Доклад на тему Ата – аналар балалары ?чен ?аваплы

К_п бел_г‰ караганда да, аз белдереп, эзл‰н_ орлыгын
салу k‰м эзл‰нг‰нен табарга юллар к_рс‰т_ – м™галлим
бир‰ торган хезм‰тл‰рнеS иS кадерлесе, иS зурысыдыр.
ГалимGан Ибраkимов
Ата – аналар балалары ™чен Gаваплы.
Кайбер ата-аналар бала т‰рбиял‰_ ™чен вакыт Gитм‰_не, кайберл‰ре ничек т‰рбиял‰рг‰ белм‰_не с‰б‰п ит‰л‰р. Х‰зерге болгавыр чорныS _зг‰решл‰ре гаил‰д‰ ата-аналарныS бала т‰рбиял‰вен‰ тиск‰ре йогынты ясый. Бала ‰ти-‰нисе бел‰н аз аралаша, к_бр‰к компьютер каршында утыра, х‰тта дуслары бел‰н д‰ ул Интернет челт‰ре аша гына с™йл‰ш‰. € ата-ананы ис‰, ничек эш урынында калырга, кешед‰н калышмыйча киенерг‰, ашарга-эч‰рг‰, машина алыштырырга, кайберл‰рен х‰тта ничек байлык тупларга, диг‰н уй к_бр‰к борчый. Б_генге к™нд‰ к_пчелек ата-ананыS т‰рбия м‰сь‰л‰л‰рен‰ исе д‰ китми, к_бесе вакыт-вакыт кына, ‰ кайберл‰ре б™тенл‰й балаларны т‰рбиял‰_ бел‰н ш™гыльл‰нмил‰р. € бит укытучы бер_зе ген‰ гаил‰ т‰рбиясен алыштыра алмый.
Балалар - гаил‰неS к™згесе. Ш‰хси _зенч‰лекл‰ре булуга карамастан, балаларда гаил‰неS холкы чагыла.
Гаил‰ д™ньясы. Ул ‰ти k‰м ‰ни, сеSел k‰м энел‰р яши торган д™нья. j‰р бала гаил‰ тормышы аша зур д™нья бел‰н таныша. Бала анда яхшыны да, начарны да, в™Gданлык k‰м т‰рбиясезлекне д‰ к_р‰. КешенеS формалашуы авыр k‰м к_п к™ч сорый торган хезм‰т. Т‰рбия эшенд‰ вак н‰рс‰л‰р юк, монда барысы да бала к_Sеленд‰ к_пмедер д‰р‰G‰д‰ эз калдыра. Аз гына к_реп Gиткерм‰деSме – кеше туры юлдан читк‰ тайпылырга м™мкин
^зара х™рм‰т k‰м ышаныч х™кем с™рг‰н, хезм‰т яраткан гаил‰л‰рд‰ яхшы яки начар эшл‰ре ™чен _зе Gавап бирерг‰ тиешлеген инанган кеше _с‰. Бала, кечкен‰ чактан ук, ярамаган эшл‰р ™чен Gавап бирел‰ч‰ген белерг‰ тиеш. €кренл‰п аныS психикасында тыя торган кирт‰л‰р барлыкка кил‰, соSрак психик карашы формалаша.
Законны х™рм‰т ит_ гаил‰д‰ т‰рбиял‰нерг‰ тиеш. Биред‰ ‰ти бел‰н ‰ни – бала ™чен беренче укытучы. Аларны _з эшл‰рен‰, ‰йтк‰н с_зл‰рен‰, бурычларына м™н‰с‰б‰те бала ™чен _рн‰к.
Балалар _сеп Gитк‰нче, вакытларыныS к_п ™лешен ата – аналары янында уздырган бер чорда аларга урамда ничек т‰ртипле булырга, табигатьне ничек сакларга, авыруларга, картларга ничек ярд‰м ит‰рг‰ кир‰клеген турыдан – туры ™йр‰терг‰ зур м™мкинлекл‰р бар
Ата – ана м‰х‰бб‰те баланы киS к_Sелле, ягымлы, ачык й™эле ит‰. Шушы м‰х‰бб‰т Gылысы балада намуслылык, йомшак к_Sеллелек т‰рбияли.
Л‰кин баланы бик нык ярата торган гаил‰л‰р д‰ чама белерг‰ тиеш. Югыйс‰ _зенеS ихтыяGларын кан‰гатьл‰ндер_д‰н баш тарта алмый торган кеше _с‰рг‰ м™мкин.
Яш_смернеS ничек гаепл‰н_чел‰р эск‰миясен‰ эл‰г_ен билгел‰_ кайвакыт читен була.€мма к_п очракта моSа китерг‰н с‰б‰п – балага к_з – колак булмау. Т‰рбия k‰м баланы к_зд‰ тоту, _зара нык б‰йл‰нг‰н булсалар да икесе ике к_ренеш. Т‰рбия k‰рвакыт актив була, ‰мма аны к_Sел кайтаргыч-ка ‰йл‰ндерм‰ск‰ кир‰к. Балалар тормышыннан аерылмау, аны кызыксынып k‰м игътибар бел‰н к_з‰т_, кир‰к очракта гына катнашу зарур. Кечкен‰л‰р моSа мохтаG.
Алар тормышта очрый торган куркыныч х‰лл‰р бел‰н таныш т_гел. Яш_смерне ис‰ тагын да катлаулырак х‰вефл‰р: кайчакларда зуррак малайларныS шикле геройлыкларына охшарга тырышу, маGараларга ашкынып тору, котырту сагалап тора. Яш_смернеS яш‰вен к_з‰тм‰с‰, ™лк‰н кеше катлаулы х‰лд‰ кала, кыен мизгелл‰рд‰ аSа ярд‰м ит_ м™мкинлеген югалта. Яш_смер _з чиратында, ™лк‰нн‰рнеS _зен к_з‰тм‰вен белеп, кылган гам‰лл‰ре ™чен кемдер каршында Gавап бир_ кир‰клеген тоймый башлый.Чит кешел‰р йогынтысына тиз бирел‰.
БаланыS ™лк‰нн‰р к_з‰т_енн‰н башка ирекле тормышы аны м‰кт‰пт‰н аера, урам иркен‰ ташлый, тайгак юлга эт‰р‰. К_з‰т_сезлек тагын шуныS бел‰н д‰ куркыныч: яш_смерл‰рнеS кайберл‰ре ‰хлакый яктан гарипл‰нг‰н х‰лд‰ тормышка аяк атлый. Мондый очракларда ата – аналар _зл‰ренеS эшт‰ булуларын сылтау итеп куялар. Л‰кин k‰мм‰ кеше д‰ эшли бит, шуSа да карамастан, к_п гаил‰л‰р балалар бел‰н м™н‰б‰с‰тл‰рен _рн‰к итеп оештыралар. Балалар ата – аналар тормышына комачаулык ит‰ дип санаган гаил‰л‰рд‰ ‰леге д‰ баягы эш к_плек аклану чарасы булып калкып чыга.
Сорашып – белеш_л‰р н‰тиG‰се шуны к_рс‰т‰: яш_смерл‰рнеS закон бозуларыныS яртысыннан к_бр‰ге 22 с‰гатьт‰н соS, ягъни ата – аналар ™йд‰ чакта эшл‰н‰.
Fинаять – ул кешенеS _з – _зен тотышыныS чиге, соSгы баскычы. € бит барысы да ата – аналарныS бала кечкен‰ чакта ук мен‰ болай фикер й™рт_енн‰н килеп чыга: ”Малайга мыек чыгып кил‰, ниг‰ х‰зер аныS бел‰н м‰ш‰катьнерг‰? ИсеS китк‰н ик‰н, бераз шаярып алган...”Болай да була: малай начар укый, ялкаулыкка бирел‰, урамда т‰ртип боза, бер‰р чит кеше аSа с_з ‰йтс‰, ‰ти бел‰н ‰ни шундук аны яклап чыга, Яклау тупас хурлауга k‰м янауга кайтып кала. € малай боларныS б™тенесен д‰ ишетеп тора. Ата – АналарныS _з балаларына карата тал‰псез, юл куючан м™н‰с‰б‰те зур зарар китер‰, тотнаксызлыкка илт‰. Кич‰ малай тупас Gавап кайтарды, начар с_з ‰йтте. Б_ген ачуланып, ‰бисен‰ кулын селт‰де. € ирт‰г‰ кечкен‰л‰рнеS х‰терен калдырыр, _зенн‰н к™чсезл‰рне кыйнар... ИS куркынычы шул:™йд‰ миkербансыз кеше _с‰, аныS ™чен тормышта изге берн‰рс‰ д‰ булмаячак.
€г‰р сезнеS балагызда эгоизм, ялкаулык, ялганлау кебек начар сыйфатлар к_ренс‰,бу – х‰вефле сигнал. €леге сыйфатлардан ш‰фкатьсезлекк‰ ерак калмый. Ш‰фкатьсезлек кансызлыкны китереп чыгара.
Закон ата- аналарга балаларын т‰рбиял‰_ Gаваплылыгын й™кли. Шул Gаваплылык тойгысы ‰ти k‰м ‰нине т‰Gриб‰ле педагогларга киS‰ш сорап м™р‰G‰гать ит‰рг‰, ™ст‰м‰ педагогик ‰д‰бият укырга м‰Gб_р ит‰. Педагогик белем булмау ата – аналарны бала т‰рбиял‰_ Gаваплылыгыннан азат итми.
Гаил‰д‰ _зара м™н‰с‰б‰тл‰рне Gайга салганда ‰хлак k‰м хокук нормалары бик тыгыз _рел‰. Ата – аналарныS хокуклары да, бурычлары да бар. Алар _зара бик нык б‰йл‰нг‰н. Бурычларын _т‰п, ата – аналар баланы ш‰хси т‰р биял‰_ хокукын тормышка ашыралар. Ата – аналарныS хокуклары балалар м‰нф‰гатьл‰рен‰ каршы килеп тормышка ашырыла алмый.
Ата – аналар т‰рбия эше бел‰н ш™гыльл‰н_не _з эшл‰ре итеп кен‰ карый алмыйлар. Бу аларныS иGтимагый k‰м д‰_л‰тк_л‰м бурычлары, моныS ™чен алар закон каршында ш‰хси Gавап бир‰л‰р. “Мине ничек т‰рбиял‰г‰нн‰р, мин д‰ шулай т‰рбиялим” диг‰н караш k‰рвакыт д™рес караш т_гел. €лб‰тт‰, элекке т‰Gриб‰ ‰k‰миятле, ‰мма шартларныS _зг‰р_ен, м‰гьл_матныS артуын
·k‰м башка н‰рс‰л‰рне ис‰пк‰ алмый ярамый
Балалар ._ск‰н саен, аларныS белемн‰ре д‰, танышлары да арта. Мондый к_ренеш табигый х‰л. “ Кечкен‰ баланыS м‰ш‰кате д‰ кечкен‰, балалар зурайгач м‰ш‰кате д‰ арта” дип халык бик д™рес ‰йтк‰н.
^з балаларыныS ни бел‰н кызыксынуларын, аларныS даими ш™гыль k‰м ял ит_ урыннарын белг‰н, укытучылары, ипт‰шл‰ре k‰м аларныS гаил‰л‰ре бел‰н б‰йл‰нешт‰ булган ата – аналар балаларыныS ничек яш‰г‰нен к_реп торалар. МоSа _з гаил‰Sд‰ге ышаныч k‰м дуслык хал‰те д‰, яшьт‰н ™йр‰телг‰н режим k‰м т‰ртипк‰ гад‰тл‰н_ д‰ ярд‰м ит‰.
Ата – аналар балаларны хата ясаудан саклап калырга тели. АларныS омтылышлары табигый. Моны эшл‰рг‰ м™мкинме? К_п н‰рс‰не м™мкин, л‰кин б™тенесен д‰ т_гел.
Ата – ана кайвакыт _зенч‰лекле, кабатланмас ш‰хес т‰рбиял‰_неS ‰k‰миятен аSлап бетерми. Балаларны еш кына _зл‰ре тел‰г‰н калыпка кертерг‰, башкалар кебек итеп т‰рбиял‰рг‰ тырыша. ИGади ш‰хес т‰рбиял‰_ балаларда _з - _зен‰, _з тел‰кл‰ренеS тормышка ашыру м™мкинлеген‰, кешенеS язмышы _з кулында ик‰нлеген‰, уSышсызлыкныS к_бесенч‰ ялкаулыктан кил_ен‰ ышаныч тудыра.
Гуманистик психологиянеS талантлы в‰килл‰ренеS берсе булган А. Маслов узган гасырныS урталарында ш‰хесне актуальл‰штер_ k‰м камилл‰штер_ турындагы т‰гълиматка нигез салган. АныS фикеренч‰, кешенеS эчке табигате яхшылыкка, изгелекк‰ омтыла. ШуSа к_р‰ балаларныS тер‰к – уйлары ата – аналар, педагоглар тарафыннан басылырга дучар булмаска, кире кагылмаска тиеш.
Еш кына, кил‰ч‰к б_ген т™зел‰ дил‰р. Ата – аналар аны т™з_д‰ катнашып, тагын бик ‰k‰миятле бер эш башкара – яшь буынга т‰рбия бир‰, ирт‰гесе к™н т™з_чел‰рен ‰зерли. €йе, ирт‰гесе к™н ™чен барыннан бигр‰к ата – аналар Gаваплы.
Ата-аналарга киS‰шл‰р
1. БалагызныS _зегез кебек яки сез тел‰г‰нч‰ булуын к™тм‰гез.АSа _зегез кебек булырга т_гел, ‰ _зенч‰ булырга ярд‰м итегез.
2. Баладан аSа эшл‰г‰н эшл‰регез ™чен т_л‰_ тал‰п итм‰гез.Сез аSа тормыш бирдегез, ‰ ул моны ничек т_л‰сен? Ул башка кешег‰ тормыш бир‰ч‰к k‰м бу –табигать законы.
3. АныS проблемаларына югарыдан карамагыз, аSа яш‰_ сезг‰ караганда да авыррак булырга м™мкин, ч™нки баланыS тормыш т‰Gриб‰се бик аз була.
4. Бала - тормыш бирг‰н иS кыймм‰тле б_л‰к.Аны сакларга k‰м камилл‰шерг‰ ярд‰м ит‰рг‰ кир‰к.
5. Балагыз нинди булуына карамастан яратыгыз - талантсыз булса да, уSышларга иреш‰ алмаса да. АныS бел‰н берг‰ булуыгызга куаныгыз, ч™нки бала – иS зур шатлык.
6. Баланы йокыдан тыныч кына уятыгыз, ул сезнеS елмаюыгызны к_рсен k‰м йомшак тавышыгызны ишетсен, ирт‰д‰н _к баланы юк-бар ™чен шелт‰л‰м‰гез.
7. Балагызны ашыктырмагыз. Вакытны д™рес б_л_ - сезнеS эшегез.
8. Баланы м‰кт‰пк‰ ирт‰нге ашны ашатмыйча озатмагыз. Аны алда авыр хезм‰т –уку хезм‰те к™не к™тк‰нен онытмагыз.
9.Баланы м‰кт‰пк‰ озатканда аSа уSышлар тел‰гез, ягымлы с_зл‰р ‰йтегез.
10.Баланы м‰кт‰пт‰н тыныч каршы алыгыз.€г‰р ул ни ™чендер ярсыган, сезнеS бел‰н борчуларын б_лешерг‰ тели ик‰н, аны тыSлагыз.
11.БаланыS борчылганын к_рс‰гез, тик ул борчылуын сезнеS бел‰н уртаклашырга тел‰м‰с‰, сорашмавыгыз х‰ерлер‰к. Бала тынычлансын, _зе _к барысын да с™йл‰р.
12.М‰кт‰пт‰н кайткач та баланы д‰рес ‰зерл‰рг‰ утыртмагыз, 2-3 с‰гать ял итеп алсын( 1сыйныфлар 1,5 с‰гать йоклап алсалар, тагын да яхшырак).Д‰рес ‰зерл‰_ ™чен иS яхшы вакыт – к™ндезге с‰гать 3 т‰н 5 к‰ кад‰р , ‰ кич бел‰н д‰рес ‰зерл‰рг‰ б™тенл‰й киS‰ш ителми.
13.Д‰рес ‰зерл‰г‰нд‰ балага м™ст‰кыйль ш™гыльл‰нерг‰ м™мкинлек бирегез.€г‰р сезнеS ярд‰м кир‰к булса, сабыр булыгыз.АSа борчылмаска кушыгыз, уSышларын к_регез, мактап алыгыз.

14.Fыелган ачуыгызны баладан алмагыз, картлык к™негезг‰ ‰че икм‰к ‰зерл‰м‰гез.Ч™нки ни ч‰чс‰S, шуны урырсыS.
БаланыS ш‰хес булып формалашуы, иS беренче чиратта, гаил‰ т‰рбиясен‰ б‰йл‰нг‰н.Ата-ана -т™п т‰рбияче. Т‰рбия кылу ™чен _зеS‰ т‰рбияле булырга кир‰к.

Ата-аналарга киS‰шл‰р

1нче киS‰ш.. БаланыS билгел‰рен‰ м™н‰с‰б‰т.
* Начар билгесе ™чен баланы ачуланмагыз. СезнеS алдыгызда ул яхшы булып к_ренерг‰ тели. ШуныS ™чен д‰ ул алдаша башларга м™мкин.
* Балагыз к_п к™ч куеп та, н‰тиG‰се югары т_гел ик‰н, аны аSларга тырышыгыз. Н‰тиG‰неS k‰рвакыт югары була алмавын аSлатыгыз. ИS кир‰ге – белем!
* БалагызныS проблемалары ™чен, с‰б‰псезг‰ башка балаларны k‰м зурларны гаепл‰м‰гез.
* Яхшы якларын к_реп, аны мактап алыгыз.
Ата – аналар к™нд‰леген‰.
Кайбер ата – аналарныS телл‰ренн‰н т_б‰нд‰ге с_зл‰р т™шми: ”Мин н‰рс‰ ‰йттем?..”, “Н‰рс‰ кушсалар, шуны эш뉔 k.б. Бу гади с_зл‰р ген‰ т_гел. Бу -т‰рбиял‰_ методлары (алымнары). €ти - ‰нил‰р _зл‰рен боерык бир_че дип, ‰ баланы гаепл‰рг‰ кир‰к дип уйлыйлар.
Гаил‰ “колы”н ирекле ш‰хес булып формалаша алмавын алар белмил‰р, яки уйлап та карамыйлар.
F‰за бир_ k‰м аны м‰Gб_р ит_ т‰рбия ™лк‰сенд‰ бары тик начарлык кына китер‰. АSа боерык биреп буйсынса да, ул _зенеS фикеренд‰ кала. Ул чын к_Sеленн‰н эшл‰м‰с‰, алдар, _зенеS чын й™зен яшерер (битлеген билгеле бер вакытка кад‰р салмас).
Шулай итеп ул тормыштан ямь, т‰м таба алмас, ул _з туган йортында барысыннан да _зенеS серен яшерер; яшерен, астыртын булыр, ипт‰шл‰ре бел‰н аралашудан качар, укытучыдан читл‰шер (ялгыш с_з ‰йтермен дип курка).
Т‰рбия ™лк‰сенд‰ т™п алым – ул ышандыру. МоныS ™чен аны ышандырырлык итеп, _зегезнеS яхшы якларыгызны к_рс‰терг‰ тырышыгыз, аныS бел‰н аралашыгыз. Шул вакытта гына сезнеS уегыз аныS уе бел‰н, сезнеS тел‰кл‰регез аныкы бел‰н т‰Sг‰л кил‰ч‰к
€ти - ‰нил‰рг‰ киS‰шл‰р.
Гаил‰д‰ балага ничек ярд‰м ит‰рг‰?
Балага елмаюлы караш бел‰н карагыз: ул табак – савыт юамы, д‰рес х‰зерлиме, барыбер;
Аны мактагыз, аркасыннан с™егез, башыгызны Gилк‰сен‰ куегыз,...;
АныS т‰ртибенд‰ кечкен‰ ген‰ яхшылык к_ренс‰ д‰ телд‰н мактагыз;
j‰рвакыт : “Син д™рес”, “СинеS бел‰н килеш‰м”, диегез. Бу балада х™рм‰т т‰рбияли;
АSа б_л‰к бирер алдыннан, б_л‰кне д™рес кабул ит_ен булдырыгыз.


15