Урок по биологии на тему: Генотип ж?не фенотип. Талдаушы ша?ылыстыру.

Исатай ауданы, Аққыстау селосы
Жалпы білім беретін Абай атындағы орта мектебінің
биология пәнінің мұғалімі
Сарсенова Айнаш Махтымбердіқызы
Сыныбы: 9«А».
Сабақтың тақырыбы: Генотип және фенотип. Талдаушы шағылыстыру.
Сабақтың мақсаты: Генотип және фенотипке түсінік беріп, талдаушы шағылыстыруға мысалдар келтіріп талдау.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: баяндау, сұрақ - жауап, өзіндік жұмыс.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру.
2. Үй тапсырмасын тексеру.
1. Генетика терминін қай ғалым, қай жылы ғылымға енгізді? 1906 жылы ағылшын биологі У.Бэтсон
2. Г.Мендель заңын 1900 жылы қайта ашқан үш ел ғалымдары. голландиялық Г. де Фриз,
неміс ғалымы К.Корренс, австриялық Э.Чермак.
3. Генотип, фенотип ұғымдарын қалыптастырған кім және қай жылы? 1909 ж. Дат биологі В.Иогансен.
4. Г.Мендельдің заңдары. І заңы-Біркелкілік; ІІ заңы-Ажырау; ІІІ заңы-Тәуелсіз ажырау.
5. Аллельді гендер деген не? Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер. Мысалы, Сары түс, жасыл түс.
6. Генетиканың даму тарихы неше кезеңнен тұрады және жылдарын ата. 3 кезең. 1және 2-сі 1865-1953 жж. классикалық генетика, 3-сі 1953 жылдан басталады.
Генетикалық белгіленулерді жазып көрсетіңдер. Доминантты белгі латынның бас әрпі, рецессивті белгі кіші әріп, ата-анасы-Р, гамета-Г, шағылыстыру-х, ұрпақ –Ғ, аналық- , аталық- .
3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.
Томас Гент Морган (1866-1945) Америкалық генетик. Алғаш рет өз зерттеулерінде жеміс шыбыны дрозофиланы пайдаланды. Морган өз қызметкерлерімен бірігіп, тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясын ашып, гендердің хромосомаларда орналасатындығын дәлелдеді. Нобель сыйлығының лауреаты. (1933)
Тіркесу. Бір хромосомада орналасқан гендердің айқаса алмай, бірігіп тұқым қуалауын гендердің тіркесуі деп атайды.Бір жұп хромосомада бірнеше мың ген болады. Бір хромосомада орналасқан гендерді тіркескен гендер деп атайды. Ол гендер тіркесу тобын құрайды. Жасушаның мейоздық бөлінуі кезінде тіркескен гендер бір гаметаға түседі.
Кроссинговер. гендері бар гомологтік хромосомалардың сәйкес бөліктердің өзара алмасуын хромосомалардың айқасуы н/е кроссинговер деп аталады..
Логикалық есептер.
№1 Қаны гетерезиготалы ІІ – топтағы жігіт, қаны гетерезиготалы ІІІ – топ қызға үйленген. Ұрпақтарының қан тобының генетиптері қандай болмақ?
Жауабы:
2 - есеп.
Қара көзділік гені доминантты, көк көзділік гені рецессивті. Әкесі де шешесі де гетерезиготалы қаракөз жұбайлардан көк көз баланың дүниеге келуі мүмкін бе?
Жауабы: көк көз бала дүниеге келуі мүмкін
3-есеп: H сау адам (гемофилиямен ауырмайтын адам) , һ гемофилия гені. Есептің шарты бойынша анасы сау бірақ гемофилия генін тасымалдаушы, әкесі сау. Ұрпақтарында гемофилияның гені кімге беріледі?
шешуі:
Р♂ ХНУ х Р♀ХНХh
ХНХН Сау қыз . ХНХh гемофилияны тасымалдаушы қыз ХНУ сау ұл ХhХН гемофилиямен ауру бала
Жауабы:Гемофилия генін тасушы қызбала, өздері ауырмайды, ұлдарына беріп, ұлдары ауру болып келеді.
Бекіту сұрақтары:
1. Тіркесу тобы деген не? Бір хромосоманың бойында орналасқан және тіркесіп тұқым қуалайтын гендер. Тіркесу тобының саны хромосоманың гаплоиды жиынтығына тең.
2. Хромосоманың диплоидты жиынтығы: бұршақта-14, жүгеріде-20, кептерде -16 тіркесу топтарын анықта. бұршақта-7, жүгеріде -10, кептерде-8 тіркесу топтар бар.
3. Т.Морган қандай теорияның авторы? Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы.
4. Дрозофила шыбыны неліктен генетикалық зерттеулер жүргізуге қолайлы? Хромосамасы 8, зертханалық жағдайда +25жылылықта пробиркада өсіріп,14-15 күн сайын әр жұбынан 100-ге жуық ұрпақ алуға болады.
Қорытынды:
Тест.
1. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеген кезде Г. Мендель
қандай тәсіл қолданды?
А) гибридологиялық
Б) Биохимиялық
С) цитологиялық
2. Мендель бұршақтың 34 сортынан белгілері айқын неше сортын алды?
А) 21
Б) 22
С) 30
3. Мендель өз еңбегін қай жылы жариялады?
А) 1862
Б) 1863
С) 1865
4. Генетика терминин кім ұсынды?
А) Г. Мендель
Б) У. БэтсонС). Н. Вавилов
5. Генетика ғылымы зерттейді?
А) сұрыптауды;
Б) эволюцияны;
С) тұқымқалаушылық пен өзгергішлтікті.
6. Мендельдің екінші заңы қалай аталады?
А) Тәуелсіз ажырау заңы;
Б) Ажырау заңы.
С) Біркелкілік заңы
7. Басым белгі қалай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) басыңқы
8. Мендель қандай өсімдікке тәжірибе жүргізді?
А) бұршақ;
Б) қызан;
С) намазшамгүл
9. Мендельдің бірінші заңы қалай аталады?
А) Тәуелсіз ажырау заңы;
Б) Біркелкілік заңы;
С) Ажырау заңы.
10. Көрінбей қалған белгі қалай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) аллельдіТест жауаптары:
1.А, 2. Б, 3. С, 4. Б, 5 С, 6. Б, 7. Б, 8. А, 9. Б, 10. А.
Үйге тапсырма: п. 33. мазмұндау.
Бағалау.
Генетика терминін қай ғалым, қай жылы ғылымға енгізді?
2. Г.Мендель заңын 1900 жылы қайта ашқан үш ел ғалымдары.
3. Генотип, фенотип ұғымдарын қалыптастырған кім және қай жылы?
4. Г.Мендельдің заңдары.
5. Аллельді гендер деген не?
6. Генетиканың даму тарихы неше кезеңнен тұрады және жылдарын ата.
Сәйкестігін тап
Генетика 1 Ұрықтанған жұмыртқа жасушасы
2.Тұқым қуалаушылық 2Тұқым қуалаушылық және өзгергіштік қасиеттң зертейтін ғылым
3.Зигота 3Хромасома жиынтығы бар өсімдіктер мен жануарлардың жыныс жасушасы
4.Гамета 4Гетерозигота(Аа) күйінде көріне алмайтын тұқым қуалайтын белгі.
Рецессивті белгі 5Организмдердің өз белгілері мен қасиеттерінің ұрпағында қайталанып көріну
Генетикалық белгіленулерді жазып көрсетіңдер.
Доминантты белгі
рецессивті белгі
ата-анасы-
гамета-
шағылыстыру-
ұрпақ –,
аналық- ,
аталық-
Тест.
1. Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтарын зерттеген кезде Г. Мендель
қандай тәсіл қолданды?
А) гибридологиялық
Б) Биохимиялық
С) цитологиялық
2. Мендель бұршақтың 34 сортынан белгілері айқын неше сортын алды?
А) 21
Б) 22
С) 30
3. Мендель өз еңбегін қай жылы жариялады?
А) 1862
Б) 1863
С) 1865
4. Генетика терминин кім ұсынды?
А) Г. Мендель
Б) У. БэтсонС). Н. Вавилов
5. Генетика ғылымы зерттейді?
А) сұрыптауды;
Б) эволюцияны;
С) тұқымқалаушылық пен өзгергішлтікті.
6. Мендельдің екінші заңы қалай аталады?
А) Тәуелсіз ажырау заңы;
Б) Ажырау заңы.
С) Біркелкілік заңы
7. Басым белгі қалай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) басыңқы
8. Мендель қандай өсімдікке тәжірибе жүргізді?
А) бұршақ;
Б) қызан;
С) намазшамгүл
9. Мендельдің бірінші заңы қалай аталады?
А) Тәуелсіз ажырау заңы;
Б) Біркелкілік заңы;
С) Ажырау заңы.
10. Көрінбей қалған белгі қалай аталады?
А) рецессивті;
Б) доминантты;
С) аллельді