүмкін емес және де оның құнарлылығына да аса берген жөн. Топырақ құнарлы болса өсімдік өсіп, өнімді өте көп өлшерде береді. Ал топырақтың құнарлығы аз болса, өсімдік ауырып одан алынатын түсім де азаяды.
Топырақтың құрамында тыңайтқыштың үш түрі болады. Органикалық, минералды және бактериялық тыңайтқыштар. Оларды кез келген жерге пайдаланбай топырақта қай түрі жетіспесе соны пайдаланған жөн. Мұның көп пайдасы бар. Топырақ құнарлығы деп оның табиғи және мәдени өсімдіктердің қалыпты өсуі мен дамуын қамтамассыз ету қабілетін айтады. әр табиғат зонасында топырақтың құнарлығы әр түрлі.
Қара топырақ - ең құнарлы топырақ. Ол орман және орманды дала зонаснда орналасқа. Топрақтың құрамы сол жердің табиғатына, яғни, өсімдіктің, жан-жануарлар дүнисіне күннің түсуіне тікелей байланысты. Топырақтың құрамында қара шірік көп болса, ол құнарлы топырақ болып саналады. Біздің Атырау облысы шөл және шөлейт зонада орналасқан. Топырағының құнарлығы өте төмен.
Еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев 2003-05 жылыдарды ауыл жылы деп атады, бұл әрине ауылшаруашылығын көтеру деген сөз. Қазір жерге де көңіл бөлінуде. Осындай игілікті стер осы жылдан әрі қарай өз жалғасын табады деген үміттемін.