Планирование по истории на тему Халы?тарды? ?лы ?оныс аударуы. для 6 класса

Күні: 10.03.2016жыл. 7 «А» сыныпСабақтың тақырыбы: Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы Сабақтың мақсаты:а) білімділігі:Тәуке ханның хандық құрған кезіндегі елдің ішкі-сыртқы жағдайы Тәукеніңел үшін жасаған еңбегін, қазақтың құқықтық жүйесін қалыптастыруға қосқан үлесін әңгімелеу. Тәуке ханның “Жеті жарғы” заңдары мен қазақтың ұлы билердің өмірі мен қызметі даналықтары туралы мәліметтермен танысу.ә) тәрбиелігі: Өз елінің тарихын білуге, Қазақ тарихында Тәуке хандай құдіретті саясаткер және көреген мемлекет қайраткерінің халқына сіңірген тарихи еңбегін бағалай білуге, құрметтеуге, ұлтжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.б) дамытушылық: Оқушылардың тарихи оқиғалар жөнінде өз көзқарасын қалыптастырып, ой қорытуға дағдыландыру. Түрлі тірек - сызбалар, түрлі танымдық тапсырмалар арқылы оқушылардың тарихи танымын кеңейту, өткен және қазіргі оқиғалармен салыстыра білуге үйрету. Сабақтың көрнекілігі: Слайдтар, суреттер, карта, тірек - сызбалар, т. б.Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту.Сабақ әдісі: Түсіндіру, тірек - сызбамен жұмыс, сұрақ – жауап, топтастыру, сәйкестендіру тесті, әңгімелеу,Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, құқықтану, география.Сабақ кезеңдері:І. Ұйымдастыру кезеңі.ІІ. Өткен сабақты талдау III.Жаңа сабақ. Жаңа сабақтың жоспары:1. Тәуке хан болу қарсаңындағы қазақ хандығының саяси жағдайы.2. Тәукенің хан тағына отыруы.3. Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының ішкі және сыртқы жағдайы.4. «Жеті жарғы»5. Ұлы билер.Жаңа сабақты баяндау: Біз кімбіз? Ой толғауІ. Ендеше, балалар бүгінгі сабағымыз Қазақ хандығының саяси дамуы мен өркендеуіне өз үлесін қосқан, Әлемді мойындатқан Тәуке хан жайында болмақ. Оқып пікір талдау стратегиясы (Сабақты түсіндіре отырып, жетелеу сұрақтары арқылы оқушыны қатыстыру)II.Сәйкестендіру тесті:
III. Картамен жұмыс:
Қазақ хандығының алғашқы территориясы қандай? /Шу- Талас
Орта ғасырларда Қазақ хандығының солтүстіктегі көршілес ел қандай хандық? /Сібір хандығы/
Есім хан тұсындағы қазақ хандығының астанасы/Түркістан/
Тұрсын хан тұсындағы қазақ хандығының астанасы/Ташкент/
Қазақ хандығының құрылуы екі мемлекеттің ішкі саяси жағдайына байланысты болды,қай мемлекеттер/Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан
Тәуке хан болу қарсаңындағы Қазақ хандығының саяси жағдайы бойынша пирамидалық тізбек құру.XVI ғасырдың ортасында Батыр қонтайшының билікке келуіне байланысты Жоңғар мемлекетінің күш - қуаты артты. Батыр қонтайшы тұсында қазақтар мен жоңғарлар арасында 1635, 1643, 1652 жылдары үш рет қарулы шайқастар болды. Осы кезде қазақтардың хан тағына 1628 - 1652 жылдары Есімнің баласы Жәңгір отырды.Оның ғұмыры жоңғарларға қарсы күреспен өтті. Қазақ халқы оның жоңғарларға қарсы күрестегі ғажайып ерліктері үшін Салқам Жәңгір атады.2. Тәукенің хан тағына отыруы. Тың өзгерістер енгізді.«Хандық кеңестің» және «билік кеңестің» рөлін арттырды. Хан мен билер ғана соттық мансапты атқаруға тиіс болдыБилер жергілікті атқарушы өкіметке айналды. Феодалдық талас - тартыс пен бытыраңқылықты жойып, бір орталыққа бағынған қуатты Қазақ хандығын құруға күш салды3. Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы жағдайы.Елдің ішкі жағдайы өте шиеленісіп тұрды. Үстем тап өкілдері арасында ішкі, талас - тартыс пен алауыздық өршей түсті. Қазақ жүздері біртұтас қазақ хандығын мойындағанмен, іс жүзінде олар Ұлы ханға бағынбау үрдісін ұстанды. Сұлтандардың өздері кіші хандарға бағынғысы келмей, өз алдарына жеке - дара билік жүргізуді көздедіТәуке хан тұсындағы қазақ хандығының сыртқы жағдайы. Орыс мемлекетімен экономикалық және саяси - дипломатиялық байланыс орнатуға тырысты1573 жылы С. Малцев пен Т. Чебуков бастаған орыс елшілігі келді.1694 жылы Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда байланысын күшейту туралы келісім жасады.Ресей болса қазақ хандығын Сібір ханы Көшімге қарсы одақтас еткісі келді. 1598 жылы Көшім біржолата жеңіліске ұшырады. Тәуке хан жоңғарларға қарсы күреске көршілес жатқан қырғыздар мен қарақалпақтарды да тартты.4. «Жеті жарғы»Тәуке хан хандықтың ішкі жағдайына ерекше назар аударып, мемлекеттің күш - қуатын арттыруды мақсат етті. Сол мақсаттың түп қазығы «Жеті жарғы» еді. Ел аузында сақталған «Күлтөбенің басында күнде жиын» деген сөз осыдан қалса керек. «Жеті жарғы» қазақтардың бұрыннан келе жатқан әдеттегі құқық нормалары. Жарғының негізі «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы сияқты» байырғы қазақ хандарының мемлекетті басқару мен халықты билеудегі қалыптасқан үлгі, жобаларының алынды. Зерттеулерге қарағанда «Жеті жарғыны» жасауға Тәуке ханның ұсынысымен қазақ елінің таңдаулы жеті биі қатысқан. Солардың қатарында өз заманының үш данасы, үш кемеңгер деп танылған қазақ халқының үш көсеміне айналған Төле би, Қазыбек және Әйтекелер заң жобаларын сахараның сол замандағы тұрмыс – тіршілігіне сәйкестендіре жаңартып қайта жасаған. Қазақша «жарғы» деген сөз әділдік деген ұғымды білдіреді.Қасым ханның қасқа жолы.1. Мүлік заңы ( жер дауы, мал - мүлік дауы);2. Қылмыс заңы ( кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық істеу);3. Әскери заң ( қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат, қара қазан мәселелері);4. Елшілік жоралары ( майталман шешендік, халықаралық қатынастағы сыпайылық, әдептілік, ибалылық);5. Жұртшылық заңы ( ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бәйге ережелері жасауыл және т. б.)Тәуке ханның «Жеті жарғысы»1. Жер дауы. 2. Үй іші мен бала тәрбиелеу. 3. Ұрлық – қарлық, барымта.4. Бір халық пен басқа ру арасындағы дау. 5. Ұлтын жаудан қорғау. 6. Құн дауы. 7. Жесір дауы.5.Сергіту кезеңі: (асық ойнау)
1. Тәуке хан кімнің немересі? (Есім ханның)
2. Тәуке хан қай жылдары билік құрды?»(1680-1715/1718жж.)
3. «Билер кеңесі» қай жерлерде өтті? (Битөбе, Мартөбе, Күлтөбе)
4. Тәуке ханның басты мақсаты қандай болды? (Бір орталыққа бағынған қутты Қазақ хандығын құру)
5. Тәуке ханның билік құрған жылдары тарихта қандай атпен қалды? («Алтын ғасыр», «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман»)
6. 1694 жылы Тәуке хан І Петрға елшілікке кімді жіберді? (Аталықов)
7.«Жеті жарғы» заңдар жинағы қандай ережелерден тұрды?
6. Ұлы билер:XVII ғасырдың екінші жартысында әлсіреген Қазақ хандығын нығайтып, сыртқы жауға қарсы күрес жүргізуде Ұлы билердің қосқан үлестері зор болдыТөле би- 1663 - 1756 ж. ж өмір сүрген. Ұлы Жүздің төбе биі. Жамбыл облысы, Шу өзені Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Дулат тайпасының Жаныс руынан. Қазақ мемлекеті тарихындағы атақты саяси қайраткер. Тәуке хан тұсында ұйымдасқан Билер кеңесінің мүшесі- Жеті Жарғы Заңын жасаушылардың көрнекті өкіл-«Қарлығаш әулие», «Қарлығаш би» атанған.Қазыбек би- 1667 - 1764 ж. ж. өмір сүрді. Сыр бойында дүниеге келген. Орта Жүздің биі. Арғын тайпасының Қаракесек руынан. Қазақ хандарының ақылшысы, елші - мәмлегер, дипломат.- Жоңғар хандығына елшілік, мәмлегерлік жолмен үш рет барған Асқан шешен, ел басқарған, дау - жанжалды шешкен.Әйтеке би (Айтық)- 1682 - 1766 ж. ж. өмір сүрген. Кіші Жүздің биі. Әлім тайпасының Төртқара руынан шыққан.- Аты аңызға айналған ақыл - ой алыптарының бірі, 12 жасына дейін әкесі Ақшаханның тәрбиесінде болып, ел басқару мен әскери өнерді меңгерген.- Бұхар мен Самарқан медреселерінде араб - парсы тілдерін үйренген.6. Тест тапсырмаларды орындау.Тәуке хан қай жылдары ел биледі?А) 1523 - 1538 жылдарыБ) 1582 - 1598 жылдарыВ) 1598 - 1628 жылдарыГ) 1680 - 1715 жылдары2. Тәуке хан ел билеуде кімдерге арқа сүйеді?А) сұлтандарғаБ) билергеВ) ақсақалдарыГ) батырларға3. Тәуке ханның тұсында жасалған заң жинағы қалай аталады?А) «Қасқа жол»Б) «Жеті жарғы»В) «Ескі жол»Г) «Билік кесім»4. Жәңгір ханның шамамен ел билеген жылдарын көрсет.А) 1523 - 1538 жылдарыБ) 1582 - 1598 жылдарыВ) 1598 - 1628 жылдарыГ) 1628 - 1652 жылдары5. Қай жылдары жоңғар феодалдары Оңтүстік Қазақстанға бірнеше рет шабуыл жасады?А) 1523 - 1538 жылдарыБ) 1582 - 1598 жылдарыВ) 1598 - 1628 жылдарыГ) 1681 - 1685 жылдарыЖауаптары: 1 - г, 2 - б, 3 - б, 4 - г, 5 - г.7. Кластер құру: 8.«Миға шабуыл» әдісі1. «Би» деген ұғымды қалай түсінесіңдер?2. Би болып сайлану үшін сайланатын адамның дәулеті, байлығы ескерілетін бе еді? Қалай ойлайсыңдар?Би ------→ Елші, мәмілегер, саясаткер, қоғам қайраткері, ойшыл, заңгер, ақын, шешен3. «Жеті жарғыда» қарастырылған мәселелер?4. «Құн» деген не?5. Құрылтай дегенді қалай түсінесің? Қандай мәселелер қаралды?Халқымыздың тарихында бұл атақты үш бидің алатын орны ерекше. Ұлы билер өз заманында елін, жерін жаудан қорғап, халықтың бірлігін, ынтымағын, салт - дәстүрін сақтап қалуда зор еңбегін сіңірді. Олардың есімдері тарихымызда мәңгі сақталады. Ұлы билердің қара қылды қақ жарған билік кесімдері бүгінгі таңдағы ел басқарып жүрген әкімдерімізге үлгі - өнеге болуға тиісті. билік басындағы азаматтарымыз дәл осы Ұлы билеріміздей болса, халқымызда қандай өнегелі ел болар еді. 9. Сабақты қорытындылау кезеңі. “Кім жылдам?” Сұрақ-жауап қатынасы: 1.Орбұлақ шайқасы туралы не білдік? 2.Қазақ халқы Тәуке ханды қалай бағалаған?
3.Тәуке хан мемлекет басқаруда негізінен кімдерге арқа сүйеді?
4.Тәуке хан мемлекетті басқару ісіне қандай жаңалық енгізді?
5.Тәуке хан көрші мемлекеттермен қарым-қатынасты қалай жүргізді?
6.Қазақ тарихында “Жеті Жарғы” заңының маңызы қандай?
10.Оқушыларды бағалау.11.Үйге тапсырма. Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығы.