Статья Орыс мектептері?де мемлекеттік тілді о?ыту проблемалары ж?не оны шешу жолдары

АKмола облысы
СандыKтау ауданы
«Дорогинка негізгі мектебі»ММ







Баяндама:
«Орыс мектептеріSде мемлекеттік тілді оKыту проблемалары ж‰не оны шешу жолдары»









ДайындаCан: ИсKаKова Д.J.













Дорогинка с.
2010 ж.

`лттыK тіл - ‰р халыKтыS ™зіне т‰н ой – санасын, парасатын, б_кіл болмыс – тіршілігі мен сезім – т_йсігін aрпаKтан – aрпаKKа жеткізетін к_ре тамыр. Онсыз халыK аты бар, заты жоK тобыр. Ол арKылы мемлекеттіS м‰дениет дербестігі, экономикалыK саяси егемендігі с™з ж_зінде емес, іс ж_зінде болуы тиіс. Бaл біздіS т‰уелсіз JазаKстанCа ™те Kажет.
Jазіргі уаKытта т‰уелсіздіктіS арKасында халKымыздыS д‰ст_рі, тарихы, м‰дениеті Kайта жаSCырып, жана жол тапты. JазаK тілі – JазаKстанныS мемлекеттік тілі. Біріншіден, KазаK халKыныS салт-д‰ст_рі мен тaрмысын, ‰дет-Caрпын, м‰дениетін, тарихын, білуге жол ашты, екіншіден, к™пaлтты халыKтыS Kарым - KатынасындаCы ™ндірістік ‰рі тaрмыстыK Kажеттілікті іске асыруCа, халыKтардыS достыK Kарым-Kатынасын к_шейтудіS Kaралына айналды.
МемлекетіміздіS кез келген оKу орнында KазаK тілі ана тілі ж‰не мемлекеттік тіл ретінде оKытылады. ОKу орыс тілінде ж_ргізілетін мектептерде KазаK тілін оKыту ‰дістері ана тілін оKытудан ™згеше. Ол ™зге тіл есебінде ж_ргізіледі. Орыс тілдегі мектептегі KазаK тілі п‰нініS маKсаты оKушылардыS Kарым-Kатынас біліктілігін, яCни тілдік ж‰не танымдыK біліктілікпен Kамтамасыз ету екендігі JазаKстан РеспубликасыныS жалпы білім берудіS мемлекеттік стандартында к™рсетілген.
JазаK тілі – оKушыCа ертеSгі к_ні _лкен ™мірге араласKанда оныS KоCамдаCы Kызметіне к™мегін тигізетін, жaмысында, к_нделікті ™мірінде Kажетіне жарайтындай білім бере алатын аса білікті п‰ндердіS бірі. Осы _лкен міндетті ж_зеге асыру мектептіS, оKушылардыS Kызметіне тікелей байланысты ж‰не мемлекеттік тілдіS Kолданылу аясына, KабылданCан заSдардыS с™з ж_зінде емес, іс ж_зінде орындалуына да байланысты. JазаK тілі оKыту барысында оKушылардыS пікір айту, ауызша, жазбаша сауатты с™йлеу, KоCамныS ™зге ™кілдерімен дaрыс Kарым-Kатынас жасау, яCни ‰рбір адамCа керекті коммуникативтік даCдыларды Kалыптастыру м‰селелерін шешуге міндетіміз. Тілді мазмуSсыз, маCынасыз меSгеру м_мкін емес. Тіл арKылы KазаK халKыныS тарихы, ‰дебиеті, м‰дениеті, aлттыK салт-д‰ст_рі, ‰дет - Caрпы, болмысы танылады. Осы маKсатKа жетсек Kана JазаKстанныS саналы азаматын т‰рбиелейміз.
Jазір заман аCымына Kарай білімніS к_ші баCаланып, оKу аCартудыS, оныS ішінде, білімді адамныS беделі ™сіп келеді. Ал оKу аCарту ж_йесі – aлттыK м‰дениет, aлттыK сананыS рухани даму к™рсеткіші. СондыKтан Kазір бaл саланыS алдында дамудыS aлттыK _лгісін (моделін) жасау міндеті тaр.
МемлекеттіS к™п aлты жаCдайында тілдерді жетік меSгеру Cылым мен техниканыS жетістіктері меSгеруге, отандыK ж‰не ‰лемдік м‰дениетті _йренуге кеS жол ашады.Мемлекеттік ж‰не KоCамдыK ™мірдіS aлтаралыK, байланыстыCына, халыKтар достыCын ныCайтуCа,KазаKстандыK KоCамныS ‰леуметтік-саяси бірлігіне ‰сері зор. Jазіргі таSда KойылCан міндеттердіS орындалуы мемлекеттік тілді _йретудіS ары KарайCы жетілдіруін талап етеді.
Мемлекеттік тілді _йренуде жаKсы жетістіктерге жету _шін мaCалім Kазіргі тандаCы Cылым негіздерімен Kарулануы керек, екіншіден, сапасы, мазмaнды баCдарлама мен оKулыKтар Kажет.
Орыс мектебінде мемлекеттік тілді _йретуде мектеп практикасынан біз нені байKаймыз? Жалпы білім беру мектебін бітіруші п‰н бойынша _здік баларCа и‰, бірнеше мыS с™з біледі, с™здіктер мен оKулыKтарды Kолданады, теледидар мен радио бойынша хабарларды тыSдайды, біраK KазаK тілінде емін-еркін с™йлей алмайды, ‰Sгіме ж_ргізе алмайды, м‰тіндерді аудара алмайды. Мектептер мен жоCары оKу орындарында белгілі бір білім к™лемін беріп Kана Kоймай, еS бастысы с™йлей білуге _йрету керек.
JазаK тілі оKулыKтарында грамматика мен ‰дебиет б™лінбеген, барлыCы бір оKулыKта біріктірілген. БаCдарламаныS Kaрамында логикалыK ж_йе, технология жоK.. ОKулыKтар ‰дістемелік жаCынан сауатсыз KaрылCан, ™йткені сабаKтар бір белгілі таKырыптарCа, модульдік блоктарCа б™лінбеген. ОKулыKтарда белсенді с™здік Kорын меSгеру жолдары, механизмдері, нормалары к™рсетілмеген, оны бекіту _шін жаттыCулар мен тапсырмалар аз кіргізілген. Активтік с™здер берілген таKырыптарCа с‰йкес келмейді. Jорытынды, талдау жасайтын, ойлау, с™йлеу Kабілеттерін дамыту жаттыCулары, тапсырмалары аз, оKулыKтар 80%-ы танымдыK ‰рекеттерге байланысты KaралCан, тілдік функциясын оKулыK орындамайды. М‰тінге берілген тапсырмалар оKушыларды с™йлеуге жетелемейді. ОKулыKтарCа керексіз м‰ліметтер мен KызыKсыз материалдар кіргізілген, оKушылардыS ауызекі с™йлеу даCдыларын дамытпайды. JазаK тілі оKулыKтарыныS негізгі маKсаты – KазаK тіліндегі дыбыстар мен ‰ріптерден, _ндестік заSынан, с™з табиCатынан теориялыK білім беру ж‰не даCды Kалыптастыру. Ал Kазіргі оKулыKтардыS авторлары бaл маKсаттан м_лдем алшаK.. Осындай не оKулыK емес, не хрестоматия емес оKулыKтармен мaCалімдер жaмыс жасайды.
М‰тіндердіS к™лемі жас ерекшеліктеріне сай емес, _лкен к™лемді ‰р параграфKа берілген м‰тіндер арасында байланыс жоKтыS Kасы, тапсырмалар біртектес, дaрыс сaрыпталмаCан, оKушыларCа ™те Kиын тиеді, с™здік жaмыс ж_ргізуге уаKыт ™те аз берілген. ‰р м‰тінге кемінде 20 жаSа с™з, ал таKырып бойынша берілген Kосымша м‰тіндерге таCы да жаSа с™здер беріледі.
Бaл к™птеген KиыншылыKKа ‰келіп соKтырады, оKушыны жалыKтырады. Ол мaнша с™зді бір сабаKта меSгере алмайды, мaCалімніS уаKытын aтымды пайдалануына кедергі жасайды.
JазаK тілін орыс сыныптарында дaрыс ‰рі тиімді оKыту _шін оны мынадай _ш баCытта aйымдастырып ж_ргізу керек .
ПрактикалыK сабаKтыS сапалылыCы, оныS ‰діс-т‰сілдері, aйымдастыру м‰селелері жан жаKты т_рде іске асKанда Cана оKыту ж‰не _йрету м‰селесін дaрыс жолCа KоюCа болады.
JазаK тілін _йренуге деген оKушылардыS ыKыласын, KызыCушылыCын арттыруда т_рлі к™рнекіліктерді пайдалану, ‰сіресе, магнит таспасы, фонохрестоматиялар, оKытудыS бірнеше формаларын пайдалану, оKытушыныS сабаK ™тудегі шыCармашылыK ‰діс-т‰сілдерініS _лкен м‰ні бар. Орыс, KазаK аудиторияларында сабаK беретін оKытушы, еS алдымен, екі тілді - KазаK , орыс тілдірініS грамматикалыK Kaрылысын, лексикалыK дыбыстыK ж_йесініS айырмашылыCын, aKсастыCын, ‰серін жаKсы білуге тиіс. Мaндай ерекшеліктерді білмей тaрып сабаK беру ™те KиынCа т_седі.
СондыKтан да орыс тілді мектептерде сабаK беретін оKытушылар міндетті т_рде екі тілдегі айырмашылыKтар мен кейбір aKсастыKтарды білуі Kажет. К_нделікті жaмысымызда алдымыздан шыCып ж_ргендіктен екі тілдегі ™згешеліктер мен aKсастыKтар Kандай деген м‰селеге тоKтала кеткен орынды.
ОKушыларCа KазаK тілін оKыту aстаздан аса шеберлікті, к™п ізденуді, тиянаKты білімді Kажет етеді.
^лгерімі т™мен деSгейдегі оKушыларCа тіл _йретудіS ™зіндік KиындыKтары мен проблемалары жеткілікті.
^лгерімі т™мен оKушыныS с™здік Kоры таяз болCандыKтан оныS ауызекі с™йлеуі дамуында KиындыKтар туындайды.
Біріншіден, оKушы алCашKы сабаKтарынан бастап т_сініп оKитын болу керек. Т_сініп оKу дегеніміз баланыS оKыCан ‰рбір с™зін белгілі затпен байланыстыра алуы, оKыCанына маCына бере білуі, оKыCан с™здерініS бір-бірімен байланысын ж‰не ™зара Kатынасын т_сіне білуі, сондай-аK шаCын м‰тіндерді ™з деSгейлеріне сай Kaрастыра білуі, осы ‰рекеттердіS барлыCы ж_зеге асKан жаCдайда Cана оKушыныS KазаK тіліне деген KызыCушылыCы ояна т_седі.
ОKушыны т_сініп оKуCа бейімдеудіS алCашKы жолы алдын-ала, баланыS Kандай актив с™здерді білетіндігін ж‰не Kолдану шеберлігін аныKтау. ЯCни, белгілі бір м™лшерде жаSа с™здерді меSгеріп, ауызекі дaрыс с™йлеуге, сауатты дaрыс жазуCа даCдылануы тиіс. Актив с™здерді пайдаланып _лгерімі т™мен оKушы с™з тіркестерін ж‰не с™йлемдерді Kaрай білуге бейімделеді.
ОKушыныS есте саKтау Kабілетін дамыту _шін жаSа с™здерді, бaрыннан таныс с™здер мен т_рлі дамыту жaмыстары арKылы байланыстырып, к_нделікті Kайталап отыру керек. Т™мен деSгейдегі оKушыны оKыту барысында KабылдаудыS тaтастыK заSдылыKтары мен даралыK ерекшеліктеріS дaрыс байланыстыру арKылы білім сапасын арттыруды ж_зеге асыруCа болады.
Б_гінгі к_ні б‰ріміз жаKсы білеміз, оKушыларды оKытудыS сапасын жетілдіру жолдарыныS бірі – білім беруді саралау.оKу орыс тілінде ж_ргізілетін мектептерде KазаK тілі п‰ні бойынша осы тaрCыда Kандай іс-шаралар іске асырылып жатыр.
Мемлекеттік тіліміз KарKынды даму _стінде болса да тіл м‰селесі айналасындаCы м‰селелер аз емес. Jазіргі таSда туындап жатKан KиындыKтарды жеSудіS Kандай жолдары бар. Мектептегі м‰селе, баCдарлама, оKулыKтар ж™нінде б‰ріSіздіS де хабарыSыз бар. Д‰л осы с‰тте, алда келе жатKан БірыSCай `лттыK тестілеу Kaрамына мемлекеттік тілден сынаK ™ткізу табалдырыCында тaрCанымызда оKушылардыS KазаK тілінен білімдерін aлCайтуCа, с™йлеу тілініS аясын кеSейтуге м_мкіндік туCызатын бірден-бір жол – ол мектепте KазаK тілінен арнайы немесе таSдаулы курс ™ткізу керек.
Jазіргі мектепте оKу т‰рбие жaмысын т_гелдей Kайта Kaру жaмысы ж_ріп жатыр. JазаK тілінен сабаK беретін мaCалімдердіS міндеті – алдында отырCан ‰р оKушысыныS психикалыK – физиологиялыK даму ж‰не Kалыптасу ерекшелігін білумен бірге мaCалімніS оKушылармен Kарым-KатынасыныS негіздерін де білу Kажеттігі туып отыр. Педагог кадрларды Kазіргі заман талаптарына сай дайындау, ‰рі мамандыCын _здіксіз жетілдіру – мaCалімніS шеберлігініS басты белгісі – оныS психологиялыK жоCарCы ‰зірлігі болып табылады.
Психология, педагогика, ‰дістемені жетік білген шебер мaCалімдер оKытуда к™п Kателік жібермейді.
СондыKтан ана тілінен сабаK беретін мaCалім – біріншіден, психолог болу керек.
К.У. Ушинский ™зініS Ана тілі оKулыCын жасауда баланыS психикасын жете білуіне м‰н бергені соншалыK,, ол ™зініS дидактикалыK пікірлерін, сол кезде жаSа дамып келе жатKан психология CылымныS жетістіктеріне негіздей отырып жасаCан.
Д.УшинскийдіS осындай пікіріне с_йенген KазаKтыS тaнCыш педагогы Ы.Алтынсарин ™зініS жазCан Хрестоматиясында баланыS жас ерекшелігі мен ™зіндік ерекшелігін ескере отырып былай деген;МaCалімніS жaмысы – балалар. Егер балалар бірдемені т_сінбейтін болса,онда оKытушы олардыS к™кейіне Kондыра алмаCын _шін ™зін-™зі кін‰лауCа тиіс.
JазаK тілі мaCалімініS, яCни, меніS міндетім м‰дениетті т_рде білімімен, іскерлігімен KазаK тілініS мемлекеттік тіл жететіндей тиімді (оптималды) жол іздеу.

15