Внеклассное мероприятие Книга — шинчымаш памаш

шинчымаш памаш
(литературно-музыкальный композиций)
Цель: 1) Йоча-влакым шке калыкым, шочмо йылмым, шочмо мландым
йцраташ, эреак пагалаш кумыландаш.
2) Марий тиште кече нерген йоча-влакын шинчымашыштым келгемдаш да тудын нерген утларак пален налаш кумылыштым нцлташ.
3) Йоча-влакым книга деке шямандаш, книгам лудаш кумыландаш.
4) Книгам арун кучаш да аралаш яжаш.
Мероприятийлан презентаций кучылталтеш (презентацийым школын сайтыштыже муаш лиеш).
«Марий Эл» муро сем йонга. (семже Е.Волковын, мутшо С.Вишневскийын)
Вядышц: Поро жапда лийже шерге уна-влак, йоча-влак, пагалыме туныктышо-влак.Кажне айдемылан шочмо йылме лишыл, молан манаш гын тудо аван шцржц дене, аза малтыме муро дене пырля толеш. Руш йылме-калык-влак коклаште кыл кучымо, мемнан элысе кугыжаныш йылмына. Тудым палыман, но шочмо йылмымат мондыман огыл, Шочмо йылме еш, йоча сад да школ гыч тяналеш. А туныктымо да воспитатлыме пашаште верже моткоч кугу, кушкын толшо тукым чылажымат шочмо йылмын полшымыж дене пален налеш.
Вядышц: Шочмо йылме ден книга мыланна кушкашна, илашна вийым пуышо памаш улыт. Кызыт ме тендам книга пайремышкына пагален яжына.
1 тунемше: Шочмо йылме! Марий йылме!
Моткоч тыйым йцратем.
Изинек ойлаш тяналме
Пойдарен мут памашем.
Тудын сылныже, онайже
Эре лийже тылат раш.
Эн чеверже, мыскараже
Лийже шерге мут памаш.

2 тунемше: Шочмо йылмын юзо тамжым
Раш тунем налмек, йолташ,
Моло калык йылмын ямжым
Лиеш куштылго шымлаш.
Кеч-могай наукыш корно –
Шочмо йылме – тян урем.
Шочмо йылмым тый ит орло,
Йцратен, шымлен тунем.
Вядышц: Шочмо йылме! Тиде кок мутышто мыняр порылык, сылнылык да илыш вий шыненыт.
1 тунемше: Шочмо мланде, шочмо калык да шочмо йылме ойыраш лийдыме улыт. Марий йылме кажне марий енлан моткоч лишыл, шямбел да шерге.
2 тунемше: Шочмо йылмым ава семын, музык семын йцраташ кялеш. Шке шонымым вес енлан ойлен моштыман.
3 тунемше: Йылме айдемын кц улмыжым ончыктен шога, йылме деч посна айдеме ок лий. Йцратыза шочмо йылмым, тудым црканыде тунемза! Тудлан эре шяман лийза.
Вядышц: Таче ты залышке книга да шочмо йылме деке кумылан-влак погыненыт.
Вядышц: Шукерте огыл марий калыкна тиште кечым пайремлаш тяналын.
Вядышц: Чынжымак, марий тиште кечым ме улыжат 1998 ий гыч веле палемдена, туге гынат тудо калыкнан койыш-шоктышыжым, уш-акылжым да чумыр илышнам пойдарен шогышо моткоч кугу да кякшын аклыме пайремышке савырнен шуын.
Вядышц: А ончетше гын, тудын историйже курым-курым торашке, акрет годсо пагытышке шуйналтеш да марий тамгашке миен энерта.
Вядышц: Чын, ондак лийын тамга. А 1775 ийын 10-шо декабрьыште Петербург олан кевытлашкыже икымше марий книга «Сочинения, принадлежащие к грамматике черемисского языка » лектын. Икымше книгам ямдылыме пашам Озан оласе архиепископ Вениамин Пуцек-Григорович вуйлатен. Книга тачат мемнан уш-акылнам пойдара, илышнам мокта, марий лямнернам чапландара.
5 тунемше: Ой, книга, книга!
Чылажымат тый кертат.
Тярлц семын туныктет,
Чыла еным тый нцлтет!
6 тунемше: Ушым пуышо книгам
Чавайн поэт пеш моктен.
Тунемдыме илышнам
Тудо вурсен, кожгатен.
7 тунемше: Эй, книга, ушан книга,
Калык шямым вияндал.
Йядшц–кечыже тыгак
Кече семын волгалтал.
8 тунемше: Книга мемнан ушнам почеш,
Книгам лудмек, чыла палет.
Книга енлан эре кялеш,
Арам огеш лий тунеммет.
9 тунемше: Книга кугу ушан енла
Чыла ойлен умылтара.
Книга ача-ава мутла
Тендан ушдам волгалтара.
Вядышц: А ынде кц шукырак лудын, кц шукырак пала – викторин гоч пален налына. Мый йодышым пуэм, а те вашештыза.
Марий калыкын ик эн йцратыме писательже. Тудо шочмо йылмына дене сылнымутан произведенийым эн первый возаш тяналын, марий литературлан чапле негызым пыштен (С.Г.Чавайн)
Провой кундем шяшпыкна, марий музыклан пярымашым пуышо композитор (И.С.Ключников-Палантай - слайд)

·Уста поэт да актер, икымше йякандыме совет фильмыште Мустафан рольжым модшо киноартист (Йыван Кырла – Кирилл Иванович Иванов)
Вядышц: Пеш кертыда!Уш-акылдат виян, шуко паледа улмаш. Таклан огыл, калык тыге ойла: «Шуко илыше огыл, а шуко лудшо шуко пала».
Вядышц: Шернур кундемнан лямлц енже – Йыван Кырлан шочмыжлан 100 ий теме. Кодшо курымын кумлымшо ийласе шучко саман тудымат црдыжеш коден огыл, 1943 ийыште ямыржц лугыч лийын. Йыван Кырла – поэт, но шкенжын кячык ямырыштыжц кумдан палыме тянямбал киноартист лийын. Йоча-влак, кузе маналтын икымше йякан кино? («Путёвка в жизнь») А шочынжо Йыван Кырла Шернур районысо Купсола ялеш.
Вядышц: Марий калык тудым огеш мондо. Марисола школ тудын лямжым нумалеш. Шернурышто кинотеатрлан, тыгак уремлан тудын лямжым пуымо.
Ме тыгай уста ен-влак дене кугешнена.

Вядышц: Йоча-влак, тендан коклаштат шуко йоча писын, сылнын, чын лудеш. Но эн чулым йоча-влакым палемден кодымо шуэш. Тиде Бирюкова Настя, Чемекова Алина, Семенова Юлия, Горинов Игорь, Веткина Анита, Антропов Константин, Волкова Диана, Рыбаков Максим, Шабалин Илья.
Ме нуным ты сенымаш дене шокшын саламлена да палемден кодена. («Писын, сылнын да чын лудшылан» медаль). А молышт нунын гаяк тыршен лудаш тяналыда манын, яшанен кодына.
Вядышц: Книга нерген шуко калык ойпого уло. Кызыт ме туштым туштена.
1 тунемше: Йоча-влак, палыза, мо лиеш?
Чондымо чонаным туныкта?

2 тунемше: Тумо огыл-лышташан,
Тувыр огыл - ургымо,
Чылаштымат туныкта.
-Мо лиеш?

3 тунемше: Ош пасу, шем пырче,
Кц яда, тудак тяредеш. Мо гын?

4 тунемше: Туштым туштышым,
Йомакым колтышым.
Ош шовычеш вядыл пыштышым.
Мо лиеш, палыза?
- Книга!
Вядышц: Книга нерген тыгак ятыр муро уло. Икмыняр мурым колышташ темлена.
1 класс «Кушто А букваже?»
«Ой, луй модеш» куштымаш
2 класс «У букварь»
Вядышц: Южо йоча книгам кышкылтеш, лавырта, арун огеш кучо. Тидын нерген ик мыскара мурым колышташ темлена.
Мутланымаш
Варя. Митя, молан шяргыштет
Тынар лавыра погынен?
Митя. Тиде мыйын аваем
Жапыште мушкаш монден.
Варя. Митя, молан чернилатыым
Алят от муш кидыштет?
Митя. Кычал шым му, ала-кушко
Авам шовыным пыштен.
Варя. Митя, молан тыге тышке
Лавыран кем дене пурет?
Митя. Авам черле,мушшо уке,
Садлан ынде мом ыштет?
Варя. Митя, кц гын у книгатым
Тыге йцршын амыртен?
Митя. Тиде пырыс чапаж дене
Книгаштем кышам коден.
Вядышц: Книга эреак ару, мотор лийже манын, тудым кученат моштыман. А могай правил-влакым те паледа?
Лавыра кид дене книгам ит кучо. Вес лудшат ару книгам луднеже.
Книгам эре комыжло.
Книгаште эре заложка лийже.
Книгам кышкылтман, туржман огыл.
Книгам шекланен ончо.
Книгашке ручка денат, карандаш денат возгалаш, сяретлаш огеш лий.
Вядышц: Поэт Анатолий Мокеев тидын нергенак «Книгам аралыза» почеламутым возен. Тиде почеламутым Горинов Игорь лудеш.
Книгам аралыза
Ужеш Йыван эрдене омым,
Тудлан лавыра книга конча:
Ала-кц пуйто пурын комым,
А кцргыжц шячан монча.

Лудаш кялеш Йыванлан таче.
«Лудшаш книгам» налнеже пеш.
Тцршта книга ястел ямбачын,
Шылаш Йыван дечын, куржеш.

Кучен ыш керт. Книгаже йомо.
Йыван нюслен-нюслен шортеш.
Улмаш кеч тиде лачшым омо,
Но южгунам тыгат лиеш.

Кц ок арале шке книгам,
Кц тудым кышкылтеш, туржеш,
Кц луктеда гын лышташлам,-
Чыла книга туддеч куржеш.
Вядышц: Книга нерген калыкмут-влакат шуко улыт. Айста чылан пырля лудын кодена.
Книга – уш пуышо.
Книга – воштончыш, чячкыдынрак тудым ончал.
Книга - илаш туныкта.
Книгалан шушо йолташ уке.
Книга – шинчымаш памаш.
Книга мягинде огыл, но шке декше шупшеш.
Вядышц: Рвезе ден ядыр-влак, книга деч посна илаш огеш лий. Книгам лудса, ушдам пойдарыза, книга дене эре таным кучыза!
Вядышц: А пайремна шарнымашеш кодшо манын чылан пырля «Куаналын мый коштам» мурым муралтена.
Вядышц: Тидын дене пайремна мучашке лишеме. Ончаш толшо – влаклан пеш кугу тау!








15