Презентация по родному(чувашскому) языку и литературе на тему О земле -планете (7класс)

«Зĕр планета хăрушлăхра»Класс тулашĕнче ирттермелли ĕзĕн сценарийĕĔзе зыраканĕ –Иванова Лидия Вениаминовна Зĕр планета хăрушлăхра.Экологи юмахĕ Юмахра вылякансем: Звездочёт – Тĕнче узлăхне пăхса тăракан;Косми – космос зул зяревзи;Шыв, Сывлăш, Фауна, Флора, Озон,Зĕр – зĕр зинчен килнĕ хăнасем. Косми: Ырă кун пултăр, хисеплĕ Звездочёт.Звездочёт: Сывлăх сунатăп, Косми. Ăзта зитсе куртăн-ха юлашки вăхăтра?Косми: Эпĕ тĕнчери чи илемлĕ планета зинче - Зĕр зинче пултăм.Звездочёт: Мĕнле шухăш-кăмăлпа таврăнтăн эсĕ унтан?Косми: Зĕр - тĕлĕнмелле планета иккен. Анчах та унта пысăк инкек пулма пултарать.Звездочёт: Зĕр планетăн тăшмансем пур-им?Косми: Пур зав. Тăшмансем пур кăна мар, вĕсем зав тери хытă чунлă. Хисеплĕ Звездочёт, сирĕн пата Зĕр зинчен манпа пĕрле хăнасем килчĕз. Вĕсем хăйсен пурнăзĕ зинчен каласа парасшăн.Звездочёт: Чăнах-и?Косми: Чăнах.Звездочёт: Апла пулсан пурне те хăвăртрах кунта чĕнсе кил. 100 зула яхăн Зĕр зинчен нимле хыпар та зук. Косми, камсем-ха вĕсем, пирĕн хăнасем?Косми: Вĕсем йышлăн: Шыв, Сывлăш, Зумăр, Фауна, Флора, Озон, Зĕр . Шыв: Ырă кун пултăр, Звездочёт.Эпĕ Шыв ятлă.Звездочёт: Питĕ хавас санпа паллашма. Шыв, сана мĕн пăшăрхантарать?Шыв: Зĕр зинче 71% шыв шутланать. Сарлака юхан шывсем, зутă кялĕсем, вĕзĕ-хĕррисĕр тинĕссем, океансем нумай унта. Зынсем шывсăр пĕр кун та пурăнма пулараймаззĕ. Апла пулин те хăйсем ман зинчен шухăшласах каймаззĕ.Звездочёт: Мĕн тăваззĕ-ха вĕсем?Шыв: Зынсем манăн тасалăхшăн пĕрре те тăрăшмаззĕ, пĕр шелсĕр варалаззĕ, тĕрлĕ каяшсем кăларса яраззĕ.Звездочёт: Мĕншĕн эсĕ хăв кяреннине кăтартмастăн?Шыв: Хăш-пĕр чух, чăнах та, питĕ тарăхса каятăп. Анчах та ним тума та зук. Эпĕ пĕчĕк ача пекех – хама хам хятĕлейместĕп. Манăн зынсемсĕр пузне никамран та пулăшу ыйтма зук. Мана вĕсем кăна пулăшма пултараззĕ. Звездочёт: Чăнах та, ку питĕ пысăк инкек. Флора, эсĕ мĕн калăн тата? Флора: Эпĕ – Зĕр зинчи ясен-тăран тĕнчи. Эпĕ зав тери пуян.Звездочёт: Сана мĕн шухăшлаттарать-ха?Флора: Манăн пысăк ĕмĕт пур. Зĕр зинче ĕлĕкхи пекех вăрмансенче тĕрлĕ кайăк-кĕшĕк, тĕрлĕ чĕр чунсем, зырла, кăмпа, мăйăр нумай пултăрччĕ. Вара пурăнма аван пулĕччĕ.Звездочёт: Ку пуянлăх Зĕр зинче сахал-и вара?Флора: Сахалланчĕ зав. Зынсем вăрмансенче, парксенче канма юратаззĕ. Анчах та вĕсем хыззăн зывăха пыма та хăрушă. Пур зĕрте те зяп- зап, ванчăк кĕленчесем, хут … Зынсем запла тунăшăн эпĕ питĕ кяренетĕп.Звездочёт: Запла, ку питĕ кяренмелли япала.Флора: Тата зынсем, уйрăмах шкул ачисем, йывăз тураттисене хузма юратаззĕ. Ах, мĕн тери ыраттараззĕ вĕсем мана. Звездочёт: Зав тери тĕлĕнмеле япала пулчĕ ку маншăн. Ачасен чунĕсем хытса пыни мана та шухăшлаттарать. Фауна, сана мĕн канăз памасть?Фауна: Пурте пĕлеззĕ: эпĕ - чĕр чунсен тĕнчи.Звездочёт: Санăн та пурнăз йывăр-и?Фауна: Йывăр. Зынсем ман зинчен пачах шухăшлама пăрахрĕз. Вĕсем тискер чĕр чунсене лăпкă пурăнма, ĕрчеме памаззĕ. Этем малалла та хăйне запла тытсан эпĕ Зĕр зинче зухалас хăрушлăх та пур. Звездочёт: Зĕр, эсĕ мĕн пĕлтересшĕн пире?Зĕр: Хальхи халăх мана та ĕлĕкхи зынсем пек юратмасть. Мана авал хисеплесе «Зĕр-анне» тесе калатчĕз. Манăн халĕ те зак сăмахсене илтес килет. Анчах мана ним вырăнне те хумаззĕ.Звездочёт: Мĕншĕн кун пек шухăшлатăн?Зĕр: Эпĕ ĕлĕкхи пек тухăзлă тыр-пул, пахча- зимĕз, улма- зырла пама пултараймастăп, мĕншĕн тесен зынсем зĕр зинче чуна парса ĕзлесшĕн мар. Пур зĕрте те зум курăкĕ айне пулнă уйсене курма пулать. Звездочёт: Ах, мĕнле-ха капла? Зынсем кун пек пулса каясса тĕлленмен те эпĕ. Эсĕ мĕн калăн, Сывлăш?Сывлăш: Манăн та савăнмалли сахал.Звездочёт: Мĕншĕн?Сывлăш: Заводсем, фабрикăсем, автомашинăсем - манăн тăшмансем. Вĕсем сиенлĕ газсем кăлараззĕ.Звездочёт: Ку сана чăрмантарать-им?Сывлăш: Паллах чăрмантарать. Хăш-пĕр зĕрте сывлама та май зук.Звездочёт: Зынсем вара мĕнле пурăназзĕ?Сывлăш: Халлĕхе чăтаззĕ. Таса мар сывлăш пуриншĕн те япăх: ясен-тăрансемшĕн те, тискер кайăксемшĕн те. Уйрăмах вара - зынсемшĕн. Завăнпа ĕнтĕ юлашки зулсенче чирлĕ зынсен йышĕ пысăклансах пырать. Звездочёт: Озон, эсĕ мĕн калама пултаратăн?Озон: Эпĕ тяпере, зав тери зялте пурăнатăп. Эпĕ - Зĕрĕн озон сийĕ. Эпĕ – Зĕрĕн тĕп сыхлавзи.Звездочёт: Эсĕ Зĕре мĕнрен сыхлатăн?Озон: Эпĕ Зĕре хĕвелĕн зунтаракан пайăркисенчн хятĕлетĕп, вĕсене Зĕр зине ямастăп.Звездочёт: Озон, эсĕ мĕнрен хăратăн?Озон: Манăн чи хăрушă тăшман вăл - сиенлĕ газсем.Звездочёт: Мĕнле майпа кансĕрлеззĕ вĕсем сана?Озон: Ку тăшманпа кĕрешсе манăн пысăк шăтăк пулса кайрĕ. Ку шăтăк вăл питĕ хăрушă.Звездочёт: Эпĕ пĕлнĕ тăрăх зак шăтăк витĕр хĕвелĕн сиенлĕ пайăркисем Зĕр зине зитме пултараззĕ.Озон: Пултараззĕ зав. Ку вара зыннăн ячĕшĕн уйрăмах сиенлĕ. Звездочёт: Эсĕ тата мĕншĕн нимĕн те чĕнместĕн, Зумăр?Зумăр: Эпĕ кислоталлă зумăр. Завăнпа та зынсем мана юратмаззĕ.Звездочёт: Эпĕ темскер ăнлансах илеймерĕм-ха. Зынсем зумăра яланах кĕтетчĕз вĕт.Зумăр: Эпĕ ахаль зумăр мар зав. Ман тумламсем ясен-тăрансемшĕн те, чĕр чунсемшĕн те, пĕр сăмахпа каласан, пуриншĕн те сиенлĕ.Звездочёт: Мĕнрен пулса кайнă-ха эсĕ, кислоталлă зумăр?Зумăр: Тяпене лекнĕ сиенлĕ газсенчен. Звездочёт: Хисеплĕ хăнасем, эсир пĕлтернĕ тăрăх Зĕр зинче зынсем тăван тавралăха сыхламалли зинчен шухăшласах каймаззĕ. Ман шупа, вĕсем кăна пĕлеззĕ, анчах та пур чухне те асра тытмаззĕ.Косми: Звездочёт, атьăр вĕсене кун зинчен аса илтеретпĕр.Звездочёт: Тĕрĕс. Манăн халех Зĕр зине зынсем патне васкавлă телеграмма ямалла.Косми: Зынсем пире итлесен питех те аван пулĕччĕ. Мĕнле сĕнясем паратпăр-ха вĕсене, ачасем? (Вĕрененкенсем хăйсен сĕнĕвĕсене калаззĕ. Звездочёт пĕтĕмлетя тăвать). Телеграмма Ҫут занталӑк ырлӑхне упрама ачаран хӑнǎхса пымалла.Ку ырлӑх пире кӑна мар,пирӗн хыззӑнхи ӑрусене зиттӗр.Ҫӑла ан сур-хӑвǎнах ӗзмелле пулӗ.Ан манӑр:этем-сут занталӑк ачи.Ҫӗртме уйӑхӗн 5-мӗшӗ-Пӗтӗм тӗнчери тавралӑха сыхламалли кун.Ҫӗртме уйӑхӗн 5-мӗшӗ-Раззейре экологсен кунӗ.Авӑн уйӑхӗн 16-мӗшӗ- -Пӗтӗм тӗнчери озон сийне сыхламалли кун.