Яшьл?р тукталышы тапшыруына анализ

РОССИЯ ФЕДЕРАЦИЯСЕНЕR М€ГАРИФ j€М Ф€Н МИНИСТРЛЫГЫ
ТАТАР Д€^Л€Т ГУМАНИТАР-ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТЫ
ТАТАР ФИЛОЛОГИЯСЕ ФАКУЛЬТЕТЫ


ГОМУМИ ЛИНГВИСТИКА j€М ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ






“Яшь ТНВ” каналында барган телевизион тапшыруларныS тел-стиль _зенч‰лекл‰ре (“Яшьл‰р тукталышы” тапшыруы мисалында)





0708-02нче т™ркем студенты Нутфуллин Ильнар Ильдус улыныS курс эше

Ф‰нни Gит‰кче: педагогика ф‰нн‰ре кандидаты, доцент С‰х‰бетдинова Р.А.

Казан, 2011
Эчт‰лек:
Кереш с_з
Тукталыштагы яшьл‰р
“Яшьл‰р тукталышы”ныS т‰рбияви ‰k‰мияте
Озын с_знеS кыскасы, “х‰р‰к‰тт‰ – б‰р‰к‰т”




















Телевидение барлыкка килг‰нн‰н бирле бик к_п вакыт узып та ™лгерм‰де, ‰ _сеш даир‰се киS‰йде. Б_генге к™нд‰ телевизион каналлар чиксез к_п – GаныS кайсын тели шуны сайлап алырга була: кемг‰дер яSалыклар, кемнедер кино-сериаллар, кемнедер тапшырулар, ‰ кемнедер б_т‰н н‰рс‰ кызыксындыра...
ТНВ (Телерадиокампания новый век) каналыныS иS беренче чыга башлаган к™не бел‰н б_генгесен чагыштырсак, гаG‰пл‰нер идек, х‰тта бер д‰ белм‰г‰н кеше к_рс‰ аSын да Gуярга м™мкин! ШуSа к_р‰ мин бу чагыштырудан читл‰шебр‰к торам – кем белг‰н, б‰лки кайбер кешел‰рнеS й™р‰кл‰ре начардыр, авырыйдыр диг‰нд‰й... Минем с_зем башкада булачак, ‰ к_зем – “Яшь ТНВ” каналында баручы – “Яшьл‰р тукталышы” тапшыруында.
^зем аны бик актив караучы буларак, шуны алдан ук ‰йтеп куясым кил‰ кил‰: бу тапшыру турында минн‰н начар, бер ‰йт_д‰ _к аяктан ега торган фикер ишетм‰ссез. Ч™нки т‰нкыйть – бик четерекле м‰сь‰л‰ k‰м н‰рс‰не д‰ булса т‰нкыйтьл‰п чыгу ул ‰ле д™рес диг‰н с_з т_гел, ч™нки болар барысы да – фикерл‰р ген‰, ‰ фикер k‰р кешед‰ _зенч‰лекле: кемдер килеш‰ аныS бел‰н, ‰ кемдер 180 Сє киресен уйларга м™мкин.
Минемч‰, б_генге к™нд‰ яшьл‰р тукталышын карамаган, оператор камерасы бертуктаусыз х‰р‰к‰тл‰н_д‰н башы ‰йл‰неп телевизорны с_ндереп куймаган кеше юктыр. (€леге G™мл‰ миSа кагылмый). Барысы да ул тапшыруны бел‰, ч™нки инде ул шактый к_пт‰нн‰н бирле чыга k‰м _зенеS юлында шактый к_п _зг‰решл‰р кичерде дип ‰йтерг‰ кир‰к. Л‰кин, тагын бер иск‰ртеп _т‰м, мин “_тк‰нне” k‰м “ “б_генгене” чагыштырырга Gыенмыйм. €йт‰л‰р бит “камиллекнеS чиге юк” – дип. Биред‰ д‰ шул ук х‰л: k‰р н‰рс‰ _з вакытында ‰йб‰т, ‰ инде _тк‰нн‰рг‰ б_генге к™н к_злеге бел‰н карау, минемч‰, юл‰рлек булыр иде. ШуSа к_р‰, “Яшьл‰р тукталышы”на к_чк‰нче, тагын бер “кечкен‰ ге퉔 нюанска, ягъни, безнеSч‰ итеп ‰йтс‰к, “бер б‰л‰г‰” тукталып _тик ‰ле...
Тукталыштагы яшьл‰р
Извинити, пажалысты, улым, тыридцатый автубус останавливаетсямы монда?
Син н‰рс‰ инде, ‰би!? Бу бит “яшьл‰р тукталышы”!!!


Б‰лки кемн‰рдер аSлап та ™лгерг‰нн‰рдер минем ‰йт‰се с_зем турында, ‰ кемн‰рдер ‰ле уйлый гынадыр, л‰кин бу м™kим т_гел! Бу турыда инде уйласаS-уйламасаS да бик к_п с™йлил‰р, к_рс‰т‰л‰р, язалар... “Яшьл‰р т™ркеме.., ике яш_смер т™нл‰..., берсе ис‰н калган, икесен ашыгыч ярд‰м “ашыга-ашыга” алып китк‰н...” k.б. шундый яSалыклар б_ген бик актуаль.
Б_генге к™нд‰ яшьл‰рне кызыксындыручы чаралар юк т_гел, ‰лб‰тт‰. Х‰тта болай ‰йт_ д™рес т‰ булмас: спорт клублары, т™рле т_г‰р‰кл‰р, к_Sел ачу чаралары чиксез к_п! Аларны бары тик д™рес файдалана белерг‰ ген‰ кир‰к. Л‰кин к_п яшьл‰р ‰лл‰ кая карап й™рил‰р дип ‰йтимме, алар арасында булган Gинаятьчелек, аянычлы х‰лл‰р к™нн‰н к™н _с‰ бара...
€лл‰ ни ист‰н д‰ чыккан, с_з башым бит “тукталыш” диеп куйыйм инде, алайса куркыныч х‰лл‰р турында с™йл‰п _зем д‰ курка башладым... Тукталышта с™йл‰шеп торучы кешел‰рг‰ игътибар итс‰S – исеS-акылыS кит‰р, валлаkи! Ул с_ген_, ул акыру, тарту, эч_ – т‰ртипсезлек.... Калганнарын инде _зегез д‰ к_з алдына китер‰сез...
Л‰кин минем с_зем троллейбус тукталышы турында гына т_гел иде... Гомум‰н, каядыр ике юл чатында, тормышныS уртасында, караSгылыкта, билгесезлект‰, томанда адашып туктап калган яшьл‰р турында иде. Чынлап та, яш_смерл‰р х‰зерге заманда бик пассив дис‰м, азайтып ‰йтелер, алар туры м‰гън‰сенд‰ диярлек туктап калганнар... Л‰кин без бел‰без, G‰мгыять ул бер ген‰ урында туктап тора алмый – ул я алга бара, я артка т‰г‰ри... Кил‰ч‰к буынныS тоткасы булып торган яшьл‰рне азрак “этеп” Gиб‰рм‰с‰к, Гаяз ага Исхакый ‰йтмешли, ике й™з елдан соS инкыйразны к™т т‰ тор!
Телевидениед‰, газета-журналларда яшьл‰р ™чен м‰гъл_мат бик к_п, л‰кин кем б_генге к™нд‰, мисал ™чен, “Казан утлары” журналын алып укый? Белмим, мин ш‰хс‰н _зем укымыйм... Америкадан кайтарылган кинолар – ужастика, мистика, яки “б_т‰н” жанрдагы к_ренешл‰р – кешенеS психикасына гына йогынты ясый. €ле бер х‰л, ул уSай йогынты булса... Интернет тулы кир‰км‰г‰н информация, смап – халыкныS башы ‰йл‰н‰!.. Бигр‰к т‰ яшьл‰рг‰ кагыла бу ‰йбер, ч™нки заманча технологиял‰р бел‰н к_бр‰к алар куллана.
Л‰кин боларныS барысын да кеше т™зег‰н, кеше барлыкка китерг‰н, ‰лл‰ каян Марс планетасыннан т™шм‰г‰нн‰р. Дим‰к, без _зебезне _зебез бетер‰без; дим‰к, безнеS халыкныS кил‰ч‰ге б™тенл‰й ™метсез диг‰н н‰тиG‰ чыгарабыз. Журнал диг‰н с_з чыккач, азрак ‰д‰биятка да тукталып _тим ‰ле... К_п кен‰ язучылар, бигр‰к т‰ 19нчы гасыр ахыры – 20нче гасыр башы язучылары, хатын-кыз иреген яклап к™р‰шк‰н, шул темага кагылышлы ‰с‰рл‰р иGат итк‰н, барысы да хатын-кызны ирл‰р бел‰н бер р‰тк‰ куерга тырышкан. j‰м алар тел‰кл‰рен‰ ирешк‰нн‰р д‰! Б_генге к™нг‰ карагыз: хатын кызлар бер д‰ ирл‰рд‰н ким т_гел – эч‰л‰р, тарталар, с_ген‰л‰р k.б.
Безг‰ бик таныш булган галим, язучы Каюм Насыйри гомере буе рус телен яклап чыга, укыта... € х‰зерге к™нд‰ татар теле бет‰ дип барысы да калтыранып тора... Сиз‰сезме? Нинди каршылык?
Шулай итеп, “тукталыш”тан утырып кит_ чараларын карарга кир‰к безг‰...






“Яшьл‰р туталышы”ныS т‰рбияви ‰k‰мияте.
Телевизор карап утырма, д‰ресеSне ‰зерл‰, малай!
€ни, иS м™kиме – кеше булып калырга кир‰к!

Яшьл‰р тукталышы – яшь ТНВ каналында иS популяр тапшыруларныS берсе. Телевидениед‰ аныS ‰k‰мияте чиксез зур! Д™рес, б™тен кеше д‰ яратып бетерми аны (бигр‰к т‰ ™лк‰нн‰р), л‰кин икенче яктан караганда, яшьл‰р ™чен д‰ тапшырулар кир‰к телевизоз экраннарында. Ч™нки алар б_т‰н “белем бир_че чараларга” караганда к_пк‰, бик к_пк‰ м‰гън‰лер‰к.
Ни ™чен “яшьл‰р тукталышы” миSа ошый соS? ИS элек шул сорауга кыска гына булса да Gавап биреп _т‰сем кил‰...
Тапшыруны алып баручылар – Алмаз Г‰р‰ев k‰м Венера Иванова – экран каршындагы яшьл‰рнеS к_Sелен‰ кереп калганнардыр, булса кир‰к – алар – чын м‰гън‰сенд‰ яшьл‰р. АларныS с™йл‰_л‰ре, бер-берсе бел‰н диалог корулары миSа бик ошый. j‰м минемч‰, алар с_зл‰рне кемдер язган сценария буенча т_гел, ‰ _зл‰ре уйлап чыгарып с™йлил‰р. Бу – бик зур плюс! Шул р‰вешле алар k‰рвакыт х‰р‰к‰тт‰, Gанлы k‰м с‰нгатьле итеп тапшыруны алып баралар – барысы да яшьл‰рг‰ ген‰ ген‰ хас сыйфат.
Эчт‰леген‰ килг‰нд‰, барлык сюжетлар да бик эчт‰лекле, х‰тта темасы ягыннан бер-берсен‰ туры килм‰г‰н булырга да м™мкин. Венера ‰йтмешли, “Шар, помада k‰м Gир” кебек; Алмаз ‰йтмешли, “Балык тоту, чаSгыда шуу k‰м утын яру ” сыман бер-берсен‰ ошамаган сюжетлар да бар. Мин анализлап _т‰се тапшыру да н‰къ шундый “т™р㉔ карый. Л‰кин мин моныS бер д‰ начар ягын к_рмим, ч™нки шундый т™рле-т™рле н‰рс‰л‰рне д‰ берл‰штер‰ алучы яшьл‰р бар безнеS татар халкында – бу бик зур горурлык.
Мен‰ ни ™чен – тормышта булган ‰йберл‰рне, хис-кичерешл‰рне экранда да саклап кала алганнары ™чен яратып карыйм мин “Яшьл‰р тукталышын”.
“Кеше булып калырга кир‰к” диг‰н с_зл‰р минем дустымныS актив с_злек запасына кереп урнашкан, шуSа к_р‰ миSа аны бик к_п ишетерг‰ туры кил‰. €леге очракта да кулланырга булдым мин аны. Кешелеклелек сыйфатлары т‰рбиял‰_че сюжетлар – плазма донорлары, “Ш‰рык клубы”, дзюдо к™р‰ше k‰м ЗиннурныS с™енечен уртаклашу турында булды мин анализлап _тк‰н тапшыру. Чынлап та, “шар, помада k‰м Gир” кебек. Л‰кин k‰рберсе аныS бер _к д‰р‰G‰д‰ м™kим k‰м актуаль.
Яшьл‰рне дзюдо бел‰н таныштыру, спортка ™нд‰_ – ‰лл‰ начар ‰йберме? Киресенч‰! Б_генге яшьл‰рг‰ н‰къ мен‰ спорт бел‰н ш™гельл‰н_ Gитми д‰ инде. Донорлык х‰р‰к‰те – шулай ук м™kим k‰м изге эш санала. Д™рес, тапшыруны карагач бер‰р кешенеS спотр т_г‰р‰ген‰ барып язылуы яки больницага барып кан бир_е бик шикле. Л‰кин шулай эшлил‰р ик‰н, с™енеп “аф‰рин” димич‰ м™мкин т_гел.
“Ш‰рык клубы” – шулай ук яшьл‰р арасында актив таралган т_г‰р‰к. Биред‰ шагырь, язучылар, Gырчылар, биючел‰р – гомумил‰штереп ‰йтс‰к, фольклорчылар Gыелган. Алар татар халкыныS иске k‰м онытылып барган горыф-гад‰т, йолаларын иск‰ алалар, яSарталар k‰м шул рольг‰ кереп китеп, р‰х‰тл‰неп к_Sел ачалар. Чынлыкта да искиткеч к_ренеш!
Яшьл‰рне артистлар тормышы бел‰н таныштыру да бик кир‰к. Бигр‰к т‰ Зиннур – яшьл‰р арасында да, ™лк‰нн‰р арасында да д‰р‰G‰ алган кеше. Бигр‰к т‰ татар халкында шансон жанрында Gырлаучылардан ул берд‰н-бере. “Халкым минем”, “Саклыйк к_з яшен”, “Нокта куярга вакыт”, “Зират” k‰м башка Gырларын без яхшы бел‰без. Биред‰ аныS зур шатлыгы – ‰ти булу б‰хете бел‰н уртаклашалар k‰м бу тамашачылар тарафыннан игътибарсыз калдырылмый дип уйлыйм.
Т‰рбия диг‰нн‰н, тагын бер кызык фактка тап булдым ‰ле мин... СоSгы к™нн‰рд‰ vkontakte.ru сайтында мондый язу куйдым: “"Яшьл‰р тукталышы" тапшыруы турында фикерл‰регезне языгыз ‰ле, зинkар! Начары да, яхшысы да ярый!” (...)
j‰м н‰рс‰ дип уйлыйсыз? Яздылар... Яздылар дип... €лл‰ ни язып башкара алмадылар инде, л‰кин k‰рберсе минем ™чен м™kим k‰м кызыклы булды. Биред‰ д‰ шул Gавапларны тикшереп _т‰сем кил‰... Дим‰к, иS беренче Gавап (Г™л_з‰д‰н): “Нинди фикер? Мин аны вообще караган юк соSгы вакытта..(Алдан карый идем..))))” ...Шуннан соS ерак та китми АлиянеS с_зл‰ре: “Телевизор карарга вакытыS бармы дип сора, Ильнар))))))))”
...Мен‰ бу фикерл‰р нинди ш‰п! “К_Sелл‰рем” булып китте шушы с_зл‰рг‰! Ярый инде, Г™л_з‰некен аSладым азрак, ч™нки “смайлик”лар к_п н‰рс‰не к_рс‰т‰, ул к_Sелсезл‰неп язган, караган юк дип... € Алия??? Бер караганда, анда да гаеп юк, аSлыйм мин, вакыты юктыр... Л‰кин мен‰ мин аSа Gавап итеп болай диг‰н идем:
Телевизор карарга вакытыS бармы дип сора, Ильнар (Алия)
Сорамыйм ‰ле! (Мин)
МиSа шул гына кир‰к т‰! (Алия)
Мен‰ сиSа м‰!.. Н‰рс‰ була инде бу? Бу кешед‰ яшьл‰р тукталышына карата б™тенл‰й ‰йб‰т фикер юк диг‰н с_з бит бу! Мин тырышып-тырмашып ф‰нни эш язам, ‰ алар...
Ярый, алга таба китик... Б_т‰н фикер бар Л‰л‰д‰н: “Алып баручылары матур))))” ...€йе шул, Л‰л‰ бел‰н килешмич‰ м™мкин т_гел! Алып баручылары бик матурлар, бигр‰к т‰ Венера (сер итеп кен‰ ‰йт‰м). Л‰л‰неS с_зл‰ре с™ендерде, ч™нки _зеS кебек фикер й™рт_чел‰р булуы – бик ‰йб‰т к_ренеш.
Тагын мен‰ ЛенарныS фикере. Игътибар: берд‰нбер егетнеS фикере бу! “Бик ‰йб‰тл‰п караганым булмаса да, андый тапшыруныS баруы башкаларга аSлаешлы булмаса да, кир‰кле дип саныйм, Илнар!” Мен‰ нинди с_зл‰р бел‰н язалар бит алар, кире шарт фигыльл‰р бел‰н, мин сиSа ‰йтим! Бу фразадан шуны аSларга була: ЛенарныS тапшыруны ‰йб‰тл‰п караганы юк, ‰леге тапшыру башкаларга аSлшылмый... С‰ер д‰ инде бу, ч™нки к_Sел биреп караган кешег‰ аSлаешсыз н‰рс‰ юк инде анда. j‰м тагын бер ‰йбер: Ленар яшьл‰р тукталышын кир‰кле дип саный. Бусы ™чен р‰хм‰т аSа, ‰лб‰тт‰! Л‰кин ул бу фикерен т™г‰л ачып бирм‰г‰н, уйлап карыйк: тапшыруны караганы юк, ул аSлашылмый, л‰кин ул аны кир‰кле дип саный! Б™тенл‰й тиск‰ре фикерл‰р k‰м аларныS берсе д‰ д‰лилл‰нм‰г‰н.
Л‰кин! Мен‰ ул мин к™тк‰н с_зл‰р! Г™лшат язган: “Ну, н‰рс‰ диим инде... Минемч‰, кир‰кле тапшыру, яшьл‰р ™чен. Х‰зерге яшьл‰р бит н‰рс‰ ген‰ эшл‰мил‰р: эч‰л‰р, тарталар k.б. Вот, аларга бераз гына булса да т‰рбия й™зеннэн шушындый тапшырулар булса иде дим мин. Шулай ук ул башка яшьл‰рг‰ д‰ файдалы: _з-_зеSне тоту, этикет кагыйд‰л‰рен шушы таптышу аша к_рерг‰ м™мкин.”
Д™ресен ‰йт‰м, чын к_Sелд‰н с™ендем бу с_зл‰рг‰! Мен‰ бит! Яшьл‰р тукталышын караучы k‰м аны шундый киS, уSай итеп б‰ял‰_че кешел‰р юк т_гел ик‰н. Х‰тта комментарийлар да артык биред‰...
Мен‰ соSгы килеп ирешк‰н тагын бер юл, Алмаздан: “Андый остановка бар мени?” МоSа _пк‰ли алмыйм, ч™нки тукталыш турында инде с™йл‰дем... Бу м‰з‰к с_з ген‰ булсада бик ф‰лс‰фи k‰м минем югарыррак язылган пунктлар моны _з ечен‰ ала.
Шулай итеп, “Яшьл‰р тукталышыныS” т‰рбияви ‰k‰миятен “ябып” торырга кир‰ктер. Гомум‰н алганда, бик ‰k‰миятле м‰съ‰л‰л‰р к_т‰рел‰ ‰леге тапшыруда, г‰рч‰ кайбер кешел‰р аны аSламасалар да...






Озын с_знеS кыскасы, “х‰р‰к‰тт‰ – б‰р‰к‰т”
Стиль диг‰н т™шенч‰ – теге яки бу жанрны аерым бер очракта д™рес итеп куллану диг‰нне к_з алдында тота. С™л‰ш_ебезнеS башында бернич‰ тапкыр иск‰ алган “помада, шар k‰м Gир”не мисалга алыйк ‰ле. “Яшьл‰р тукталышы” башыннан ахырына кад‰р шундый стильд‰ сугарылган, алар бер берсе бел‰н туры килми. Л‰кин алар берб™тен! Нигз шулай ик‰нен х‰зер аSлатып кит‰м. Б™тен эш т‰ алып баручыларда дис‰м, бер д‰ артык булмас, л‰кин б™тен эш т‰ алып баручыларда т_гел...
МоныS с‰б‰бе – яшьл‰р. €лб‰тт‰! Яшьл‰р ген‰ боларныS барысын да берл‰штер‰ ала! € “Картаеп каткач буыннар, Эш бел_ уSайсыз ул” – диг‰н кебек, стиль т™шенч‰сен‰ килг‰нд‰, яшьл‰р аларны бик ‰йб‰т берл‰штер‰! € тапшыруныS _зен‰ килг‰нд‰, бер-берсен‰ ошамаган сюжетларны берл‰штер_ алып баручылар Gилк‰сен‰ т™ш‰. Алар чын,тормышчыан характерда с™йл‰шеп тамашачыларны шул “помада, шар k‰м Gир”д‰н бер-берсен‰ бик GиSел алып кереп кит‰л‰р. ШуSа к_р‰ “кыланалар бит алар” диг‰н с_з ишетс‰гез, моны кире кагыгыз! €йе, ™йлк‰нн‰рг‰ ошамый; ‰йе, алар зарлана – зарлансыннар, шундый вакытлары. Х‰тта яшьл‰р д‰ яратып бетермил‰р ул тапшыруны. Л‰кин бит “к_Sел к_зе к_рм‰с‰, маSгай к_зе – ботак тишеге” – диг‰н татар халкы. j‰р н‰рс‰д‰н бары тик яхшысын гына ™йр‰нерг‰ кир‰к!
Максим Горький Казанда вакытында пешекчед‰н “Читай все книги подряд, а среди них найдутся и хорошие” диг‰н с_зл‰р ™йр‰неп кала... Чынлап та, кемг‰д‰ булса ошамавы – аларныS эше, икенче яктан караганда, тапшыру к_Sел ачугы корылган, л‰кин артык с_зл‰р д‰, кир‰км‰г‰н кешел‰рне д‰, файдасы булмаган киS‰шл‰р д‰ бирмил‰р биред‰...
Оператор камерасы турында ‰йт‰ башлаган идем хезм‰теS башында... ШуSа ™ст‰п _т‰сем кил‰. Бу х‰р‰к‰тл‰н_ д‰ шулай ук б‰р‰к‰тк‰ кайтып кала. Ни ™чен диг‰нд‰, т™шер_ барышында камера х‰р‰к‰тл‰н_е – _сеш, алга омтылыш, д‰рт диг‰нне аSлата. € бу яшьл‰рг‰ туры кил‰ д‰. €йтик, тик торган камера алдында, трибунага чыгып, Gитди кыяф‰т бел‰н с™йл‰г‰н алып баручылар булса, яшьл‰р тукталышыныS “я” х‰рефе д‰ булмас иде, ул к_бр‰к “Х‰б‰рл‰р” тапшыруына кайтып калыр иде.
ШуSа к_р‰, с_земне озын тотмыйм. Минем фикерл‰р аSлашылгандыр дип бел‰м. j‰м “Яшьл‰р тукталышы”на бары тик уSышлар гына тел‰п калам.
15