Word. ?арышты? атауларды? ма?ал-м?телдердегі к?рінісі. ?ылыми жоба 21 бет

МАЗМҰНЫ
І. Кіріспе …...................................................................................................3
ІІ. Негізгі бөлім
2. 1 Ғарыштық атаулардың мақал-мәтелдердегі көрінісі ..................5
2. 2 Аспан денелерінің мақал-мәтелдерде кездесуінің шығу тегі .....8
ІІІ. Қорытынды...........................................................................................20
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер................................................................21
Кіріспе
Мақал-мәтелдер бір ғасырдың ғана жемісі емес. Мақал-мәтел – халық ауыз әдебиетінде ерте заманнан келе жатқан, өзіндік ерекшеліктерімен танылған халықтың асыл ойының көркем жиынтығы. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін шешетін асыл мұра, ақылына ақыл қосатын, жарқын болашағына дұрыс бағыт сілтейтін, өмірді танытатын қамқоршы. Онда халықтың өмір сүру барысындағы барлық тәжірибенің өнегелі өсиеттері айтылған, халық даналығы сақталған.
Қазақтың мақал-мәтелдері – көркем әдебиетте сөздің әрін келтіретін, айтайын деген ойдың мағынасын толықтыратын, сонымен қатар ұтымды да ықшам қолданатын әдемі форма. Өйткені бұл – мол тәжірибенің ұзақ уақыт әбден сұрыпталған, екшелген, сыннан өткен асыл түйіні.
Адамның мінезіндегі жат қасиеттер де мақал-мәтелдерде жеркенішті түрде берілген. Халық даналығына баулуда мақалдар мен мәтелдердің тәрбиелік мәні бөлек.
Бұл зерттеуде қазақ халқының ежелден келе жатқан астрономиялық білімдерінің ерекшеліктері баяндалады. Қазақ халқында есепшілер жұлдыздар арқылы ауа-райын болжай білген және мал шаруашылығы мен егіншілікке де қатысты халықтық білімдерін жетілдірген. Зерттеу жұмысында сонымен қатар жұлдыздарға қатысты ырымдар, соған қатысты мақал-мәтелдер келтірілген. Мұнда жұлдыздардың тууы мен батуы қазақ халқының өмірі мен тіршілігінде, шаруашылығы мен дүниетанымдық көзқарастарында ерекше орын алған. Аспан денелері халқымыздың өмір сүруінің факторы болып есептелген. Аспан әлеміндегі жұлдыздың қазақтар өміріндегі орнының ерекшелігі сондай, есепшілер өз жорамалдарын жұлдыздарға қарап болжағаны туралы да қарастырылған.
Мақсаты: Ғарыштық атаулардың қазақтың ежелден келе жатқан ауыз әдебиеті үлгілерінің бірі – мақал-мәтелдерде кездесуін зерттеп, танып-білуге арналған.
ІІ Негізгі бөлім
2. 1 Ғарыштық атаулардың мақал-мәтелдердегі көрінісі
Он сегіз мың ғаламның бір бөлшегі космостық әлем тілден тысқары емес. Адамзат баласы жер бетін қаншалықты игерсе, жер үстін, аспан әлемін соншалықты игеру үстінде. Космостық әлемді (ғарышты) адамзат баласы космосқа ұшқаннан бастап қана емес, одан бұрын есте жоқ ескі замандардан бастап-ақ игере бастады десек жаңылмаймыз. Оған дәлел космонимдік атауларға байланысты көптеген тілдік деректердің (фразеологизмдер, мақал-мәтелдер, фольклордан, аңыз-әпсаналар т.б.) қолданысынан көруге болады. Қазақ халқы метрология ғылымы ғылым ретінде қалыптасқан уақыттан бұрын-ақ, аспанға қарап ертеңгі күн мен болашақты (күн райын, жыл мезгілін, табиғат құбылысын, т.б.) дәл болжай білген. Ғылымдағы космология, метрология, астраномия ғылымдары бір-бірімен сабақтас, өзара тармақтас ғылым салалары екендігін байқауға болады. Солардың ішіндегі космология ғылымы аспан әлемі мен кеңістігін, ғарыштық сфера мен жұлдызнаманың халық танымындағы көрінісін қарастыратын ілім. Қазақ космологиясының түп тамыры мифологиямен де сабақтасып жататындығын фольклорлық туындылар мен мақал-мәтелдерден көруге болады. Оған дәлел қазақ (түркі) космологияның аясына кіретін ұғым-түсініктер түрлі уақыт пен кеңістіктің өлшемімен (хронотоптың) трансформацияланған. Қазақ халқы ерте замандарда өз өмірін жұлдызға «аманаттайтын» түсінік болған. Бұл түсініктің ар жағында әр адамның өзінің туа бітті жұлдызы болады, жер бетінде қанша адам болса, сонша жұлдыз болады деген аңыз қалыптасқан. Тіпті ел арасында, тілдегі сөздік қорда «менің жұлдызым», «жұлдызың оңыңнан тусын», «жұлдызы жоғары//биік», «жұлдызы жанған», «жұлдызды сәт», секілді т.б. көптеген фразеологиялық тіркестердің ішкі мағыналық мазмұнынан көруге болады. Сондай-ақ адамның жұлдызы жанған сайын сол жұлдыздың жердегі иесінің (адамның) мерейі үстем болады деп саналған.
Ал адам өмірден өтсе, «көктегі жұлдызы сөнді», «жұлдызы жерге ағып түсті» деген әпсана ел ішінде кең тараған болатын. Яғни, мұндай әпсаналық түсініктерді ежелгі анимистік танымнан туындап, қалыптасқан деуге болады.
Қазақ мақал-мәтелдерінде, әсіресе, ғарыштық атауларға байланысты бірліктер көптеп кездеседі. Оның себебі қазақ халқының дүниетанымында біркездегі көшпелі өмір салтында аспан әлемімен «тілдесу», сол арқылы өмір көшін бір арнаға түзеу салты қалыптасқан. Сондай-ақ өздерінің малшылық, бақташылық өмір салтына байланысты, аспан әлемінің әрбір құбылысына (жұлдыздар, өзге де галактикалық құбылыстар) қарап, бағыт бағдар алып отырған.
2. 2 Аспан денелерінің мақал-мәтелдерде кездесуінің шығу тегі

Қазақ халқы ежелден-ақ күн, ай, жұлдыздар бойынша ауа райыны тәуелсіз астрономиялық негізі бар күнтізбе жасаған. Табиғат құбылысының тосын жағдайларынан халқымыздың өмір сүру тәсіліне, мал бағу кәсібі мен диханшылық өміріне байланыстыра отырып жинақталған білім жүйесінің негізінде күнтізбе жасап, оны ежелден пайдаланып келеген. Аспан құбылыстарының қайталану заңдылықтарын бақылау нәтижесінде уақытты есептеудің әр түрлі жүйесін игерген. Дүние жүзіндегі халықтарда көптеген күнтізбелер бар. Календарь атауы – Ежелгі Римді мекендеген латын халқының «календы» деген сөзінен шыққан. Оларды үлкен үш типке жинақтаған. Біріншісі Шәмсия типі, бұл «күнтізбесі» деп аталады, екіншісі Қамариа типі, яғни «Ай күнтізбесі». Мысалы, Хижра мұсылман күнтізбесі. Үшіншісі «Шәмсі қамариа» типі, бұл Күн мен Айдың біріккен күнтізбесі. Мысалы, қытай халқының күнтізбесі. Қазақ, монғол, тибет халқының ескіше күнтізбесі де осы типке жатады. Мұсылман күнтізбесі Хижра – Ай күнтізбесі (қамариа) типіне жатады [1, 51-52 бб.].
Қазақ халқында ежелден келе жатқан сенімдердің бірі – көкке сену. Көк ұғымы – «тәңірі (құдай)» ұғымымен пара-пар болған. Адамның басына қиын жағдай туғанда: «Е, тәңірім қолдай гөр!», «Тәңірім жарылқай гөр!» деген жалбарыну сөздері арналса, біреуге ризашылық «тәңірі жарылқасын», «тәңірі риза болсын» деген сөздермен берілген [2, 200-210 бб.].
Қазақ халқының өзіндік күнтізбелік санаулары болған. Қазақ күнтізбесінің негізгі аспандағы жұлдыздардың тууы мен бату қозғалыстарына орай қалыптасқан. Жұлдыздар тек уақытты белгілеушілер ғана емес, сонымен қатар бағдаршы қызметін де атқарған. Қазақша жұлдыз атауларының ішінде көне түркі заманынан ұмытылмай, атын өшірмей сақталып келе жатқан Жетіқарақшы, Үркер, Сүмбіле, Темірқазық және Шолпан жұлдыздары. Қазақ ен далада жүргенде, табиғат белгілеріне қарап жолын бағдарлап отырған. Баратын жеріне, адаспай жетуіне жұлдыздардың көрсеткен жолы көмектескен. Мәселен, Темірқазық жұлдызын қазақ халқы көшпелі тұрмысында бағдар ретінде пайдаланған. Ол бағдар тек жол бағытын ғана емес, өмір көкжиегін дұрыс тануға дейін ұласады. Темірқазық жұлдызы атауының туындауы да атына сай, қазыққа қағылып байланған, бір орында тапжылмастан тұрады. «Темірқазық түнгі аспанның шырқау биігі – жоғарғы нүктесінде орналасқан.

Кейде Солтүстік жарты шардың осынау орталық жұлдызын Алтын Қазық деп те атайды. Оған Тәңір өзінің аттарын байлайды. Темірқазықтың қасындағы қос жарық жұлдыз – Тәңірдің ақбоз тұлпарлары» [1, 210 -б.], – деген мифологиялық түсініктен темірқазықтың Тәңірге «бағынышты» туған ғарыштық бейне екенін көруге болады. Мәселен, Махамбет жырында кездесетін: Тебінгі теріс тағынбай, Темірқазық жастанбай, Қу толағай бастанбай, Ерлердің ісі бітер ме?! Тіркестері жақсы жасалынған.
Сол секілді өзге де космонимдік атауларға қатысты қазақ тілінде көптеген төмендегідей мақал-мәтелдер қалыптасқан.
Ғылыми жобаның толық нұсқасын жүктеу ақылы.
Ғылыми жобалар жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.
Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасын құрайды.

Ол үшін халық банкінің 4402 5735 5419 3229 шотына (ЖСН 750115401055)
Каспий банк депозитіне ЖСН 750115401055 номеріне ақша аударып,
немесе
Qiwi кошелек арқылы 8-701-859-48-75 (телефонға емес) номеріне
2500 теңге аударып, осы номерге телефон соғып, қажетті ғылыми жобаңызды айтасыз немесе saulealt@mail.ru поштасына не ватсапқа түбіртектің сканерленген түрін салып, қажетті ғылыми жоба тақырыбын жазып жібересіз.
Хабар алынысымен Сіздің поштаңызға қалаған ғылыми жобаңыздың толық нұсқасы салынады.
Сондай-ақ, өзіңізде бар ғылыми жобаның толық нұсқасымен айырбас жасауға болады, сіз онымен сайтымыздың толыға түсуіне көмектесесіз!!!
Байланыс телефоны (ватсап) : 8-701-859-48-75 Сауле

Осы сайт арқылы ала аласыздар!!!
ОҚУШЫ ҒЫЛЫМИ ЖОБАЛАРЫ
2500 ТЕҢГЕДЕН
Бастауыш сыныпқа арналған ғылыми жобалар:
Қарбыздың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 29 бетҚауынның адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 27 бетДәрілік өсімдіктердің емдік қасиеттері ғылыми жоба 44 бетЖолжелкеннің емдік қасиеттері ғылыми жоба 20 бетЛимон жемісінің таңғажайып әлемі ғылыми жоба 22 бетТүймедақтың емдік қасиеттері ғылыми жоба 24 бетБақбақтың емдік қасиеттері ғылыми жоба 22 бетҚұрма - құнардың қайнар көзі ғылыми жоба 37 бетҮкі - киелі құс ғылыми жоба 13 бетШайдың құпия сыры ғылыми жоба 23 бетТотының тоқсан тарауы ғылыми жоба 26 бетӘсемдік пен әдеміліктің символы - тауыс құсы ғылыми жоба 18 бетТасбақа - төзімді жануар ғылыми жоба 16 бетСудың құпия сырлары ғылыми жоба 27 бетЗәйтүн жемісі мен майының адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бет Төрт түліктің бірі - сиыр ғылыми жоба 22 бетСахар сабынығылымижоба 23 бетФелинотерапия және мысықтар әлемі ғылыми жоба 26 бетҚырғауыл - сезімтал құс ғылыми жоба 18 бет HYPERLINK "https://infourok.ru/ord-kirpi-meni-tikenekti-dosim-ilimi-zhoba-bet-1143856.html" \o "Word. Кірпі, менің тікенекті досым ғылыми жоба 14 бет" \t "_blank"
Кірпі, менің тікенекті досым ғылыми жоба 14 бет
Қызылша және оның пайдасы ғылыми жоба 25 бетИтмұрынның емдік қасиеттері ғылыми жоба 21 бетАлма жемісінің пайдасы ғылыми жоба 30 бетҚамыстың тұрмыста және шаруашылықта қолданылуы ғылыми жоба 22 бетІшекқұрттар, олардың адам ағзасына әсері ғылыми жоба 27 бетЖелден жүйрік жануар ғылыми жоба 20 бетЖыл иесі - жылан ғылыми жоба 20 бетЖұмбақтар сыры ғылымижоба 18 бетЖаңғақ жемісінің қасиеттері ғылыми жоба 22 бетЖергілікті жердегі жануарлар мен жәндіктерді емдік мақсатта қолдану ғылыми жоба 27 бетАқсуым - арымдай, Жабағылым - жанымдай ғылыми жоба 26 бетАдыраспан - киелі көп ғылыми жоба 16 бетКереметі көп киелі ағаш ғылыми жоба 24 бетҚұлпынайдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 32 бетОшағанның емдік қасиеттері ғылыми жоба 20 бетТаңқурайдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 20 бетҚарақаттың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бетМақсырдың пайдасы ғылыми жоба 25 бетКүнбағыстың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бетҚиярдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бетҚырыққабаттың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 30 бетСарымсақ - сансыз ауруға ем ғылыми жоба 25 бетПияздың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бетШырғанақ (облепиха) жидегінің емдік қасиеттері ғылыми жоба 27 бетҚызанақтың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бетАнар - жеміс-жидектердің патшасы ғылыми жоба 25 бетЖүзім - дертке шипа болатын жеміс ғылыми жоба 23 бетШие жемісінің адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бетСәбіз және оның адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бетСан қырлы сырдың иесі, сүлікте емнің киесі ғылыми жоба 16 бетДәруменге бай - асқабақ ғылыми жобаКиелі сандар сыры ғылыми жоба7 санының қасиеті ғылыми жобаМақал-мәтелдердегі киелі сандардың мәнін ашу ғылыми жобаҚазақтың байырғы өлшемдері ғылыми жобаЧисла в пословицах и поговорках
Этнопедагогика (бастауыш)
Қазақтың ұлттық ағаш ою-өрнегінің этномәдени қызметі ғылыми жоба 28 бетҚазақтың ұлттық киім үлгілері ғылыми жоба 25 бетЗергерлік әшекей бұйымдар жиынтығы ғылыми жоба 20 бетАта салтым - асыл қазынам (ерулік туралы) ғылыми жоба 17 бетАқ тілеудің белгісі - бата ғылыми жоба 16 бетСабақ жоспарлары
Көркем жазу сабақ жоспарлары 34 сағат 1-4 сыныптар 2500
Бейнелеу өнері 1, 5, 6 сыныптар толық сабақ жоспарлары500
Қазақ тілі мен әдебиеті бойынша ғылыми жобалар тізімі
Ә.ҚОҢЫРАТБАЕВТЫҢ ТОТЫНАМА ЕРТЕГІЛЕРІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫОРАЗБЕК СӘРСЕНБАЙ КӨРКЕМСӨЗ ШЕБЕРІҚ.ӘБДІҚАДЫРОВТЫҢ МЫҢ БІР ТҮН ЕРТЕГІСІМАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДЕГІ КИЕЛІ САНДАРДЫҢ МӘНІН АШУМ.МАҚАТАЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ РУХҚ ӘБДІҚАДЫРОВ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІҒАНИТӘРБИЕСІНДЕӨСКЕНҒҰЛАМААЛАШТЫҢАРЫСЫ, ЖАСТАРДЫҢКӨСЕМІЖАЛЫНДАПӨТКЕНЖАСҒҰМЫР (ҒАНИМҰРАТБАЕВТУРАЛЫ)СЫР СҮЛЕЙІ - БҰДАБАЙАЛМА ҚЫРАУБАЕВА - ӘДЕБИЕТТАНУШЫ ҒАЛЫМ, КЕМЕҢГЕР ҰСТАЗӨшпес ән мен тозбас жырдың дүлдүлі(Нартай Бекежанов туралы)
О.Сәрсенбайдың «Бақыт құсы» повесіндегі диалект сөздер
Қорқыт туралы аңыз бен ақиқат
Абай – дана, Абай – дара қазақта
Қазақ сатирасының бала тәрбиесіне әсері (О.Әубәкіровтың сықақ өлеңдері бойынша)
Халқына пана болған – Бала би
18 Ұлытаудың ұланы – Жүрсін Ерман
19 Халық даналығына баулудағы мақал – мәтелдердің тәрбиелік мәні
20. Дала академигі Ы.Жақаевтың көркем әдебиеттегі бейнесі
Қазақстан тарихы бойынша
Өзгент қаласы және оның Сыр өңірі тарихындағы маңызы ҒЫЛЫМИ ЖОБАҚазақ хандығының құрылуы және нығаюы ҒЫЛЫМИ ЖОБАТүркі жұртының мұраты – Мәңгілік Ел
Ұлы Жібек жолының Сыр бойындағы тармақтары
Шиелі халқының тарихы және әлеуметік жағдайлары
Ыбырай Жақаевтың ерен еңбек жеңістері – патриотизм үлгісі
Еңбегімен ел таныған тау тұлға (Ы.Жақаев туралы)
Ақ күріштің атасы – Ыбырай Жақаев
Физика бойынша
Уран өндірісінің жергілікті халықтың әлеуметтік жағдайына ықпалы! ҒЫЛЫМИ ЖОБААтом өнеркәсібінің элитасы ҒЫЛЫМИ ЖОБАИнформатика бойыншаХХІ ғасыр ғылыми техникасы - ұялы телефон. ҒЫЛЫМИ ЖОБАWi-Fi-дың пайдасы мен зияны ғылыми жоба 24 бетХимия бойынша
Жасыл өндіріске – жасыл химия арқылы ҒЫЛЫМИ ЖОБАБиология бойынша
Спирттің бидай өсімдігіне мутагендік әсері ҒЫЛЫМИ ЖОБААғылшын тілі бойынша
Ағылшын және қазақ мақал-мәтелдерінің ұқсастықтары мен ерекшеліктері ғылыми жобаМатематика бойынша
Қазақтың байырғы өлшемдері ғылыми жобаСимметрия – ғажайып әлем
Математика және табиғат
Ғылыми жобалар жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.
Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасымен.
Ғылыми жобаның толық нұсқасын Алтынбекова Сауле Алтынбекқызы сайты арқылы ала аласыз!
Осы сайттан басқа да сан алуан тақырыптағы қызықты ғылыми жобаларды, диплом жұмыстары мен сабақ жоспарларын кезіктіреcіз!
Байланыс телефоны (ватсап) : 8-701-859-48-75 Сауле