П.П.Кондратьев «Сатабыл» программатыгар оло5уран «Ахсаан кистэлэ?э» методическай кинигэни били?иннэрии.

П.П.Кондратьев «Сатабыл»программатыгар оло5уран «Ахсаан кистэлэңэ» методическай кинигэни билиҺиннэрии.Никулина С.А.алын кылаас учууталаӨлѳѳкѳ - Күѳл орто оскуолата.2015 сыл. 4 сүрүн хайысха:АнаарыыЧинчийииКээмэйдээhинХаhаайынныы үѳрэнии 1. АНААРЫЫБол5ойуу: сатабыл бу кѳрүңэр сорудах улахан ѳттѳ 1-кы, 2-с кылаастарга туhуланар;3-с,4-с кылаас о5олоругар үѳрүйэххэ киирбит сатабыл умнуллан хаалбатын туhугар санатан биэрэр сорудахтаах.Өйгѳ оңорон кѳрүү. Тугу эмит оңоруох, быҺаарыах иннинэ этиллибит кѳстүү ис номо5ун ѳйгѳ оңорон кѳрүү. 2. ЧИНЧИЙИИТуhаайыы: бол5омтону, ѳйгѳ оңорон кѳрѳр сатабылы ѳссѳ чиңэтэр, эбии сайыннарыы;Сылыктааhын: ханнык эмит эттик, ахсаан ѳйдѳбүлэ, эбэтэр туох эмэ кѳстүү чопчу уратытын чинчилээн билии.Саба5алааhын: чуо быhааарар буолбакка, сэрэйэ былаастаан, бадахтаан ѳйдѳѳҺүн 4. Барыллааhын: тугу эмэ маннык эбэтэр бачча буолуо диэн быhа холооhун, саба5алааhын.5. Бигээн билии: таhыттан кѳстүбэти илиигинэн имэрийэр курдук аргыый а5ай баттыалаан, туппахтаан кѳрѳн билии, түмүк оңоруу.6. Холооhун: тугу эмэ чуолкай кэмнээбэккэ быhа барыллаан быhаарыы. Учууталга, куруhуок салайааччытыгар бэйэтэ ситэрэн – хоторон үлэлииригэр анаан, сатабыл бу кѳрүңнэригэр а5ыйах сорудах киирдэ. 7. Ырытыы: бары ѳттүнэн ырыңалаан, аттаран толкуйдааhын.8. Аттарыы: тугу эмэ наардаан холботолооhун.9. Тар5атыы: туох эмэ баарын тус-туhунан наардаан туруоруу.10. Талыы: элбэхтэн ордук табыгастаа5ын талан ылыы.11. ТэңнээҺин: тэңнээн кѳрүү. 3. КЭЭМЭЙДЭЭҺИН. 1. Ыраа5ы булуу: уста араас кэриңнэрин таба туhанар үѳрүйэ5и чочуйар сорудахтар о5о сааҺынан кѳрѳн уустугуран киирбиттэр.2. Мээрэйдээhин: уба5ас эттик уратытын ѳйдүүр, ону сѳпкѳ мээрэйдиир сатабыл.3. Өлүүскэ: бүтүн сор5ото буоларын быhааран ѳйдѳѳҺүн, ѳлүүскэни таба булуу үѳрүйэ5э. 4. Бүтүнү булуу: манна кэнниттэн таҺааран уратытык суоттааҺын (решение с конца).5. Бысталааhын: бүтүнү ѳлүүгэ уонна чааска бысталааҺын (доля, часть).6. Араарыы: биир кэми (бүтүнү) тус сыаллаан араартааhын.7. Быhаарыы: суоттаммыты, билбити кимиэхэ эмэ чуолкайдык, ѳйдѳнүмтүѳ тылынан быҺаарар сатабыл. 4. ХАҺААЙЫННЫЫ ҮӨРЭНИИБаhылаабыт сатабылларын күннээ5и олоххо туттар үѳрүйэххэ киллэрии. Анаарыы бол5ойуу:Суоттуурга тирэх ( үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын. Ис хоhоонун ырытабын.Сорудахха туох ирдэнэрин чопчулуубун: хас биирдии тылы бол5ойон аа5абын.Хайдах суоттууру толкуйдуубун.Суоттуубун .Бэрэбиэркэлиибин. ЧИНЧИЙИИтуҺаайыы:Суоттуурга тирэх ( үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын. Анал аакка бол5омтобун уурабын.Сорудах тылын – ѳҺүн сыныйан кѳрѳбүн. Анал аакка бол5омтобун уурабын.Суоттуурга кѳмѳ бэлиэ, тирэх оңоробун.Сорудах ис хоhоонун бэйэ тылынан кэпсиибин, чуолкайдыыбын.Суоттуубун. Бэрэбиэркэлиибин. БАРЫЛЛААҺЫНСуоттуурга тирэх ( үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Туох ирдэнэрин чуолкайдыыбын.Сорудах ыйытыытыгар эппиэттиири толкуйдуубун: сэрэйии, быhа холоон барыллааҺын , илии иминэн бигээн кѳрүү.Суоттааhын, аналлаах тэрилинэн кээмэйдиибин, сѳптѳѳх ньыманы булан бэрэбиэркэлиибин.Түмүк оңоробун. САБА5АЛААҺЫН.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Тугу саба5алыыры чуолкайдыыбын.Суоттуурга кѳмѳ бэлиэ оңостобун.БыҺаарабын.Бэрэбиэркэлиибин. ХОЛООҺуНСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5ыы.Тугу хайдах холоон кѳрѳрү чопчулуубун.Соруда5ы толоробун, түмүк оңоробун. БигээҺинСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):1. Бэриллибит эттиги тутан – хабан кѳрѳбүн.2. Өйгѳ оңорон кѳрѳн, туох эттик буоларын быҺаарабын.3. Эттик кээмэйин саба5алыыбын.4. Түмүк оңоробун. ырытыыСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы чопчулаан аа5абын.Туох ирдэнэрин чуолкайдыыбын.Сорудах ис хоҺоонун ырытабын.Сорудахха сѳптѳѳх эппиэти булабын.Бэрэбиэркэлэнэбин. АТТАРЫЫСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Бэриллибит тирэ5и бол5ойон кѳрѳбүн: наардааҺын, аттарыы.Сѳптѳѳх эппиэти булабын.Бэрэбиэркэлэнэбин. ТАР5АТЫЫСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Тугу хайдах тар5атары чопчу араарабын.Соруда5ы ырытабын.Суоттуубун.Бэрэбиэркэлэнэбин. ТАЛЫЫСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Табыгастаах ньыманы туохха анаан талары чопчу арааран ѳйдүүбүн.Ньыманы, дьайыы арааҺын булабын, тэңнээн кѳрѳбүн.Хайата ордук табыгастаа5ын талабын.Бэрэбиэркэлэнэбин. ТЭңнээҺин.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Ис хоҺоонун чопчу арааран ѳйдүүбүн.Ырытан кѳрѳбүн.Сѳптѳѳх дьайыыны булабын, суоттуубун.Бэрэбиэркэлэнэбин. КЭЭМЭЙДЭЭҺИНЫРАА5Ы БУЛУУ.Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Тугу кээмэйдиирбин чопчу арааран ѳйдүүбүн.Соруда5ы суоттуурга тирэх бэлиэ оңоробун.Ис хоҺоонун кэпсээн кѳрѳбүн. Ыйытыыны чуолкайдыыбын.Соруда5ы толоробун.Бэрэбиэркэлэнэбин. МЭЭРЭЙДЭэҺИН.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):1. Соруда5ы бол5ойон аа5абын.2. Тугу кээмэйдиирбин чуолкайдыыбын.3. Мээрэйдииргэ тѳҺѳ кээмэйдээх иҺит баарын бол5ойон кѳрѳбүн.4. Мээрэйдээhин табыгастаах ньыматын талабын.5. Соруда5ы суоттуубун.6. Бэрэбиэркэлэнэбин.7. Түмүк оңоробун: кээмэй уонна мээрэй туох уратылаах эбиттэрий? ӨлҮҮскэни БУЛУУ.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Туох хас ѳлүүскэ5э түңэтиллибитин быҺаарабын.Сорудахха кѳмѳ бэлиэ оңоробун, ыйытыыны чуолкайдыыбын.Ис хоҺоонун кэпсээн кѳрѳбүн.Суоттуубун.Бэрэбиэркэлэнэбин. Бүтүнү БУЛУУ.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Ис хоҺоонун сыныйан ѳйдүүбүн.Ыйытыыны чуолкайдыыбын.Соруда5ы суоттуурга кѳмѳ бэлиэ оңоробун.Кѳмѳ бэлиэнэн сирдэтэн, сорудах ис хоҺоонун кэпсиибин.Суоттуубун.Бэрэбиэркэлэнэбин.Бүтүн ѳлүүскэттэн туох уратылаа5ый? БысталааҺын.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Тугу хайдах быhары чопчу арааран ѳйдүүбүн.Кѳмѳ бэлиэ оңорон кѳрѳбүн.Сѳптѳѳх дьайыы булабын.Суоттуубун.Бэрэбиэркэлиибин. АРААРЫЫСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Тугу хайдах араарары чуолкайдыыбын.Кѳмѳ бэлиэ оңоробун, ырытабын.Сорудах ис хоhоонун кэпсиибин, ыйытыы чуолкайдыыбын..Суоттуубн.Бэрэбиэркэлиибин. БЫҺААРЫЫСуоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Туох туhунан түмүк оңорору чуолкайдыыбын.Сорудахха кѳмѳ бэлиэ оңорон ырытабын.Суоттуубун. Сѳптѳѳх эппиэти булабын.Хайдах суоттаабыты быhаарарга эрчиллэбин.Бэрэбиэркэлиибин.Кимиэхэ эмэ (учууталга, табаарыска)хайдах суоттаабыты быhаарабын). ХАҺААЙЫННЫЫ Үөрэнии.Суоттуурга тирэх (үѳрэнээччигэ):Соруда5ы бол5ойон аа5абын.Ис хоhоонун ѳйгѳ оңорон кѳрѳбүн.Соруда5ы толорорго дьиэ кэргэн кѳмѳтүнэн кэтээн, чинчийэн түмүк оңоробун.Соруда5ы сѳпкѳ суоттуур туҺугар кээмэй кэриңнэрин (грамм, литр, килограмм, о.д.а) билэбин.Табаар, табаар сыаната, үлэ, үлэ түмүгэ, дохуот диэн тыллары быҺаарабын, түмүк оңоробун.Тугу билбити, сатаабыты күннэтэ бэлиэтэнэбин, олоххо туттабын. БОЛ5ОМТО5УТ ИҺИН МАХТАЛ!