Урок калмыцкого языка «Хаврин йиртм?»

Конспект урока: «Хаврин йиртмҗ», 5 класс
Кичәлин төр: Хаврин йиртмҗ.
Кичәлин күцл: Хаврин йиртмҗин бәәдл шинҗллһн, төрскн һазртан дурта болад,
йиртмҗиг хадһлх уха медүлх.
Кичәлин үзмр дөңцл: «Хальмг теегин кеерүл хадһлхм!» - презентац, ширмүд,
цаасна белдвр, компьютер, наадн.
Эпиграф:
Хавр ирв гиҗ,
Харада хүв тархана.
Сәәхн зәңгинь соңсч,
Санан – седкл талвана.
(Көглтин Дава)
Кичәлин йовудМендллһн. Таньлдлһн.
- Мендвт, күүкд, сууцхатн!
- Күүкд, тадн сән менд бәәнәт?
- Мадн гем уга бәәнәвидн.
- Чи, ямаран бәәнәч?
- Би сән, му биш бәәнәв.
- Келән хамхлхм. Цуһар хамдан давтхмн:
2. Фонозарядк. Би, чи, тер, эн – хамдан Ни – негн өрк – бул.
3. Күүндвр.
Багшин үг:
- Давсн кичәлдән тадн хаврин түрүн темдгүд дасҗ медвт. Эндр мадн медсән, дассан давтхм. Хаврин темдгүд келтн. Хаврт юн болна?
- Сән, күүкд. Герин дамшлһан сәәнәр дассн бәәҗит.
4. Шин төр цәәлһлһн.
- Девтртән сәкәд эндрк өдрән бичтн. Эндр Моhа сарин арвн негн.
Сарң өдр.
- Эндрк кичәлдән мадн гүүнәр хаврин йиртмҗин тускар медҗ авхмн. Ода текстәр көдлхмн. Текст умшчкад, нер өгтн, орчултн.
- Зокал давтхм. Келгч альд хальмг зәңгд зогсна ?- Зәңгин эцуст.
Толин көдлмш. (девтртән бичтн)
Йиртмж - природа
Аһар – воздух
Төл - приплод
Тоһруд - журавли
Торһас – жаворонки
Харадас - ласточки
Эрвәкәс – бабочки
Цецгәс - цветы
Цасн хәәләд, тег көкрҗәнә. Нарн күч авад халулна. Аһар дуларад бәәнә. Хавр эклхлә, малмуд төлән авч кеер идшлнә. Тоһруд, торһас, харадас дулан һазрас нисәд ирцхәнә. Энд – тенд эрвәкәс ниснә. Тег олн зүсн цецгәсәр бүркҗ сәәхрнә. Җилин дөрвн цагас цуһараснь хаврин йиртмҗ сәәхн!
5.Физминутк.
Нег толhа, хойр чикн,
Нег хамр, хойр нүдн,
Нег гесн, хойр һар,
Нег нурһн, хойр көл.
(үзүләд келх)

6. Хаврин сәәхн йиртмҗин зург хамдан зурхм.
Би таднд белдвр өгчәнәв, тадн ширәлтн.
Теңгрин бәәдл ШовудХаврин йиртмҗ Цецгәс Аңгуд
Ашнь: Күүкд, ширәдсн зургудан хәләтн. Мана хаврин теегин йиртмҗ ямаран сәәхн! Йир сәәхн! Мөрн сард теегт цецгәс олн болна. Цецгә таслхмн биш. «Хальмг теегин кеерүл хадһлхм!» цуһарн умшхм, медхм.
Сурһульчнр айслулҗ умшцхана.
Бамб цецг – йир сәәхн цецгә, берк, юңгад гихлә эн цецгә мана хальмг теегт урһна. Бамб цецгә олн зүсн өңгтә болна: улан, шар, оошк, цаһан. Хаврин теегт цецгән үнр каңкнна. Бамб цецгәс эңкр хальмг һазриг кеерүлнә. Эн цецгә - теегин сәәхлә!
Багшин үг: Ода сурһульчнр самбр тал хәләһәд, девтртән эн шүлг бичҗ автн. Айслулж кен умшна?
Кемр би цецгә таслхла,
Кемр чи цецгә таслхла,
Кемр мадн: Би болну, Чи болну.
Кемр цуһар цецгә таслхла,
Һазр деерк урһмл цөөкрх,
Урһа модд, хамтхасд өнчрх,
Йиртмҗин сәәхн өңгнь геедрх.
Бамб цецг бичә тасл,
Бамб цецг оньдин хадһл!
- Эн шүлгд ямаран сурһмҗ өггдҗәнә?
- Бичә цецгә таслтн гиҗ мадниг сурҗана, юңгад гихлә эн цецг һанцхн мана Хальмг Таңһчд урһна. Эн цецгә «Улан Дегтрт» орна.
- Ямаран орч нерд эн шүлгт олзлгдна, бәәнә?
- Бамб цецг альд урһна?
- Бамб цецг таслхла, хальмг теегин өңгнь яһҗ одх?
- Бамб цецг ямаран?
7. Шин төр батллһн.
«Эврә наадлһн»
ХавринсармудХальмг теегтямаран сард
бамб цецгцецгәлнә? Экин нәрямаран сард
болна? Цаhан сариннәр ямарансард темдглнә?
То
7 21 100
Дуланһазрас
нисч ирдг шовудтоһрун хунхарада8. Кичәлин аш:
- Күүкд, ямаран төр мадн гүүнәр дасувидн?
- Эндрк кичәлдән мадн гүүнәр хаврин йиртмҗин тускар медҗ, шулг айслулҗ умшвидн. Текстәр көдлж, зург зурж хаврин туск медувидн. Сән, куукд!
9. Герин даалһвр.
Шулг дастн, текст гертән айслулҗ умштн, толин үгмүд дастн.
10. Темдг тәвлһн.
Дөӊцл зәңгс
Теңгрт нарн мандлна.
2. Теегт түрүн ноһан һарна.
3. Цаһан, улан, шар бамб цецгүд урһна.
4. Теегт зурмд, туула, зара гүүлднә.
5. Сәәхн эрвәкәс ниснә.
6.Хаврт шовуд дулан һазрас нисч ирнә.
7. Харада хаврин зәңг тархана.
8. Хаврт аһар цевр.
9.Хаврин йиртмҗ йир сәәхн.

Кичәлин анализ.
Кичәлин төр: «Хаврин йиртмҗ».
Кичәл тематическ зураһар кегдлә. Урдк кичәлтә эн залһлдата, тушлтҗана. Эн кичәл цаараннь болх кичәлмүдт дөң болхмн. Эврәннь кичәлдән би сурһмҗин, сурһулин, медрл өргҗүлһнә эсв күцәвүв. Эн эсвәс һол эсвнь- сурһмҗин эсв. Цуг эсв шиидхин төлә классин эвинь хәләв, шинҗлүв, олн – зүсн, соньн эв- арһ кичәлдән орулув. Эн болхла компьютерн слайд, зург зурлһн, наадн - физминутк, буульлһн, күүндвр, текстәр көдллһн. Логическ залһлдан кичәлин әңг болһнд бәәнә. Кичәлин эклцднь би төрән зааһад, ямаран күцл күцәхәр седҗәхән күүкдт цәәлһҗ өгләв.
Фонозарядкар кичәл эклв, дассн орч нерд мадн давтувидн. Фонозарядкар күүкдиг соньмсулхар, сәәхн айста текст олзлув. Кичәл болһнд фонозарядк олзлхла, сурһульчнрин келлһнь ясрна, әс болн үзгүд чикәр келгднә.
Шин төр сәәнәр медхин төлә наадн, зург зурлһна, текст, компьютер олзлгдв. Эн эв- арһс олн зүсн кичәллә залһлдата: зурлһна, биологин, көгҗмин. Сурһульч болһнд би дамшлһ, көдлмш өгүв, юнгад гихлә дифференцирован эв- арһ оньдин кичәлд бәәх зөвтә.Кичәлин һол әңгнь – текстәр көдллһн. Текст нег учр – утхта, умшлһнд, давтлһнд, батлһнд эвтә, зөвтә. Текст олзллһна көдлмш юн учрар кергтә гихлә, олн зүсн чееҗин тоолвр батллна: умшлһна дасвр, бичмр дасвр, үзмр дасвр, келлһнә дасвр, шин үгмүд даслһн, орчуллһна дасвр. Түргн даслһнд үзмр дасвр күцәгднә. Күүкд зәңгд бәәсн үгмүд санад тодлад келнә. Эдн цөөкн минутд текст дасад авчкна.
Күүкдиг менд- эрүл бәәхин төлә физминутк давулв.
Энүндән «Күүнә цогцин мөчмуд» медрл давтувидн.
Сурһульчнрин оньгиг авхин төлә би наад, зург зурлһ олзлув. Зург зурлһна әңгд урдк кичәлин хаврин темдг сергәхин төлә күүкд багшар белдсн белдвр ширәлдүләд ик зургт «Хаврин тег» эврә зургудан зәңг келәд наах зөвтә. Зәрм сурһульчнр үзсән,медсән гүүнәр тодлна, эннь йир сән дасвр болна. Эн көдлмш күүкдин сана- хәләц өргҗүлhнә.
Наадхдан цуг күүкд дурта. Н аадн «Эврә наадлһн» шин төр батллһна төлә орлцв.Энүгәр би сурһульчнрин медрлиг улм өөдлүлв. Эн нааднд то, хаврин сармуд, шовудын нердт оньган өгчәнәв. Дидактическ наадд ухан – седкл байрлулна, шин медрл өгнә, амн үгин келлһ ясрулна. Кичәл болһнд күүндвр угаһар болхш, эннь бас күүкдин келлһинь батлулна.
Тегәд би кичәлин күцлән күцәвүв. Сурһульчнр батллһна сурврт сәәнәр хәрү өгәд, шин төр тодлв. Цаг эвтәкнәр, рациональн олзлгдв. Сурһульчнр муурсн уга. Кичәлдән би күүкдтә сәәнәр таньлдув, нег – негән күүндләд бәәвүвидн. Олн зүсн кичәлин эв – арһ күүкдиг икәр соньмсулад көдлүлв.