Выступление на тему Милли м?гарифне ?стер? Концепциясе кысаларында укучыларда этном?д?ни компетентлык т?рбиял??

Сабирова Л. Г., Ш‰йдуллина Л. М.,
€герGе районы, Сарсак-Омга лицее,
татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучылары.

Милли м‰гарифне _стер_ Концепциясе кысаларында укучыларда
этном‰д‰ни компетентлык т‰рбиял‰_

Татарстан Республикасы М‰гариф k‰м ф‰н министрлыгы карары нигезенд‰ 2015-2030 нчы елларга Милли м‰гарифне _стер_ Концепциясе кабул ителде. Милли м‰гарифнеS _сешен‰ б_генге к™нд‰ глобальл‰ш_, м‰д‰ниятл‰р кушылуы, информацион-коммуникатив технологиял‰р _сеше k‰м Интернетка б‰йлелек зур йогынты ясый. КонцепциянеS максаты: Татарстан халкыныS тарихи-м‰д‰ни мирасын саклау k‰м трансляциял‰_не т‰эмин ит‰ алган берб™тен k‰м динамик _сешк‰ ия милли м‰гариф системасын формалаштыру, XXI гасырныS к™нд‰шлекк‰ с‰л‰тле ш‰хесен т‰рбиял‰_ k‰м G‰м‰гатьчелекнеS туган телд‰ сыйфатлы белем k‰м т‰рбия алуга булган ихтыяGын кан‰гатьл‰ндер_. Укучыларда туган телг‰, тарих k‰м Татарстан халкыныS м‰д‰ни мирасын _зл‰штер_г‰ кызыксынуны арттыру - ‰леге КонцепциянеS к™телг‰н н‰тиG‰л‰ренеS берсе булып тора.
Н‰тиG‰л‰рг‰ иреш_ юлында без, татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучылары алдында, зур бурычлар килеп туа. Укучыларда этном‰д‰ни компетентлык т‰рбиял‰_г‰ безнеS лицеебызда зур игътибар бирел‰. МоныS _зенеS с‰б‰пл‰ре д‰ бар. Без эшли торган Сарсак-Омга лицее €герGе районында урнашкан. Сарсак-Омга - €герGе районындагы удмурт авылларыныS берсе ул. ШуSа к_р‰ безнеS лицейда к_пчелек удмурт балалары белем ала. “М‰гариф” милли проектыныS приоритет юн‰лешл‰рен тормышка ашыру k‰м этном‰д‰ни компонентлы белем бир_ оешмаларыныS _сешен т‰эмин ит_ шартларында, беренче сыйныфтан алып k‰р укучы туган удмурт телен k‰м д‰_л‰т теле булган татар телен ™йр‰н‰. Чит тел буларак лицейда инглиз теле укытыла. Шулай итеп, укучыларыбыз д_рт тел ™йр‰неп чыга, д_рт халыкныS да милли кыймм‰тл‰ре бел‰н таныша, поликультур компетенцияг‰ ия була.
УкучыларыбызныS милли составын ист‰ тотып, без, татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучылары, белем бир_неS _зенч‰лекле алым k‰м формаларын сайлыйбыз. Бу безг‰ ™йр‰нел‰ торган телнеS, бер территорияд‰ яш‰_че т™рле халыкларныS м‰д‰ни байлыкларын, тарихын ачарга ярд‰м ит‰. Этном‰д‰ни компетенцияг‰ ия ш‰хес т‰рбиял‰рг‰ телибез ик‰н, k‰м k‰р яктан _сеш алган кил‰ч‰к буын кешесе _ссен дибез ик‰н, татар, удмурт k‰м рус халкыныS м‰д‰ниятында, гореф-гад‰тл‰ренд‰ булган _зенч‰лекл‰рен ист‰ тотарга тиеш булабыз. Лицеебызда k‰р елныS февраленд‰ уздырыла торган Туган телл‰р к™не (День родных языков) югарыда ‰йтелг‰нн‰рнеS бер матур мисалы булып тора. Бу к™нне укучылар k‰м укытучылар милли киемн‰рд‰н кил‰л‰р, милли ризыклар пешер‰л‰р, аларныS рецептлары бел‰н таныштыралар. Т‰н‰фесл‰рд‰ k‰р милл‰тнеS _з к™е яSгырый, милли уеннары уйнала, гореф-гад‰тл‰ре к_рс‰тел‰. Укучыларыбыз “Капкалы”, “Ручеек”, “Чума _рд‰к, чума каз”, “Кушкутэн” (в лапти), “Дасэн потаса” (Хождение десяткой), “Куремен” (Приглашение) уеннарын бик яратып уйныйлар. К_п кен‰ уеннарныS ™ч халык ™чен д‰ уртаклыгы ачыклана. Татарлар “Чума _рд‰к, чума каз” дип Gырласалар, удмуртлар “Уя Џазег, уя Ґ—ж” дип Gырлыйлар:
Плавают гуси, плавают утки,
Глубокие озёра им нравятся.
Наш (имя) девушку выбирает,
Неизвестно, кто ему нравится.

Чума _рд‰к, чума каз,
Тир‰н к_лне ярата.
БезнеS (исем) парын сайлый,
Белмим, кемне ярата.
€ рус халкында бу уен “Ручеёк” дип атала:
В ворота ручей бежит
И тихонько так журчит.
Ты, дружок, остановись,
И друг другу поклонись.
А я Катеньку люблю и с собой её возьму.
Бу уртаклыклар балаларга бер-берсен яхшырак аSлауга, бер-берсен‰ якынаюга, дуслашуга зур эт‰ргеч була, т™рле халыкларныS гореф-гад‰тл‰рен‰ х™рм‰т бел‰н карауга, ягъни толерантлыкка китер‰.
Туган телл‰р к™нен k‰р елны _зенч‰лекле итеп оештырырга тырышабыз. Бер елны балалар т™рле тукталышлар (“Табышмаклар тукталышы”, “М‰кальл‰р тукталышы” k. б. ш.) буйлап й™рс‰л‰р, икенче елны Ярминк‰ оештырыла, якташ язучыларыбыз иGаты буенча к_рг‰зм‰л‰р ясала. Бу к™нне укучыларыбыз т_земсезлек бел‰н к™теп алалар, барлык чараларда тел‰п катнашалар. М‰кт‰бебез г™р килеп тора.
Районыбыздагы ике удмурт авылы м‰кт‰бе - Варклед-Бодья башлангыч м‰кт‰бе k‰м Сарсак-Омга лицее арасында еллар д‰вамында тыгыз хезм‰тт‰шлек элемт‰л‰ре урнашкан. Ел саен бу м‰кт‰пл‰рд‰ Регионара этном‰д‰ни форум уздырылуы матур традицияг‰ ‰верелде. €леге зур чарада ут к_ршел‰ребез Ижау ш‰k‰ренеS югары уку йортлары в‰килл‰ре, Удмуртия м‰кт‰пл‰ре укучылары k‰м укытучылары, “Кизили” k‰м “Ћечбур” газета-журнал редакциял‰ре k‰м “€герGе х‰б‰рл‰ре” редакциял‰ре катнаша. Форумга укучылар k‰м укытучылар ф‰нни-тикшерен_ эшл‰ре бел‰н кил‰л‰р. МоныS ™чен алар халыкныS милли k‰м дини б‰йр‰мн‰рен, гореф-гад‰тл‰рен, уеннарын, k™н‰рл‰рен, костюмнарын ™йр‰н‰л‰р, чагыштырма анализ ясыйлар. Тел k‰м ‰д‰бият ™лк‰сенд‰ алып барылган эзл‰н_-тикшерен_ эшл‰ре д‰ зур б‰ял‰м‰ ала. €леге эшл‰ре бел‰н укучылар Республика, регионара k‰м Б™тенроссия к_л‰менд‰ _тк‰рел‰ торган ф‰нни-тикшерен_ конференциял‰ренд‰ д‰ катанашалар, диплом k‰м грамоталарга лаек булалар. Бу ФорумныS лицейда _тк‰рел_е укучыларыбызда коммуникатив, этном‰д‰ни компетентлык _стер_д‰ зур роль уйный, д™ньяга ф‰нни караш т‰рбияли, баланыS рухи д™ньясын баета.
Д‰рест‰н тыш чараларда гына т_гел, татар теле k‰м ‰д‰бияты д‰ресл‰рен модельл‰штерг‰нд‰ _зенч‰лекле системабыз бар. Удмур укучыларга татар теле ™йр‰т_ д‰ресл‰рен‰ ‰зерл‰н_г‰ зур игътибар бир‰без. ^з‰кт‰ – к_птеллелек k‰м поликультур компетенцияг‰ ия булган этном‰д‰ни ш‰хес формалаштыру. Татар телен‰ ™йр‰т_ укучыларныS яшь k‰м психологик _зенч‰лекл‰рен‰ таянып, аларныS менталитетын к_зд‰ тотып тормышка ашырыла. €лб‰тт‰, тел д‰ресл‰рен балаларныS _з туган тел материалы бел‰н чагыштырып, телл‰рне берл‰штер_че уртаклыкларга таянып алып бару отышлы, ч™нки с_з k‰м с™йл‰м – т™рле милл‰т в‰килл‰рен бер гаил‰г‰ туплау ™чен кир‰к булган т™п шартларныS берсе. Т‰Gриб‰ к_рс‰тк‰нч‰, удмурт теленд‰ татар теле алынмалары бихисап. Бу бер территорияд‰ яш‰_че халыкларныS уртак яш‰_ р‰веше булуын к_рс‰т‰.
Татар, удмурт k‰м рус ‰д‰биятларын чагыштырып ™йр‰н_, ягъни интеграциял‰_ яшь буында башка милл‰тт‰н булган яшьт‰шл‰рен‰ карата кызыксыну k‰м ихтирам хисл‰ре т‰рбиял‰_д‰ м™kим урын алып тора. €д‰биятларны чагыштырып ™йр‰н_не югары сыйныфларда алып бару отышлырак, ч™нки 9-11 нче сыйныфларда ‰д‰би ‰с‰рл‰р, ‰д‰би процесслар, ‰д‰би юн‰лешл‰р хронологик т‰ртипт‰ k‰м тарихи яссылыкта ™йр‰нел‰ башлый. М‰д‰ни диалог шартларында Г. Тукай, М. F‰лил, j. Такташ лирикасы тир‰нр‰к k‰м _темлер‰к кабул ител‰. Рус ‰д‰биятындагы А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов кебек б™ек шагыйрьл‰р иGаты, удмурт ‰д‰биятында якты йолдыз булып янган Ашальчи Оки k‰м Кузебай Герд иGатлары бел‰н _релеп бирел‰. Укучылар бу классикларныS уртак иGат темаларын табалар, рухи якынлыкларын ачыклыйлар, иGатлары арасында параллельл‰р _тк‰р‰л‰р.
Мондый чаралар т™рле милл‰тт‰н булган укучыларга башка милл‰т культурасын (халыкныS гасырлар д‰вамында тупланган рухи кыймм‰тл‰р системасын) _зл‰штер_г‰ китер‰. ИндивидныS нинди нормалар k‰м кыймм‰тл‰р _зл‰штер_е аныS яш‰_ р‰веше бел‰н ген‰ т_гел, иS беренче чиратта, аSарда тупланган белемнеS д‰р‰G‰се бел‰н д‰ билгел‰н‰. Поликультуралы ш‰хес т‰рбиял‰_ - б_генге м‰кт‰пнеS иS м™kим бурычы, ч™нки Кешелек д™ньясыныS якты кил‰ч‰ге, яш‰еше - н‰къ мен‰ шундыйлар кулында. Шулай итеп, XXI гасырныS к™нд‰шлекк‰ с‰л‰тле ш‰хесен т‰рбиял‰_д‰ этном‰д‰ни компетентлык м™kим факторларныS берсе булып тора.

Кулланылган ‰д‰бият:
Доганова, Л. Н., Морозов, И. А. Игры и развлечения удмуртов. 2-е изд., доп. / Науч. Ред. И отв. За вып. Т. Г. Владыкина. – ИGевск: Удмуртский институт истории, языка и литературы УрО РАН, 2002. – 382 с.
ХуGи‰хм‰тов, €. Н. Педагогика: Югары k‰м махсус урта уку йортлары ™чен д‰реслек/ €. Н. ХуGи‰хм‰тов. – Казан: М‰гариф, 2004. – 543 б.
stranatalantov.com
i[ Cкачайте файл, чтобы посмотреть ссылку ]

15