Презентация Тыва литературага класстан дашкаар ажылдар

Тыва литературага класстан дашкаар ажылдарСарыглар А.А.Шагаан-Арыгның муниципалдыг Гимназиязында тыва дыл, чогаал башкызы Класстан дашкаар чорудар ажылдарга башкының кол-ла сорулгазы Өөреникчилерни чогаал делегейинче хаара тутпушаан, чечен чогаалдарны системалыг номчуурунга; номга ынак болурунга; ооң дугайында бодалын шын, тода илередип, сайгарып билиринге; номчаан, көрген чүүлүн хүлээп алырынга база дамчыдарынга аудитория мурнунга бодун алдынып билиринге чаңчыктырар. Класстан дашкаар чорудар ажылдарнын принциптериУругларның хар-назынын, сонуургалын барымдаалаар.2. Класска өөренген материалдар-биле сырый харылзаалыг болуру.3. Боттуг амыдырал-биле сырый харылзаалыг болурун башкы үргүлчү утпаза эки.4. Өске эртемнер-биле харылзаалыы. ЕВРОПАГА СОНЕТТИҢ ТЫВЫЛГАНЫ Делегей литературазының төөгүзүнден алырга, сонет XIII чүс чылда Италиягаг тывылган. Шүлүкчү Ф.Петрарканың Лаура дугайында 317 сонеди итальян лириканың кол хевири болуп, сонеттиң езулуг быжыг хевирин тургускан... XVI чүс чылдан бээр сонет жанры Европаның чамдык чурттарынга, эң ылаңгыя Испания, Франция, Англия, Португалияга нептереңгей апарган. База бир чүс чыл эртерге, Германияга сайзырап эгелээн. А Россияга XVIII чүс чылда В.Г. Тредиаковский, А.П. Сумароков оларның очулгалары – биле көстүп келген. Орус литературада В.Брюсов, Вс. Рождественский, И.Сельвинский, Л. Мартынов, М. Дудин, В. Солоухин болгаш өскелер-даа сонет жанрынга бижип чораан Баштайгы тыва сонетти 1949 чылда шүлүкчү Юрий Кюнзегеш бижээн. Ону “Сагыжыңга кирип чор боор” деп ат – биле бодунуң бирги ному “Ховунуң аялгаларынга” киирген. Ынчангаш 1949 чыл – сонеттиң тыва поэзияга төрүттүнген чылы деп айтып болур Тыва сонеттиң баштайгы чыындызы “Төлге” деп сонеттер судуру тос кезекке чарган 162 сонеттен тургустунган. Ону ынакшыл, чуртталга дугайында бодалдар, арын-нүүр, амыдыралдың чараш-каазы, төрээн черге мөгейиг дээн ышкаш кол темалар аайы-биле кезектей хувааган дээри болдунмас, харын чаңгыс ол-ла темалар аңгы-аңгы кезектерде бир янзы ажыттынып, аңгы-аңгы бодалдар-биле, овур-хевирлер-биле илереттинип турарын эскерип болур “Аялганың сонеттери” Дээрлер тыптып келбээн болзаЧелээш черге канчап дүжер.Чечекти хүн кайын чаптаар,Телер дагга канчап самнаар.Дээрлер ядыы турган болза,Сылдыс кайыын үнүп кээрил?Чымчак салгын кайыын кээрил?Девиржиир куш чүден кээрил?Дээрлер хүртеп, хорадаанда,Чаңнык одун кыпсы кааптар.Дээрлер чассып, амыраанда,Чаашкын-биле черни чуптар.Дээрде шолбан душтуум турлаанТегергилеп, эргиир болзун! Номчаан сонедивистиң утказын хандыр бодаалыңар:1. Чогаалды чүге сонетке хамаарыштырып турарын бадыткаңар.2. Дээр деп сөстү автор чүге хөйнүң санынга ажыглап турар деп бодаар силер? Дээрлер деп сөстүң утказын тайылбырлаңар Чогаалдың уран-чеченин, дылын сайгараалыңар:1. Сонеттиң тургузуун тайылбырлаңар. Кандыг рифма колдап турарыл?2. Синоним – кылыг сөстериниң ужур-дузазын тодарадыңар.3. Диригжидилгелерни хамааржып чоруур сөстери-биле ушта бижээш, оларның ужур-утказын тайылбырлаңар Улуг арыг бардам болгаш,Ужу-кыдыы көзүлбес-тир.Эзир куш дег хуулуп алгаш,Эргий харап көрген болза!Хайыракан ижээй берген,Карак уунга көзүлбес-тир.Хатчыгаш бооп хуулуп алгаш,Хажыызындан көрген болза!Телер турлаа какпак хаяДээрже бедип үне берген.Эдир булут болуп алгаш,Эргий харап көрген болзаБодум четпес черлеримниБодалдарым эргип чоруур Номчаан сонедивистиң утказын хандыр бодаалыңар:1. Сонеттиң тургузуу чүзү-биле онзаланып турарыл? 4 одуругдан тургустунган (катрен) строфаларның баштайгы ийи (1 биле 2) одуруглары болгаш сөөлгү 3-4-кү одуругларның чергелешкек азы чүүлдешкек болуп турарының чылдагааны чүде деп бодаар силер? Кандыг арганы автор ында ажыглааныл?Улуг арыг бардам болгаш,Ужу-кыдыы көзүлбес-тир.Хайыракан ижээй берген,Карак уунга көзүлбес-тир.Эзир куш дег хуулуп алгаш,Эргий харап көрген болза!Эдир булут болуп алгаш,Эргий харап көрген болза! Чогаалдарның уран-чеченин, дылын сайгараалыңар:1. Хайыракан ижээй берген деп одуругларда чүнүң дугайында чугаалап турарыл? Ында кандыг троп ажыглаттынганыл?2. ...көрген болза деп даар наклонениезинде кылыг сөзүнүң катаптааны сонетке кандыг аян киирип турарыл?3. Сөөлгү ийи одуругларда кандыг түңнел бодал илереттингенил