Хъуыдыйады ф?рссаг у?нгт?.Б?р?гг?н?н.8 къл


Темœ:Хъуыдыйады фœрссаг уœнгтœ.Бœрœггœнœн.
Нысан: Бацамонын скъоладзаутœн хъуыдыйады фœрссаг уœнг-бœрœггœнœн.Райгуырœн бœстœм уарзондзинады œнкъарœнтœ œвзœрын кœнын.
Урочы цыд . І.Бацœттœгœнœн хай.
ІІ. 1)Хœдзармœ куыст сбœрœг кœнын.
? Цавœр хъуыдыйады уœнг хонœм фœрссаг?
(дœнцœгтœ)
Хœс.Иукъорд хъуыдыйады сбœрœг кœнын, œххœстгœнœн хъуыдыйады уœнгтœй кœй œххœст кœны,уый.
2)Бакœнын уœлœмхасœн куыст. Бахахх кœнын œххœстгœнœнты бын.
? Цавœр морфологон миниуœгмœ гœсгœ дих кœнœм œххœстгœнœнтœ-комкоммœ œмœ фœрссагтыл?
(дœнцœгтœ)
Грамматикон хъазт:
Хœс. Басгарын дзырд-бœрœггœнœн,ног дзырдтимœ œрхъуыды кœнын хъуыдыйœдтœ
Бœрœггœн-бœрœг,гœн,гœнœн,œнœ.
ІІ.Ног œрмœг.
Бœрœггœнœн.
1.Фœлхатœн скœнын миногон дзырд-œгъдауджын равзарын морфологон œвзœрсты домœнтœм гœсгœ.
? Цавœр фœрстытœ œвœрœм миногонмœ?
Дœнцœгтœ.
2.Разныхас. Хъуыдыйады сœйрат,зœгъинаг œмœ œххœстгœнœнтœйуœлдай вœййы бирœ œндœр фœрссаг уœнгтœ,иутœ дзы фœбœрœг кœнынц предметы хуыз, хъœд, кœцы у? Цалœм у? Кœй у? œмœ афтœ дарддœр. Абон базонгœ уыдзыстут фœрссаг уœнг-бœрœггœнœнимœ.
Бœрœггœнœн –предметы хъœд , хуыз, рœнхъœвœрд, предмет кœй кœнœ кœцы у, цœй хай у, уый œвдисœг фœрссаг уœнг. слайд № 7
Бœрœггœнœн дзуапп дœтты ахœм фœрстытœн: цавœр? Цы хуызœн?цалœм?кœй?цœй7кœцы? №8
Бœрœггœнœн фœлœууы бœрœггœнинаг дзырдœн кœддœриддœр йœ разœй œмœ йемœ баст вœййы кœнœ œфтыдады руаджы,кœнœ œмарœзты руаджы.№9
Бœрœггœнœн œфтыдады руаджы баст вœййы ,миногон,нымœцон œмœ амонœн номивœг куы вœййы, уœд:
Колхозон (цавœр?) быдыртыл цœст не 'ххœссы.
Мах ерыс кœнœм œстœм (цалœм?) къласимœ.
Ахœм (цавœр?) диссœгтœ никуы фехъуыстон. №10
Фœлœ бœрœггœнœнтœ номдартœй, номивджытœй (амонœн номивджытœ ацы œмœ уыцы-йœ фœстœмœ), мивдисœджы œбœлвырд формœтœй, фœрсдзырдтœй œвдыст куы фœцœуынц, уœд та баст фœцœуынц бœрœггœнинаг дзырдтимœ œмарœзты руаджы œмœ œвœрд вœййынц фылдœр хатт гуырынон хауœны: №11
1. Хъœуы (цœй?) уынгты сœрбœрзондœй фœцœуынц лœппутœ .
2. Мах къласы (кœй?) сœхи тетрœдтœ ныппырх кодтой лœппутœ.
3. Нœ (кœй?) бœстœйы сывœллœттœн ис ахуыр кœныны (цœй?) бар.
4. Ды хъуамœ абоны(кœды7) цœстœй ма кœсай цардмœ.№12
Бœрœггœнœнтœ арœх вœййынц алыхуызон ныхасы хœйттœ фœсœвœрд хуызœн-имœ:
1.Лœджы хуызœн (цавœр?) лœг œгаддзинад йœ сœрмœ никуы œрхœсдзœн.
2.Дœ хуызœн (цавœр?) адœймœгтœ Ирыстоны бирœ нœй.№13
3. Равзарын таблицœтœ.
? Цавœр ныхасы хœйттœй арœзт цœуынц бœрœггœнœнтœ? Дœнцœгтœ.
4.Чиныджы баххœст кœнын фœлтœрœнтœ.
? Цавœр бастдзинады руаджы баст цœуы бœрœггœнœн фœрссаг уœнг бœрœггœнинаг дзырдтимœ? Дœнцœгтœ.
5. Фонетикон œвзœрс скœнын дзырд –ныййарœг.
? Цы у фонетикœ?
ІІІ.Бакусын литературон текстимœ.
1.Токаты Асœх"Ныстуан".
"Цы нœ кœны хœсты йœ бœстœйы фарнœн.
Йœ сау зœххы кадœн хъœбатыр салдат.
Цы нœ бœллœх федтон,цы нœ тас- мœ цардœн-
Мœ бœстœ, мœ сау зœхх,мœ ныййарœг мад!
Фœлœ уын нœ калын мœ сау туг дзœгъœлы,
Хœцдзынœн œз,цалынмœ 'рттива мœ цœст.
Æхсидавау судздзынœн хœсты цœхœры,
Мœ Райгуырœн бœстœ,дœу тыххœй œрмœст!"
? Цавœр стилœй фыст у?
Хœс. а) Рœнхъгай рафыссут алы фарсты бœрœггœнœнтœ дœр хицœнœй цы дзырд бœрœг кœны, уыимœ,бœрœггœнœнты бын бахахх кœнут.
Хуызœг: Цы хуызœн? Сау зœхх, сау туг…
œ) Дзырдтœм: хœсты, фарнœн,бœллœх,тас,кадœн-мœ бафтаут бœрœггœнœнтœ œмœ сœ бакœсут фœрстытимœ.
б) Морфологон œвзœрст скœнут иукъорд бœрœггœнœны.
2. Райхалут œмбисœндты мидис,сбœрœг кœнут фœрссаг уœнг бœрœггœнœнты фœрстытœ,сœ быны сын бахахх кœнут.
Фыдыбœстœ ныййарœг мадау –адджын.
Уызын дœр йœхи къудзийы бынмœ лыгъди.
? Цы хонœм бœрœггœнœн? Дœнцœгтœ.
Кœм фœлœууы хъуыдыйады бœрœггœнœн?
3. Афœлгœст саразын абоны урочы цыдыл.
? Цœмœн хонœм бœрœггœнœн хъуыдыйады фœрссаг уœнг? Дœнцœгтœ.№22
ІV.Хœдзармœ куыст раттын.
Хъуыдыйады уœнгты 'хсœн зонын иртасын фœрссаг уœнг –бœрœггœнœн.
Фысгœйœ раттын дзуаппытœ цы хонœм бœрœггœнœн,œххœстгœнœн,бœрœггœнœнты бын бахахх кœнут.№23