Выступление на тему: «Татар теле ??м ?д?бияты д?ресл?ренд? электрон ресурслар кулланып укыту ?зенч?лекл?ре».
Татар теле k‰м ‰д‰бияты д‰ресл‰ренд‰
электрон ресурслар кулланып укыту _зенч‰лекл‰ре.
Лениногорск ш‰k‰ре
8нче санлы урта гомуми белем бир_ м‰кт‰бе,
I категорияле татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы,
€хм‰тGанова Эльвира Илшат кызы.
Республикада татар k‰м рус телл‰ренеS д‰_л‰т теле дип игълан ител_е н‰тиG‰сенд‰ туган социолингвистик хал‰т Татарстанда яш‰г‰н халыкныS k‰р ике телне д‰ камил бел_ен тал‰п ит‰. € бу, _з чиратында, телл‰р укыту процессын, бигр‰к т‰ рус балаларына татар теле укытуны яSача оештыру м‰сь‰л‰сен к™н т‰ртибен‰ куя.
Татар теле - халыкара м‰йдандагы зур абруйлы телл‰рнеS берсе. Шулай булгач, ул _зен саклаучы, х™рм‰т ит_че халкына д‰_л‰т теле буларак хезм‰т ит‰рлек тулы к™чк‰ ия. Туган телебезне камилл‰штер_, _стер_ – д‰_л‰т к_л‰менд‰ге Gитди k‰м ‰k‰миятле бурычларныS берсе. Татар теленеS кулланылыш даир‰сен киS‰йт_неS, аны _зл‰штер_не тиешле д‰р‰G‰г‰ к_т‰р_неS т™п юлы – рус м‰кт‰пл‰ренд‰ укучыларга татар теле k‰м ‰д‰биятын сыйфатлы, н‰тиG‰ле итеп укыту.[1: 80] ШуSа к_р‰, заман тал‰бе б_генге к™нд‰ татар телен укытуда зур _зг‰решл‰р сорый. Укытучыларыбыз алдына «Татар телен ничек укытырга?» «Д‰ресл‰рне ничегр‰к кызыклы итеп _тк‰рерг‰?» диг‰н сораулар килеп баса. Шулай булгач, заман укытучылардан яSалык, _зг‰р_ч‰нлекк‰ омтылуны тал‰п ит‰.
Укыту процессында яSа педагогик технологиял‰рне куллану яSа метод k‰м алымнарны _стер_г‰, укытучыларга эш стилен _зг‰ртеп, яSача эшл‰рг‰, педагогик системада структур _зг‰ртеп коруларны гам‰лг‰ ашырырга ярд‰м ит‰. Бу ис‰ педагогик процессны оештыруга k‰м аныS бел‰н идар‰ ит_г‰ _зенч‰лекле бурычлар куя. Татар телен инновацион технологиял‰р бел‰н укыту – уку процессын яSача оештыру диг‰н с_з. АныS м™kим м‰сь‰л‰л‰ре булып ™йр‰нел‰ торган ф‰нг‰ кызыксыну уяту, укучыларныS танып-бел_ эшч‰нлеген _стер_, аралашу процессында _зара аSлашу k‰м ярд‰мл‰ш_ мохите тудыру, укучыларныS иGади с‰л‰тл‰рен ачыклау k‰м _стер_ тора.
СоSгы вакытта барлык ф‰нн‰р буенча да, шул ис‰пт‰н татар теле k‰м ‰д‰биятыннан да, м‰гъл_мати ресурслар саны арта. Интернет торган саен уку-укыту эшч‰нлегенд‰ файдалана алырлык м™мкинлекл‰рг‰ ия була бара. Интернет челт‰ре укучыга k‰м укытучыга кир‰кле м‰гъл_матны т™рле урыннан эзл‰п табу шартларын тудыра.
Татар теле д‰ресл‰ренд‰ интернет ресурслар куллану укучыларда уку, язу к_некм‰л‰рен формалаштыру k‰м _стер_, кир‰кле материал табу, укучыларныS с_злек запасын баету, татар телен ™йр‰н_г‰ мотив формалаштыру кебек бурычларны _т‰рг‰ м™мкинлек бир‰. «Татар теле онлайн» интерактив интернет - д‰реслеге ‰н‰ шул м™мкинлекл‰рне тормышка ашырырга ярд‰м ит_че берд‰нбер ресурс булып тора. Бу д‰реслекнеS максаты булып:
1) киS G‰м‰гатьчелекне интернет технологиял‰р кулланып, татар телен м™ст‰кыйль ™йр‰н_г‰ тарту;
2) татар телен, аныS культурасын, тарихын k‰м с‰нгатен ™йр‰н_г‰ кызыксыну уяту тора. [3: 366]
Интернет-д‰реслекнеS эчт‰леге укытуныS коммуникатив юн‰лешен‰ k‰м практик биремн‰р _т‰_г‰ юн‰лтелг‰н. j‰р д‰рес логик яктан оешкан бер б_лекне т™г‰лли k‰м с™йл‰м эшч‰нлеген‰ ™йр‰т_че 4 б_лект‰н тора:
1. лексик тел бер‰млекл‰рен ™йр‰н_;
2.Диалоглар – диалогик k‰м монологик к_некм‰л‰рне _стер_;
3.Грамматика – грамматик к_некм‰л‰рне _зл‰штер_;
4.Аудирование – ишетеп аSлау к_некм‰л‰рен формалаштыру. [3: 367]
Шушы б_лекл‰рг‰ б‰йле р‰вешт‰, бу д‰реслект‰ татар теле буенча кир‰кле материаллар, диалог k‰м текстлар, яSа с_зл‰р k‰м кагыйд‰л‰р Gыелмасы, к_нег_л‰р, уеннар, кроссвордлар, тестлар бирелг‰н.
Лексика б_легенд‰ татар теленд‰ еш кулланыла торган яSа с_зл‰р китерел‰. j‰р д‰рест‰ укучыларга к_нег_л‰р ярд‰менд‰ 40-45 с_з ятлый алу м™мкинлеге тудырылган.
Грамматика б_леге аралашу процессында еш кулланыла торган грамматик кагыйд‰л‰р, лексик-грамматик конструкциял‰рне _з эчен‰ ала. Д‰рес барышында укучыларга татар теле буенча т™рле типтагы 80 г‰ якын грамматик конструкция т‰къдим ител‰. €леге кагыйд‰л‰р т™рле типтагы к_нег_л‰рне _т‰_ барышында кабатланып барыла.
Диалоглар б_легенд‰ т™рле тормыш ситуациял‰рен чагылдырган 50г‰ якын диалог бирел‰. Аларны прфессиональ дикторлар башкаруында ишетерг‰ була.
Аудирование б_леге _з эчен‰ т™рле характердагы 18 аудиотекстны ала. Бу б_лекк‰ кертелг‰н текстларда татар халкыныS культурасы k‰м яш‰ешен чагылдырган материаллар тупланган.
«Татар теле онлайн» интернет-д‰реслегенд‰ге к_нег_л‰р системасына килг‰нд‰, аларны бернич‰ т™рг‰ б_леп карарга була:
С_зл‰рг‰ д™рес кушымча сайлап алу к_нег_л‰ре.
Кроссворд тибындагы к_нег_л‰р:
а) текстка с_зл‰р куярга;
б) сорауларга кыска Gавап язарга.[3:368]
3. ^рн‰к буенча синтаксик с™йл‰м бер‰млекл‰ре т™з_г‰ к_нег_л‰р:
а) текст яки диалогка т™шеп калган с_зл‰рне яки грамматик формаларны язарга;
б) текстны тулысынча т‰рGем‰ ит‰рг‰;
в) бер яки бернич‰ с_зе икенче телд‰ булган текстны ™лешч‰ т‰рGем‰ ит‰рг‰;
г) с_зл‰рне туры китер_г‰ к_нег_л‰р k‰м башкалар.[3:369]
Интерактив к_нег_л‰рне, м‰с‰л‰н, яSа материалны ™йр‰нг‰нд‰ д‰, белем k‰м к_некм‰л‰рне формалаштыру этабында да, ™йр‰нг‰н материалны йомгаклау вакытында да, контроль k‰м м™ст‰кыйль эшл‰р _тк‰р_ ™чен д‰ кулланырга була. [3:367]
Алда ‰йтелг‰нн‰рд‰н н‰тиG‰ ясап, шуны ‰йтерг‰ була: педагогика ф‰ненд‰ укыту – т‰рбия процессы сыйфатын _стерерг‰ булышлык ит_че технологиял‰р шактый. УкытучыныS бурычы – яSалыклар агымында югалып калмыйча, д™рес юн‰леш алу, укытуныS k‰р этабы ™чен уку материалын аSлатуныS иS уSышлы вариантын табу. Шул ук вакытта аларныS бер - берсе бел‰н ярашырга тиешлеген д‰ онытмау зарур. Татар теле д‰ресл‰ренд‰ электрон ресурслар куллануныS ™стенлеге б‰х‰ссез. Т™рле технологиял‰р, компьютер, мультимедиа технологиял‰ре, электрон ресурслар к_рс‰тм‰лелекне, контрольне т‰эмин итеп k‰м к_п м‰гъл_мат биреп, укытуныS сыйфатын к_т‰рерг‰ ярд‰м ит‰, эт‰ргеч ясый.
Кулланылган ‰д‰бият исемлеге:
Юсипова А. Татар телен яSача укыту / М‰гариф. 2006.-№3. 80б.
Галиева В. ЯSача, заманча./ М‰гариф.2009.-№9. 21-22б.
Интерактивный Интернет-учебник по татарскому языку «Татар теле онлайн».
15