Темазы: Кижи, бойдус ,экология, кадыкшыл.

Темазы: Кижи, бойдус ,экология, кадыкшыл.
Хереглээр чогаал:М.Кенин-Лопсан «Кестирген пош»
Чаа билиглерни шингээдип алырын кичээли.
Сорулгазы: Уругларнын шын, медерелдиг .ыыткыр номчуурун чедип алыр.Дыл-домаан , чугаазын ,угаан-бодалын сайзырадыр.Бойдуска ынак,ону камнап кадагалаары бистин сорулгавыс деп сагындырып кижизидер.
Эртемни ооредиринн туннелдери.УУД.
Бот-тускайлан туннелдер: (личностные)
• Оореникчинин бодунун узел-бодалын бот-тодарадып, бот сайзырадып, бот-углап билиринче; оорениринин чугулазын, чаа билиглер шингээдип алырын медерелдии-биле угаап билиринче угландырар.
Предметтиг туннелдер:
Эртемнин тускайланын медереп билип алырынче, чаа билиглерни чедип алырынын янзы-буру аргаларын ажыглап шингээдиринче, теориялыг билиглерни амыдырал-биле холбап оорениринче угландырар.
Метапредметтиг туннелдер:
Бот-тускайлан: оске эртемнернин теория-практиктиг билиглери-биле чергелештир шингээдириКоммуникативтиг: оске кижилер-биле, башкы, эш-оору-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары, бодалдарын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри...
Регулятивтиг - бот-угланыышкынныг: сорулга салып билири, туннел ундуруп, бодунга унелел бээри... «чуну билип алдым», «чуну билип алыр мен...»
Чаа билиг алырынын туннелдери - познавательные: Ном-биле ажылдап билирин, айтырыгларны созуглелден тып билири, тунелдер ундуруп билинче угланган.
Кичээлдин чорудуу1.Организастыг кезээ.Кичээлче углап баштаары.
-Бо хун кичээливисте аалчылар келген.Аалчылар-биле хулумзуруп экиилежиилинер.Бот-боттарынарже база хулумзуруп, кичээлге эки ажылдаарывыстын байдалын экижидээлинер.
2. Актуализация.Онаалга хыналдазы.
-Бистин торээн черивистин бойдус байлаа кандыгыл? ( Каас-чараш бойдус чурумалдыг,анныг-менниг, кат-тоорук-биле байлак, хемнер-холдерлиг, аржаан сугларлыг, унуштер, дириг амытаннар, куштар бар)
-Кызыл дептер деп чул?
-Кандыг ховар дириг амытаннар, унуштер билир силер?
-Чуге бо дириг амытаннар, унуштер ховартап, эвээжеп турарыл?
-Оон ынай бойдуска хора чедирип турар чуулдер чуу деп бодап тур силер?
-Кижи бойдустун толу болганда, черивистин бойдузунга кандыг дуза кадып , камгалап турар силер?
Шулук-биле ажыл.
А)-Шулукту шупту денге ыыткыр номчуп корээлинер.
Кижи дээрге бойдустун бир,
Хун дег чырык чаялгазы.
Хурээлелди шупту демнигХуннун-даа бол кадагалааал.
Келир уе салгалдары,
Кежик чолдуг чурттазын дээшУлуглар-даа, бичиилер-дааУгаап бодап камнаалынар.
Б) Бирги кезээн ыыткыр, чоорту ийиги кезээн оожум ун-биле номчуур-Чунун дугайында шулук?
-Бойдусту камгалаарынче силерни кыйгырып, улуг харысаалга бисте, бойдусту херек чок черге дувуретпес, камнаар.
3.Физминутка ( Арга иштинче агаарлаашкын)
-Арга иштинге канчаар алдынар бис?Чуге? (ымыраалар хойгузар, дамырак суг,койгун, адыг)
4.Тема
А) Тывызык-биле ажылЧовурээ хааржак.
Човурээ хааржактын иштинде ыяш хааржакЫяш хааржактын иштинде саазын хааржакСаазын хааржактын иштинде узум чигирУзум чигирде- ус.
-Чуу –дур ол? ( Практиктиг ажыл: тоорук сайын казыыр) Слайд чуруктар коргузер.
-Кончуг-ла шын ыткан -дыр,уруглар.
Тоорук чуу деп ыяшка унерил? (пошке)
-Пош кайда озуп турарыл? Ол кандыг ыяш ? ( ине бурулуг, ногаан)
-Чаа-Холдун девискээринде бар бе?
-Поштун тооруунун ажык дузазы бар бе ? Азы хоралыг бе?
-Кандыг ажык дузазын бо чуруктарны коруп тургаш тып корунерем.(Шинчилел ажылы чорудар)
-Силернин ада-иелеринер тоорук сайын канчаар ажыглап турар?
- Ус болгаш настойка (тооруктун картындан азы чемижинден суук чуул ундуруп алыры) кылыр. Картын болгаш чемижин янзы-буру аарыгларга ажыглаар: ижин-хырын тыныш органнарынын аарыгларынга, кеш ортенгенде, нерви системазынга болгаш хан эргилдези эки ажылдаарынга . В деп витамин хой . ында цинк, магний, калий дээш оон-даа оске элементилер бар.Балаыглар экиртир, соок-даяк быжыглаар, чурек-дамыр эки ажылдадыр. Баш дугу чараш, чымчак, кылагар кылыдр картын сугга тургускаш чуур. Хоразы чок.
Б) Сорулганы тывары.
-Ам кичээливиске чунун дугайында номчуурувусту тып корунерем?
В) М.Кенин-Лопсан « Кестирген пош»
1) Автор дугайында сос. Төөгү эртемнериниң доктору, Тываның Улустуң чогаалчызы болгаш эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, , тыва хамнарның бүгү назынында президентизи, «Хамнаашкынның дириг эртинези» америк шаңналдың эдилекчизи, Буян-Бадыргы орденниң баштайгы эдилекчизи, Монгуш Борахович Кенин-Лопсан 89 харлыг Монгуш Кенин-Лопсан — хөй санныг романнарның, шүлүктер, рассказтар болгаш балладалар чыындыларының автору.
2) Словар ажылы ( самбырада бижээн)
Шудунзе- оттуг-ыяш, араатан чувелер- бору адыг, долемнештир-чанынче деннештир,туристер-аян-чорукчулар,саваажок-чурум чок, каргыш-хомудаан сеткил,сойлуктар-мелегейлер,торепчилеп-баглап алгаш,угааны алдаан- седээннээн.
3) Башкынын номчулгазы-Чечен чугаанын кол бодалы чуу-дур?( долгандыр турар бойдусту камгалаар, кадагалаар, уреп болбас деп бодалды илередип турар)
4) Оореникчилернин иштинде номчууру.
5) Илчирбелей эжеш номчууру.Кошкак номчуур уругларга улегер домактар номчудур.
Физминутка. Карактарга гимнастика.
5. Быжыглаашкын.
- Эртине кырганнын караанын чажы чуге токтуп келгенил?
-Поштун дайзыннарынга одура кескен улуска кандыг каргыш салганыл?
-Поштун тожээнин чанынга Эртине кырган хензиг чочагайны чуге хооп кааныл?
-оон кажан ыяштын чочагайын хоор бис?
-Ыяш кезип алырда тываларнын кандыг чаагай чанчылдарын билир силер?
6. Болук ажыл.
Абзацтарны тыпкаш номчуур.
Эртине кырганнын ушкан пошке таврышканын бижээн домактарны тывар.
Кырганнын караанын чажынын токтуп келгени.
Эртине кырганнын каргыш- хомудалы.
Чочагайны хооп кааны.
7. Туннел-Номчаан чечен чугаавыстын кол бодалы чуу болду?
-Тоорукту канчаар чыыр алыр-дыр? ( бажындыва уне бергеш, ьышкан тооруктарны дужуруп алыр азы бышкан тооруктар черге кээп душкен болур)
-Поштун тоорунун ажык-дузазы кижилерге болгаш дириг амытаннарга улуг болганда камнаар ужурлуг бис.Поштун озеринге хой-хой чылдар херек.
Демдектер салыры.
8.Рефлексия.
- Амыдыралга ажыктыг чуну билип алдынар?
-Кичээлге чуу чувеге бергедештинер?
-Чуу солун болду?
-Кичээл менээ солун , ажыктыг чуулдер билип алдым дээр улус бышкан тооруктарны пошке азар, а чуну-даа билбээн мен дээр болза бышпаан тооруктарны азар силер.
Эртине кырганнын ушкан пошке таварышканын бижээн домактарны тывар.
Кырганнын караанын чажынын токтуп келгени.
Эртине кырганнын каргыш- хомудалы.
Чочагайны хооп кааны.
Чарлык кушту утпайн чор,
Чагыг состу утпайн чор.
Эки чагыгны эдерерге,
Эжик ажып бергени- биле домей.