Бір?алыпты ж?не бір?алыпты емес ?оз?алыстар. Жылдамды?. Жылдамды? бірліктері (7 сынып)

Бекітемін: Сыныбы: 7 «А», «€», «Б», «В»
К_ні:

СабаKтыS таKырыбы: БірKалыпты ж‰не бірKалыпты емес KозCалыстар. ЖылдамдыK. ЖылдамдыK бірліктері
СабаKтыS маKсаты: БірKалыпты ж‰не бірKалыпты емес KозCалыстар aCымдарын айналадаCы мысалдар арKылы т_сіндіре отырып, олардыS айырмашылыKтары мен aKсастыKтарын білуге _йрету.
СабаKтыS міндеттері:
а) Білімділік: БірKалыпты ж‰не бірKалыпты емес KозCалыстарCа,  жылдамдыK ж‰не    оныS бірліктері  туралы т_сінік  беру.
‰) ДамытушылыK: ОKушылардыS ойлау,есте саKтау Kабілеттерін дамыта отырып,KозCалыс     туралы білімдерді жетілдіру.
б) Т‰рбиелік: aйымшылдыKKа, белсенділікке, жауапкершілікке, іскерлікке, шыCармашылыKKа т‰рбиелеу.
СабаKтыS т_рі: Аралас сабаK
СабаKтыS типі: Білім, білік, даCдыны Kалыптастыру.
СабаKKа Kолданылатын Kaрал-жабдыKтар:  таKта, оKулыK, суреттер, плакаттар, карточкалар.
СабаKтыS барысы:
I.`йымдастыру кезеS
II.^й тапсырмасын тексеру   
ІІІ.  ЖаSа сабаK.
ІV. СабаKты пысыKтау.  
V.« Кім жылдам?»
VІ. СабаKты Kорыту, баCалау.
 VІІ.^йге тапсырма беру

I.`йымдастыру кезеS:  
 а) С‰лемдесу.
‰) ОKушыларды т_гендеу.  

II.^й тапсырмасын тексеру   
МатериалдыK н_кте деген не?
JозCалыс траекториясы деген не?
Дене KозCалысыныS т_зусызыKты немесе KисыKсызыKты екенін Kалай ажыратамыз?
СаCат тілі aшыныS KозCалыс траекториясы Kандай?
Ж_рілген жол дегеніміз не?
Орын ауыстыру деп нені атайды?
 
ІІІ.  ЖаSа сабаK.
Біз к™ріп ж_рген денелердіS,  к™лік т_рлерініS KозCалуы, жол ж_руі ‰р т_рлі болуы м_мкін. Бір денелер, мысалы атарба, бірKалыпты KозCалып отыруы м_мкін.Ал автомобиль  KаланыS ішінде аKырын ж_ріп келе жатып, одан шыKKан соS бірте-бірте тезірек ж_ріп  кетуі, яCни автомобиль бірKалыпты KозCалмауы м_мкін. Олай болса, KозCалыс екі т_рлі болады. 
БірKалыпты KозCалыс
Дене кез келген теS уаKыт аралыKтарында aзындыCы бірдей жол ж_рсе,ондай KозCалыс   бірKалыпты KозCалыс   деп аталады. Мысалы, тегіс жердегі арыKпен аCып жатKан су KозCалысы бірKалыпты KозCалыстыS мысалы бола алады.СаCат тілініS айналуы, жаSбыр тамшысыныS да KозCалысы  бірKалыпты KозCалыс. Пойыз aзаK жолCа шыKKанда да бірKалыпты KозCалуы м_мкін. Ал ол KалаCа жаKындаCанда KозCалысын б‰сеSдетуі тиіс.С™йтіп, пойыз б_кіл жолыныS бойында біраз бірKалыпты KозCалып келіп, аяCында KозCалысын баяулатып,бірKалыпсыз KозCалысKа  т_суі м_мкін. JысKасы, KозCалCан дене не бірKалыпты KозCалуы м_мкін,немесе ‰рі бірKалыпты ,‰рі бірKалыпсыз KозCалуы да м_мкін.Сонымен бірKалыпты KозCалыс механикалыK KозCалыстардыS ішіндегі еS Kарапайым т_рі.
БірKалыпты емес KозCалыс
Дене теS уаKыт аралыCында ‰р т_рлі жол ж_ріп ™тсе, ондай KозCалысты бірKалыпты емес KозCалыс деп атайды.  Біз к_нделікті тaрмысымызда, негізінен, бірKалыпты емес KозCалысты к™бірек кездестіреміз.К_нделікті к™лік т_рлерін пайдаланCанда да біз KозCалыстыS осы т_рімен жиі  кездесеміз.Шынында да, біз пайдаланатын автобустыS, жеSіл машинаныS  KайсысыныS болмасын KозCалысы бірKалыпты емес.Олар ‰рбір аялдамаCа тоKтап, Kайтадан KозCалып, KозCалысын біраз шапшаSдатып барып,таCы да KозCалысын б‰сеSдетеді.К™ріп тaрCанымыздай олар , бір аялдамадан олар екінші аялдамаCа дейінгі жолыныS ™зінде де  бірKалыпты емес KозCалыспен жылжиды.Бaл к™лік т_рлері ™зініS б_кіл жолыныS  бойында бірKалыпты емес KозCалыста болады. Мысалы , жазыK  бетте  домалаCан  шардыS   бірте - бірте  тоKтауы  да  бірKалыпты емес KозCалыс болады. ЯCни, KатаS т_рде бірKалыпты KозCалысты саKтап жылжу Kиын екен. Сонымен бірKалыпты емес KозCалыстаCы дене  ™зініS б_кіл жолында ‰р т_рлі жылдамдыпен KозCалады. ЯCни, KатаS т_рде бірKалыпты KозCалысты саKтап жылжу Kиын.
JозCалыстаCы алуан т_рлі денелердіS бірдей уаKыт ішіндегі орын ауыстырулары ‰рт_рлі болуы  м_мкін.  Ал бірдей  орын  ауыстыру  _шін олар ‰рт_рлі уаKыт жaмсайды. Мысалы, жаяу адам 1 саCат ішінде 6 км жол ж_ретін болса,  атты  кісі 1 саCат  ішінде  18 км, ж_к машинасы 60 км, ал жеSіл машина 100 км жол ж_реді.  Мысалда келтірілген денелер 1 саCат ішінде,  ‰рт_рлі жол ж_реді. ОныS себебі неде? Себебі, олардыS KозCалу жылдамдыKтары ™зара бірдей емес. Келтірілген мысалдаCы денелердіS KозCалысындаCы айырмашылыK - олардыS жылдамдыKтарында. Jай дене уаKыт бірлігі ішінде артыCыраK орын ауыстырса,сол дененіS жылдамдыCы _лкен болады.
ЖылдамдыK
БірKалыпты KозCалатын  дененіS жылдамдыCын аныKтау _шін оныS берілген уаKыт ішіндегі орын ауыстыруын сол уаKыт аралыCына б™лу керек: v=s/t. Енді жылдамдыKты v ‰рпімен, орын ауыстыруды S ‰рпімен, уаKытты  t ‰рпімен белгілейміз.
Сіз  білесіз бе?
60 км/саC жылдамдыKпен  KозCалатын автомобиль секундына 17 м жол ж_реді.
 Спортшы 100 м KашыKтыKKа  ж_гірген кездегі шамамен саCатына 35 км/саC жылдамдыKпен KозCалады.

ІV. СабаKты пысыKтау

750 км/саC   жылдамдыKпаен KозCалатын   aшаK   6 саC  ішінде Kандай аралыKты aшып ™теді?
JосымшадаCы 3-кестеден жаяу адамныS, конькишініS, тепловоздыS жылдамдыCын табыSдар ж‰не олардыS 10 с ішінде ж_рген жолын аныKтаSдар.
Велосипедші бірKалыпты KозCалып, 30 мин ішінде 9 км жол ж_рген. ВелосипедшініS жылдамдыCын м/с-пен есептеп табыSдар.
К_ннен Жерге дейінгі KашыKтыK шамамен 150 млн.км. ЖарыK жылдамдыCы 300000 км/с. ЖарыK К_ннен Жерге Kанша уаKытта жетеді?

V. « Кім жылдам?»

 ЖылдамдыK км/саC
 ЖылдамдыK м/с

 7,2 км/саC
2 м/с

67 км/саC
18,6 м/с

14,6 м/с
14,6 м/с

60 км/саC
16,7 м/с






Жол (м)

УаKыт (с)


7км = .......  м
7км = 7000м
12саC = .......с
12саC = 43200с

65см = ......м
65см = 0,65м
45мин = ......с
45мин = 2700с

300мм = ....м
300мм = 0,3м
0,5саC= .......с
0,5саC= 1800с


VІ. СабаKты Kорыту, баCалау.

1. БірKалыпты  KозCалыс деген не?  Мысал келтір.
2. БірKалыпты  емес KозCалыс дегеніміз не?  
3. JозCалыс жылдамдыCы  дегеніміз не?
4. ЖылдамдыKтыS  Kандай ™лшеу бірліктерін білеміз?
5. ЖылдамдыKты Kандай ‰ріппен белгілейміз?
6. БарлыK  денелердіS жылдамдыKтары  бірдей ме?
7. ЖылдамдыK пен уаKыт арKылы ж_рілген жолды Kалай ™рнектейміз?

 VІІ.^йге тапсырма беру §17, 18 оKу

«ђЗаголовок 115