Дене шыны?тыру п?нінен ашы? т?рбие саба? ?лтты? ойын. Асы?. (9 сынып)

Тақырыбы: Ұлттық ойын. Асық.
Мақсаты:
Асық ойыны туралы түсініктерін кеңейту. Ойынды ережеге сай ойнату.
Оқушылардың ой-өрісін, ептілік, мергендік, шапшаңдық қасиеттерін дамыту
Оқушыларды ұлттық ойындарға қызықтыра отырып, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.
Өтілу орны: спорт зал
Мерзімі: 04.02.2015 жыл
Қатысушы құрамы: 9- сыныптар
Құрал-жабдықтар: асық, проектор, ойын алаңы
Іс-шараның барысы:
Қатысушылардың назарын аудару
Мұғалім сөзі:
-Қой асығы демеңіз қолайыңа жақса сақа ғой,
Жасы кіші демеңіз ақылы асса аға ғой.
Ұлттық ойын, салт-ғұрыпқа бай халқымыздың көнеден келе жатқан дәстүрінің бірі-
асық ойыны. Асық ойыны – қазақ халқының ежелгі  өте кең тараған ұлттық ойын түрлерінің бірі. Оны көшпелі этномәдени өмір тудырған төлтума өнер деп танимыз. Ойынның басты объектісі де, құралы да – асық. Аталмыш ойын әсіресе балалар арасында кең тараған. Оларды ептілікке, мергендікке, ұқыптылықа, сергектікке баулыйтын тәрбиенің көзі. Тіліміздегі асығы алшысынан түсті.., бүге-шігесіне дейін анықтау… т.б. тіркестер тегін айтылмаса керек. Сондай-ақ қазақтар жақсы көрген жасты: алтын асықтай немесе киіктің асығындай шымыр деп атайтын үрдіс бар. Мұндай  тіркестер асықтың айырықша мәніне қатысты қалыптасқаны анық.
 Асықтың түрлері:
Асық – төрт түлік мал мен қоңыр аңның санының орта тұсында орналасқан асық жіліктен алынады. Оның түрлері көп. Атап айтқанда:
Сақа – асықтың үлкен әрі шымыр түрі. Бұл асық жеткен еркек қойдан  (серкеден) немесе қошқар-текеден алынады.
Кеней – көпшілік ойнауға арналған қарапайым асықтар.
Шүкейт – жас малдың асығы.
Қойлық – қойдың асығы.
Ешкімек – ешкінің асығы.
Құлжа – құлжаның асығы.
Көктабан – қорғасын құйылған салмақты сақа асық.
Топай – сиырдың асығы.
Жабай – ірі асықты айтады.
Қолқар – арқардың асығы
Асықтың тұрысының атаулары:
Алшы – асықтың тәйкеге қарама-қарсы жағы яғни алшы тұруы.
Тәйке – асықтың алшыға қарама-қарсы жағы.
Бүге – асықтың дөңес жағының жоғары қарап түсуі.
Шіге – асықтың қуыс жағының жоғары қарап түсуі.
Омпы – асықтың ашасы немесе мұртша жағы жоғары қарап түсуі немесе тік тұрып қалуы.
Шоңқай – асықтың омпаға қарсы жағымен тік түсуі.
Асықтың оңқай не солақай екенін ажырату

Асықтың құрылысы

Асық ойын түрлері
Асық ойынының түрлері өте көп. Ол әр өлкеде әртүрлі атауларға ие және ойнау әдіс-тәсілдері де өзгеше. Сөйте тұра аталмыш ойын түрі осы барлық ерекшеліктерін сақтай отырып дамыған. Осының барлығын салыстыра отырып аталмыш ойын түрін – «үй ішілік» және «далалық» деп екіге бөліп жіктеуге болады. «Үй ішілік» — ойын түрі  қазіргі заманауи жағдайға икемделіп – «тақта ойыны» деп аталса, ал, «далалық» түрі – «алаң ойыны» делініп жүр.

Асық ойынының «тақталық» түріне:—         «Хан» немесе «Ханталапай», «Хан ату», «Құлжа ату»;
—         «Құмар»;
—         «Қақпақыл»;
—         «Қаржу» немесе «Қаржымақ»;
—         «Сасыр»;
—         «Төрт асық»;
—         «Бес тас»;
—         «Бес асық»;
—         «Иірмекіл» т.б. жатады.
Асық ойынының «алаңдағы» түріне:—         «Арқаласпақ»;
—         «Алты атар»;
—         «Омпа»;
—         «Кетсін бір»;
—         «Шыр»;
—         «Бәйге»;
—         «Алшы»;
—         «Бес табан»;
—         «Көтеріспек (Атбақыл)» т.б. жатады.
Оқушыларға «Шеңбер» және «Алты атар» асық ойынын ойнату
-Құрметті қатысушылар, бүгінгі іс-шарада ұлттық ойынымыздың бірі- асық ойынымен тереңірек
танысып, ойнадыңыздар. Келешекте осы ойынды одан әрі дамытып, ұмыт қалдырмай, өздеріңнен
кейінгілерге де жеткізесіздер деп сенемін.