10 сынып. ?аза?стан тарихы саба?ы: «??ндар ж?не халы?тарды? ?лы ?оныс аударуы. Аттила»

10-сынып. Қазақстан тарихы
БҚО, Теректі ауданы, Ақсуат ЖОББ мектебінің жоғары санатты тарих пәнінің мұғалімі Ескалиева З.М
Сабақтың тақырыбы: Ғұндар жəне халықтардың ұлы қоныс аударуы, батысқа қарай аттануы, ғұндар Еуропада, Аттила.
Сабақтың мақсаты:
Халықтардың ұлы қоныс аударуығын негізін қалаушы ғұн мемлекетінің тарихы, құрылымы туралы баяндай отырып, оқушылардың тарихи санасын қалыптастыру, белсендігін арттыру, Аттиланың өміріне тоқталу, фильмін көрсету.
Белсенді, ізденімпаз, жан-жақты білімді ащзамат тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Көрнекілік: карта, суреттер
Сабақтың жоспары I. Ұйымдастыру кезеңі
II Үй тапсырмасын тексеру
III Жаңа сабақ
IV Жаңа сабақты бекіту
V Қорытындылау,бағалау
VI Үйге тапсырма.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылар зейінін сабаққа аудару
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
Ғұндар, б.з.б. III-I ғасырлардағы ғұндар мемлекеті, көршiлермен қарым-қатынасы, ғұндардың Мөде тұсында өрлеуi, ғұндардың Қазақстанға қоныс аударуы, көшпелi мал шаруашылығы, егiншілік, əлеуметтiк құрылысы, материалдық мəдениетi.
Ғұндар тарихының ерте кезеңі
Б.з.б. 1мыңжылдықта қазіргі Монғолияның оңтүстігінен каспий өңіріне дейінгі Орталық Азияның кең-байтақ кеңістігін әр түрлі тайпалар мекендеген. Қытай деректерінде, «ғұн», атауы б.з.б. 3 ғасырдың аяғында пайда болған. «Ғұн» сөзі «гун руң, хун ю» т.б. атаулармен тберілген. Қытайлар ғұндардың басшысын «шаньюй» деп атаған.
Ғұндар мемлекетінің құрылымы
Қытай дерегінде ғұндардың күш-қуаты туралы: «ғұндардың құдіреттілігі сондай, олардың елшісі қолындағы шаньюйдің сенім таңбаларымен көрші елдерге барды, ол елдер бір мемлекеттен екінші мемлекетке шығарып салып, азық-түлікпен қамтамасыз етіп тұрды...» мдеп жазылған.
Ғұн тайпаларының бірлестігі
Б.з.б. 55 жылы Ғұн мемлекеті оңтүстік және солтүстік ғұндар болыпекіге бөлінді.
Ғұндар Қытайдың Хань әулетінің негізін қалаушы Лю-Банды да жеңіп, оларды өздеріне бағынышты етті. Сөйтіп, Байкал көлінен Тибет тауына дейін, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзенінің орта ағысына дейінгі аралықта құдіретті Ғұн мемлекеті пайда болды.
Жаңа сабақтың жоспары:
Халықтардың ұлы қоныс аударуы.
Ғұн қоғамы ұшы-қиыры жоқ кең-байтақ жерді жайлап, көптеген тайпаның басын біріктірді, әскери соғыс қуаты орасан зор құдіретті мемлекетке айналды. Еділдің (Аттиланың) жеңімпаз жорығы оның атын бүкіл әлемге әйгілі етті.
Ғұн жорықтарының маңызы.
Аттила (Еділ) шамамен 400-453 жылдары өмір сүрген.
Көптеген халықтардың жадында Ұлы ғұндардың бейнесі сақталып қалған. Аттилда туралы еңбектер 6 ғсырдан бастап әлі күнге дейін жазылып келеді. Неміс, францтуз, және итальян тілінде бірнеше туындылар шықты. Италияның атақты компазиторы Джузеппе Верди «Аттила» операсын жазды. Аттила бейнесі біздің халықтың есінде де сақталған. Халық оны «Еділ» деп атайды. Волга өзені де қазақша «Еділ» аталады.
Тарихтағы ғұндар сипаттамасы.
448 жылы Аттиланың сарайында болып қайтқан Прииск оның сырт келбетін былай суреттейді: «Бір көрген адам оғның нағыз азиялық екенін бірден айтады. Басы үлкен, орта бойлы, мығым денелі. Қараған жерін тесіп өтетіндей, көзқарасы сұсты. Қозғалысы шапшаң, сенімді. Дауысы күмістей сыңғырлайды әрі құлаққа жағымды».
Б.з-дың V ғасырында өмір сүрген Еділ (Атти-ла) патшаның Батыс елдерін бағындырған жеңімпаз жорықтарының нәтижесінде Еуразия кеңістігінде көшпелілердің империясы құрылды. Еділ Алмания (Германия) мен Скандинавия тарихында Этқель, славяндарда Атыл есімімен белгілі болса, венгр (мадиар) халқы оны бабамыз деп есептейді. Осы жерді оқушыларға оның себебін ашып айту. Одан кейін Еділ Батыс ғұн империясының билігіне қалай келгендігі, оның жүргізген жеңімпаз жорықтарының сипаттайтын қосымша деректерден үзінді келтіремін. Қосымша әдебиет:
Т. Журтпбаев. Дулыга: Көне түркі батырлары туралы тарихи әфсаналар. - Алматы. 1994.
Еділдің тұсындағы ғұндардың жеңімпаз жорықтарын баяндай отырып картаның көмегімен ғұндардың мекендеген аумағы мен бағындырған елдерін картадан көрсетемін.
Оқушылар жақсы есте сақтау үшін Еділдің бағындарған елдері мен халықтарды дәптерлеріне жазғызып қоямын. Олар дәптерлеріне Рим империясы, угор /естек/, аландар, славяндар, Боспор патшалығы, вестгот, остгот сияқты герман тайпалары деп жазып алады.
Осы жерде ғұндардың батысқа жорығында қандай қарулармен қаруланғанын сипаттау мақсатында тақтаға ілінген сурет бойынша ғұндардың қару-жарақ түрлерін сипаттап айтып беремін. Одан әрі ғұндардың Еуропаны жаулауы Баламер патшаның тұсында басталып, Еділдің тұсында аяқталды. Ол қанша жерден жаулап алушы болғанмен, шамасы келгенше жаулап алған жерлерде қалалар мен мәдени ескерткіштерді қиратуға жол бермеген. Бұл дәуірдің ұлы оқиғасы деп 451 жылы болған Каталаун /Франқия жері/ шайқасын айтады. Рим мен ғұндар арасындағы соғыста 200 мың адам қайтыс болды деп жазады. Бұл шайқастың нәтижесінде ғұндар Рим империясының орталық бөлігін талқандап императордың қарындасын және оның жасауы деп Римнің қазынасын алуы Ғұндардың құдіреттілігін көрсетеді деп, оқушыларға осы сөйлемдерді мәтіннен тауып оқып беруге тапсырма беремін. Бұл оқиғаның әлемдік тарихта алатын маңызына ерекше тоқталып кетемін. Ғұндар бастаған «халықтардың ұлы қозғалысы» әлем тарихында орта ғасырлардың қақпасын ашып, феодалдык дәуірді бастан берді. Ғұн соғысынан кейін құл иеленуге негізделген Рим империясы ыдырап Еуропада ұлттық мемлекеттер пайда болды. Бұл Еуропа тарихы үшін үлкен прогресс еді деп ерекше тоқталып кетемін.
Одан әрі қандай мемлекет болмасын өз өмір сүру тарихында шарықтап өсу кезеңдері мен құлдырау кезеңдерін бастан кешірген, сол сияқты осындай ірі мемлекет ғұн империясы да түрлі себептерге байланысты дағдарысқа ұшырап, бірнеше иеліктерге бөлініп кеткендігін айтамын. Шығыс ғұн империясы ыдыраған уақытта біраз ел Оңтүстікке қоныс аударып Ақ Ғұн мемлекетін құрғанын, оның үлкен империяға айналып Үндістан мен Иран жерін бағындырғанын, қазіргі Түркістан мен Ташкент алқабы да Оңтүстік ғұн империясының құрамында болғанын баяндау.
Сабақты бекіту:
Ғұндар туралы қандай деректерде айтылады?
Ғұндар бағындырған тайпаларды картадан көрсет.
Оқулықты пайдаланып, құдіретті Ғұн мемлекеті туралы әңгімеле.
Қытайлар ғұндармен неге соғысты, ғұндар неліктен жеңілді, соғыстың салдарын айт.
Ғұндар Еуропаның қай мемлекеттеріне дейін жетті, картадан көрсет. Ежелгі деректерде ғұндар қалай аталады?
Қосымша әдебиеттерді пайдаланып Аттила (Еділ) туралы әңгімеле.
Ғұндардың жауларын жеңу себептері неде? Ойыңды дәлелде.
Қытай деректерінде ғұндар қандай атпен белгілі болды?
Ғұндардың аты тарихта қандай әлемдік тарихпен тығыз байланысты?
Қытай деректері бойынша ғұндардың алғашқы көсемі кім болған?
Аманат дегеніміз не?
Ғұндардың жоғарғы билеушісін қалай атады?
Ғұн коғамында жоғарғы билікке ие болған Мөде қандай атаққа ие болды?
Б.з.б. 188 жылы болған қытайлыктар мен ғұндар арасындағы шайқас кімдердің жеңісімен аяқталды?
Зерттеушілердің көпшілігінің пікірі бойынша ғұндар кімдердің арғы тегі болып есептелінеді?
Ғұн империясы қашан екіге бөлініп, ыдырады?
Ғүндардың баспанасы не болды?
Ғұндарда өркениеттің қозғаушы күші болған көсіп түрін ата.
Үлкен соғыстардың кезінде ғұндардың қолданған жебе түрі.
Бағалау.
Үйге тапсырма: Шығармашылық тапсырма. «Ғұндардың әлемдік тарихта алатын орны жайлы әңгіме құрастырыңдар.»
тест тапсырмаларын шешу.
18.11 10-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: Қайталау. Қазақстан территориясындағы ертедегi мемлекеттер
Сабақтың мақсаты:
Өткен сабақтарды еске түсіре отырып, тақырыптарды қайталау, алған білімдерін анықтау, қайталау
Белсенді, ізденімпаз, жан-жақты білімді ащзамат тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Көрнекілік: карта, суреттер
Сабақтың жоспары I. Ұйымдастыру кезеңі
Үй тапсырмасын тексеру
Ғұндар туралы қандай деректерде айтылады?
Ғұндар бағындырған тайпаларды картадан көрсет.
Оқулықты пайдаланып, құдіретті Ғұн мемлекеті туралы әңгімеле.
Қытайлар ғұндармен неге соғысты, ғұндар неліктен жеңілді, соғыстың салдарын айт.
Ғұндар Еуропаның қай мемлекеттеріне дейін жетті, картадан көрсет. Ежелгі деректерде ғұндар қалай аталады?
Қосымша әдебиеттерді пайдаланып Аттила (Еділ) туралы әңгімеле.
Ғұндардың жауларын жеңу себептері неде? Ойыңды дәлелде.
Қытай деректерінде ғұндар қандай атпен белгілі болды?
Ғұндардың аты тарихта қандай әлемдік тарихпен тығыз байланысты?
Қытай деректері бойынша ғұндардың алғашқы көсемі кім болған?
Қайталау. Қазақстан территориясындағы ертедегi
Сабақ бастау алдында өткен тақырыптар бойынша ғұндардың тарихы туралы қысқаша шолу ретінде сұрақ - жауап әдісі бойыншаМынадай сұрақтар беріледі.1. Ғұндар Қазақстанның қай жерін мекендеген2. Олардың билеушісі кім3. Қандай жерлерге жорық жасады4. Аттила туралы не білесің5. Олардың соғыс құралдары, шаруашылық түрлерін атаңдарОқушылар жауабынан кейін сыныпты үш топқа бөлеміз1 - топ «Этнографтар»2 - топ «Археологтар»3 - топ «Тарихшылар»1. Ауызша дөңгелек үстел. Бұл тапсырманы барлық топтар орындайды. Әр топтың оқушылары өз саласы бойынша ғұндарТақырыбында мағұлмат береді.2. Топтарға тапсырмалар беру.1 - топқа тапсырмаҒұндар2 - топқа «Жұлдызды сәт»ойыныр/с Сұрақтар жауаптар1. Ғұндар қанша ру болды2. Ғұндарда жеке меншік болды ма3. Мемлекет басында кім болды4. Құлдар қандай жұмыстарға пайдаланылды5. Кімдер түменбасы бола алатын еді6. Түменбасылар кімдерді тағайындады7. Бұқара халық кімдерге тәуелді болды8. Ғұндарда лауазым меншен қалай беріліп отырды9. Салық кімдерге салынды10. Ғұн әскерлерінің негізі кімдерден құралды3 - топқа Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып, мәтінді толықтырҒұндар негізінен ———— тұрды. Еденге ———– төсеген.——–Төсек және үй тұрмысына керекті заттар жасаған. Киіз үйдің төрінде———- ілулі тұрды. Ал ——— әшекей бұйымдар жасады. Ғұн әйелдері құлағына ———–, саусақтарына ———,———— шаштарына ———- таққан.Тапсырмалар орындап болған соң оқушылар талдайды.Келесі тапсырмалар.1 - топқа. Сызбаны толтырҒұндар шаруашылығы2 - топқа Көп нүктенің орнына тиісті мерзімді қой.——– Ғұн патшасы Аттила өмірге келді.—— Аттила қуатты шығыс империясына жорық жасап, тізе бүктірді.——- Мүмкіндігі бола тұра Римді құлатпады——- Аттила қайтыс болды——- Аттила Галлияда римдіктермен франктердің біріккен күштерін жеңілді3 - топқа. Ғұндар мен Сақтардың тарихын салыстыруҒұндар СақтарКелесі тапсырмалар екі топқа ортақ беріледі.Кубизм әдісі бойынша оқушылардың жауаптарын тыңдау.1. Зертте: Ғұндардың мекендеген аймақтарын атап, картадан көрсет.2. Суретте. Оқулықтағы суретке қарап ғұн сарбаздарын суретте.3. Салыстыр: Сақтар мен ғұндардың тұрмысынсалыстыр.4. Өз ойыңмен байланыстыр: «Ғұндар»деген сөзге ассоциация құру. Ондағы сөздерді «Ғұндар»деген сөзге байланыстыр5. Қолдан: Аттила патша болмаған жағдайда ғұндар тарихта сақталар ма еді, сақталмас па еді6. Өз пікірің: Аттиланың тарихтан алатын орны туралы не айтасыңҒұндар тақырыбы бойынша тарихтағы жылдарды есептеуге арналған тапасырмалар. Бұл тапсырмаларды орындау арқылы оқушы тез ойлап, тез есептеуге дағдыланады.1. Мөде билікке б. з. б 203жылы келді. Л. Н. Гумилев «Хундар» Мөде бастаған Хун империясының пайда болу тарихын толық сипаттап жазған. Кітап 1993жылы шықты. Содан бері неше жыл өтті.2. Каталаун ұрысы мен б. з. б 530жылы сақтардан жеңілген Кир жорығының арасындағы оқиғаларға қанша жыл өтті3. Жазба деректерде көрсетілгендей ғұндардың алғаш рет аталуы олардың Қытайға жасаған жорықтары - б. з. б 822жылғасәйкес келеді. Ғұндар бұдан неше жыл бұрын жазба деректерде көрініс тапты.4. Б. з. б 203жылы Орталық Азиядағы хундарды Мөде басқарды. 455жылы Аттила ғұндардың басшысы болды. Осы екі оқиғаның арасында неше жыл өтті?Сабақты қорытындылау.Бағалау. Үйге тапсырма:1. Ғұндар тарауын қайталау.
5.12.2013 жыл 10-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: Түркi халықтарының түп төркiнi, көне түркiлер, түрік қағанаты (құрылуы, дамуы, ыдырауы)
Сабақтың мақсаты:
Қазақ жеріндегі алғашқы ерте ортағасырлық мемлекет- түрік қағанатының құрылуын, халқының этникалық құрамы мен шаруашылығын түсіндіре отырып, мәдениетінің негізінде түрік өркениетінің қалыптасуын көрсету;
Оқушыларды түрік тердің тәуелсіздік жолындағы күресімен таныстыра отырып,өздегінен талдап, қорытынды жасауға дағдыландыру;
Түркілер дәуірі кезеңінен тарихи мәлімет бере отырып,оқушылардың отан сүйгіштік, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.
Сабақтың түрі:аралас
Әдісі:интерактивті
Көрнекілігі:карта, суреттер
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Өткенді қайталау /Үй тапсырмасын сұрау/
Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы неше кезеңге бөлінді?
Ерте орта ғасырлық мемлекеттерге қандай мемлекеттер жатады?
Түріктер туралы мәлімет беретін қандай ескерткіштерді білесің?
Ұлы Жібек жолының ерте ортағасырлық мемлекеттер тарихындағы рөлі қандай?
Неліктен ерте ортағасырлық мемлекеттер ұзақ өмір сүре алмады?
Бүгінгі күнге дейін өмір сүрген қандай түрік тілдес халықтарды білесің?
ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:
1. Түркі қағанатының құрылуы жіне жер аумағы.
2. Халқының этникалывқ құрамы.
3. Шаруашылығы мен мәдениеті.
4.Түрік қағанатының ыдырау себептері.
Географиялық, тілдік және графикалық ерекшеліктеріне қарай көне түркі ескерткіштері 3 топқа бөлінеді.1. Енисей есерткіштері2. Талас ескерткіштері3. Орхон ескерткіштеріЕнисей ескерткіштеріне Енисей өзені, Тува республикасы, Алтай, Хакас облысымен, Краснояр өлкесі территориясынан табылған ескерткіштер жатады. Енисей ескерткіштері көлемі жағынан 10-15 жолдар, кішілері 1-2-3 жолдардан тұрады. Енисей ескерткіштері Ү-ҮІІ ғасырды қамтиды.Талас жазу ескерткіштеріне Талас өзені бойынан табылған 12 ескерткіш жатады. Талас өзені бойындағы Айыртам-Ой деген жерден (қазіргі Жамбыл облысы) 1896 ж. Әулие Ата уезінің бастығы Каллаур ғылымға үлкен жаңалық боп енген жазуы бар тас тапқан. Зерттеушілердің пікірінше Талас ескерткіштері ҮІІІ ғ. қамтиды.Орхон ескерткіштеріне ҮІ ғ. аяғы мен ҮІІІ ғ. басындағы Орхон, Селенгі, Тола өзендері мен Минусинск ойпатынан табылған Құтлығ қаған (Онгин), Білге қаған, Күлтегін, Тоныкөк, Мойын Чор, Күллі Чор, Суджы ескерткіштері жатады.«Онгин» ескерткіші 1891 ж. Монғолиядағы Онгин өзені бойынан Ядринцев тапқан. Бұл ең көне ескерткіштердің бірі. Мұнда екінші түркі қағанатын қайтадан қалпына келтірген Елтеріс қаған мен оның әйелі Елбіге туралы әңгімеленеді. Құтлығ Күлтегін мен Білгенің әкесі.«Білге қаған» (683-734) ескерткіші 1889 ж. Монғолиядағы Орхон өзені бойындағы Эрдени Цэу монастырының жанынан Ядринцев тапқан. Білге қаған Қапаған қаған қайтыс болған соң таққа отырған Құтлығ қағанның үлкен ұлы. Ескерткіштегі жазуды жазған қағанның туысы Иоллығ Тегін делінеді.«Тоныкөк» ескерткішін 1897ж. Селенгі өзені бойынан Д.Клеменц тапқан. Тоныкөк- үш қағанның , 692 жылы қайтыс болған Құтлығтың, 716 жылы қайтыс болған Қапағанның және 734 жылы қайтыс болған Білгенің әскери кеңесшісі болған. Ол табғаш елінде оқып, тәлім-тәрбие, әскери білім алған. Зерттеушілердің пікірінше Тоныкөк 716 жылдан кейін қайтыс болды деп жорамалданады. Ескерткіштегі жазуды жазған Тоныкөк. Әйтсе де жыр жазылу стилі, композициялық құрылымы, идеялық мазмұны жағынан «Күлтегінге» ұқсас. «Күлтегін» жырында негізгі нәрсе – Күлтегіннің ерлігі болса, «Тоныкөк» жырында автор сол шайқаста жеңіске Тоныкөктің ақыл-айласы арқасында ғана жеткендігін көрсетеді. Жырдың басты қаһарманы түркіелінің дана қарты Тоныкөк. Сондықтан жырда уағыз - өсиет, нақыл сөздер көп.
ІҮ. Сабақтың бекіту:
Түріктер туралы алғашқы мәлімет қай мемлекеттердің құжаттарында кездеседі?
Түрік халықтарының азаттық күресіне не себептер болды?
Түрік қағанаты қашан құрылды?
Түрік қағанаты құрылғаннан кейін Бумен қаған ұрапқтарының басты мақсаты не болды?
Түрік халықы мен қазақ халқының шаруашылық және мәдени өмірінде қандай ұқсастықтар бар?
Түрік халқының этникалық құрамын кімдер құрады?
Түрік қағанатының ыдырауы басты сеюептері неде?
Ү. Бағалау:
ҮІ. Үйге тапсырма:
1-параграфты оқу, кестені толтыру,картамен жұмыс жасау.
Осы сабақтан бастап оқушыларға материалды терең меңгерту мақсатымен оқушылардың ерте ортағасырлық мемлекеттердің негзгі оқиғаларды есте сақтауына көместесетін «қазақ жеріндегі ерте ортағасырлық мемлекеттер» атты №1 кестені толтыруды ұсынамын
Мемлекет атауы Өмір сүрген уақыты Орналасқан аумағы Әлеуметтік этникалық құрылым Қоғамдық басқару жүйесі Саяси жағдайы Шаруашылығы

6.12.2013 жыл 10-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: Қазақстан аумағындағы Түркеш, Оғыз, мемлекеттерi
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларды VIII ғасырда қазақ жерiн мекендеген Түргеш,оғыз қағанатының тарихымен, қағанаттағы экономикалық және мәдени дамудың бағытымен таныстыра отырып, соғдылар туралы тyciнiк беру;
Түргеш қағаны Сұлудың жүргiзген саясатымен таныса отырып, iшкi және сыртқы саяси бағыттарына талдау жасап, өз ойларын жүйелi жеткiзе бiлуге дағдыландыру;
Түргештерден қалған мәдени мұралар тарихънaн мәлiмет бере отырып, тарихи ескерткiштердi қорғауға тәрбиелеу
Сабақтың түрі:аралас
Әдісі:интерактивті
Көрнекілігі:карта, сурет, бейнеролик
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
Түріктер туралы алғашқы мәлімет қай мемлекеттердің құжаттарында кездеседі?
Түрік халықтарының азаттық күресіне не себептер болды?
Түрік қағанаты қашан құрылды?
Түрік қағанаты құрылғаннан кейін Бумен қаған ұрапқтарының басты мақсаты не болды?
Түрік халықы мен қазақ халқының шаруашылық және мәдени өмірінде қандай ұқсастықтар бар?
Түрік халқының этникалық құрамын кімдер құрады?
Түрік қағанатының ыдырауы басты сеюептері неде?
ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:
1. Түргеш, оғыз қағанатының жер аумағы мен халқы.
2. Қаранаттың iшкi және сыртқы саясаты. Сұлу қаған.
3. Шаруашылығы.
4. Жетiсудағы соғдылар.
Е с к е р т у: Оқушы сабақ барысында жауап бepiп үлгермесе.үйге таncырылады.
Қағанат тұсындағы тeңгeнiң пайда болуы, оның адам өмipiндeгi рөлi мен маңызын ашуда интерактивтi әдiсті пайдалана отырып оқушыларға тапсырма беремін.
Білемін Білгім келеді Үйрендім
Ақша – адам қажеттілігін қанағаттандыру үшін, бір нәрсе сатып алу үшін қажет. Ақша қалай пайда болды?Ақшаның түрі және көлемі қандай болған? «Түргеш қағанының теңгесі», «түріктің көк ханының теңгесі» деген соғды жазуымен жазылған теңгелер тарихы туралы.
ІҮ. Сабақтың бекіту:
Түргеш қaғaнaтының негiзiн қалаған кім?
Түргеш қaғraнaты қазiргi қазақстандағы қай облыс аумағында орналасты?
Түргеш қaғaнaтының әлеуметтiк құрылымы қандай болды?
Сұлу қaғaнның саяси жеңістерiнiң себебi неде?
Қaғaнaттың iшкi жағдайларының шиеленiеуiне не әсер eттi?
Түргеш қағандығындағы билiк кiмдердiң қолына көштi?
Түргеш қағандығында шаруашылықтың қандай турлерi болды?
Түргеш теңгелерi туралы не бiлесiң?
Жетiсуға қоныстаған соғдылардың ел өмipiнe ықпалы неден көрiндi?
Ү. Бағалау:
ҮІ. Үйге тапсырма:§3 Үйге тапсырма: 3-параграфты оқу № 1 Kecтeнi толтыру, картамен жұмыс.
Теңгелер тарихына қатысты реферат жазып келу.
9.12.2013 жыл 10-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: § 10 Қыпшақ мемлекеті
Сабақтың мақсаты:
Қыпшақтардың шығу тарихы, этностық құрамы жөнінде оқушыларға толық мағлұмат беру;
Тарихи санасы қалыптасқан, қызығушылығы жоғары тұлға қалыптастыру;
Ұлтжанды, білімді азамат тәрбиелеу
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Сабақтың көрнекілігі:
«Қазақстан Республикасының саяси картасы».
Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Әнұран орындау, «Хабар»
Оқушылар зейінін сабаққа аудару
Көрнекілік: карта, суреттер
Үй тапсырмасын сұрау:
І тоқсан материалдарын қайталау
«Эрудит» сұрақтар
Сабақты жоспары:
Қыпшақтардың шығу тегі, тарихы
«Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы.
Қыпшақтардың этностық құрамы
Сабақ жоспарының бірінші мәселесі бойынша оқулық мәтінінде келтірілген деректерді басшылыққа ала отырып-қыпшақ тайпасының тегі жергілікті халықтан шыққандығын жете түсіндіру.
Ал қыпшақтардың әуелгі кездегі тарихы жөнінде сабақты түсіндіру барысында мына кестені пайдаланамын
№ Кезеңдері Оқиға мен нәтижесі
1 IV ғасыр Қыпшақтар ғұндар бірлестігінде болды
2 IV-VII ғасырлар Яньто тайпаларын басып алып, сеяньто атты жаңа бірлестік құрды
3 VI ғасырдың ортасы Түрік қағанатының қол астында тәуелді болды.
4 VII ғасырдың басында Қыпшақтар Монғолияның терістігіндегі он-теле немесе он-оғыз тайпасынан құрылған бірлестікті басқарды.
5 630 жылы Қыпшақтар (сеяньто) Өтікенді өздерінің Сир (Қыпшақ мемлекетін құрады
6 VII ғасырдың басы 646 жылы Қыпшақтар бағындарып алған оғыз тайпалары қыпшақтар мемлекетіне күйрете соққы берді.
7 691 жылы Тоғыз-оғыз дағының басындағы ұйғырларды жеңіп, Өтікен жерін алады. Бұ аймақта 742 жылы құлағанға дейін қыпшақтар 50 жыл билік жүргізді.
8 759 жылы «қыпшақ» сөзі көне түрік жазба деректерінде Мойыншор құлпысында кездеседі.
9 ІХ ғасыр Араб саяхашысы Йбн Хордад бектің VIII ғасырға жататын түркі тайпаларының тізімінде қыпшақ сөзі жазылған.
10 VIII ғасыр Қыпшақтар Орталық Қазақстанда қоныстанады
11 ІХ-Х ғасырлар Қыпшақтар Қимақ қағанатының құрамына кіреді.
12 ХІ ғасырдың ортасы Сырдария жағалауындағы Хорезм шекараларына дейін қоныстанған
13 ХІ ғасырдың екінші жартысы М.қашғари жасаған картада қыпшақтар Ертістен бастап Еділ өзеніне дейінгі жерді, тіпті Маңғыстау түбегін де иеленген.
14 1096 жылы Қыпшақтар Хорезмге шабуыл жасаған.
15 ХІ ғасыр Орыс жылнамаларында қыпшақтарды половецтер деп атаған
16 ХІ ғасырдың басы Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал бойындағы оғыздарды жеңіп, жерін кеңейтіп, санын көбейтіп отырды.
17 ХІ ғасыр Алтай мен Ертістен бастап Карпат пен Дунайға дейінгі Ұлы Даланы мекендегендер «қыпшақтар» деп аталды
Екінші мәселе бойынша «Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы жөнінде мәтінді оқытып, оқушылардың төмендегі сұрақтарды қою. Картамен жұмыс жасау.
« Дешті» сөзі парсы тілінде қандай мағына береді?
Мазафатт әл-ғұз» атауы қандай мағына береді?
Қай жерлер қай кезден бастап Дешті Қыпшақ деп атала бастады?
Қазақстанның ішкі аудандарын мекенлеген қыпшақтар қалай аталды?
Шығыс дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?
Батыс Дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?
Үшінші мәселені түсіндіру кезінде қыпшақтар құрамына се және яньто тайпалары кіргенін атап өту. Кейіннен ХІ ғасырда, Шығыс Дешті Қыпшақтағы тайпалар этностық құрамы 16 тайпадан, Батыс Дешті Қыпшақ тайпалыры 11 тайпа одағынан тұрғанын, яғни қыпшақ тайпалары қазақ халқының құрамына негізгі тайпа болып кіргеніне баса көңіл бөлу.
Сабақты бекіту:
Қыпшақтардың шығу тегі қайдан және қашан бастау алған
Қыпшақтардың алғашқы кездегі тарихи жағдайы қандай?
«Қыпшақ» сөзінің пайда болуы және қыпшақтардың тарих сахнасына көтерілуі.
Қыпшақтардың алғанқы орналасқан жерлерін картадан көрсетіңдер.
Бағалау:
Үйге тапсырма:
§10 бойынша сұрақтарға ауызша жауап беру
Қосымша деректерді пайдаланып, қыпшақтар жөнінде тарихи шығарма жазу.