Исследовательская работа на тему Роль хлеба в обычаях башкирского народа (на башкирском языке)
«Баш7орт халы7 йолаларында 32м 40р0ф – 4262тт2ренд2
икм2кк2 бирелг2н урын»
тема3ына я6ыл4ан ф2нни – тикшерене1 эше.
Авторы: Байма7 лицей - интернаты
7а синыф у7ыусы3ы Буранбаев Ильвир
Етәксеһе: Байма7 лицей - интернаты
т2рби2се3е «фл2т1нова Э.З.
Тезис
1. Икм2кте8 баш7орт халы7 йолаларында са4ылышы.
2. Синыфташтарымды8 икм2кк2 7араштарын 0йр2не1.
Э6ләнеү эшенең ма7саты: йәшәү сығанағы – икмәккә хөрмәт, һа7сыл 7араш тәрбиәләү, хе6мәткә, хе6мәт кешеһенә ихтирам уятыу, баш7орт фольклорында һәм йолаларында икмәк темаһының сағылышын күр3әтеү, районыбы66а 3а7лан4ан йолаларыбы66ы к162те1.
Э6ләнеү эшенең актуаллеге: XXI быуат балаһына икмәктең ни тиклем ауыр хе6мәт аша табылған изге ризы7 - ата – бабалар мира9ы икәнлеген аңлатыу,
Э6ләнеү эшенең методтары.баш7орттар6ы8 игенселек тарихын тикшереү, икм2кк2 б2йле ә6әбиәт менән танышыу, ололар6ан икм2кк2 7а4ылышлы йолалар6ы э6л2п я6ып алыу.
Тикшеренеү объекты:темаға ярашлы 26әбиәт, мәктәптә у7ыусыларҙың икмәккә 7арашын кү6әтеү.
Э6ләнеү эшенең сығана7тары: тикшеренеү эшен баш7арыу өсөн икм2кк2 7ағылышлы 262би2тте 0йр2не1, икм2кте төрлө я7лап өйрәнеүгә бәйле мә7әләләр, йыйынты7тар фай6аланды. Шулай у7 у7ыусылар, ашна7сы апай6ар менән фекер алышыу ойошторолдо.
Э6ләнеүҙең практик әһәмиәте: йыйылған материалдар артабан м262ни2т д2рест2ренд2, синыф с242тт2ренд2, мәктәп музейында фай6аланыла ала.
Структураһы: тикшеренеү эше инештән, төп өлөштән, йомға7лауҙан, 7улланылған ә6әбиәт исемлегенән һәм 7ушымтанан тора.
Баш7ортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы
Байма7 лицей - интернаты
муниципаль дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы
«Баш7орт халы7 йолаларында 32м г0р0ф – 4262тт2ренд2 икм2кк2 бирелг2н урын»
темаһына я6ылған фәнни – тикшерене1 эше
/Обычаи и обряды моего народа/
Баш7арҙы: Байма7 лицей – интернатыны8
7а синыф у7ыусы3ы Буранбаев Ильвир
Етәксеһе: Байма7 лицей - интернаты
т2рби2се3е «фл2т1нова Э.З.
Байма7 – 2014
Йөкмәткеһе
I Инеш …………………………………………………………..…..….….3 - 4 бит
II Төп өлөш ……………………………………………………...….…...5 - 10 бит
Икм2кте8 баш7орт халы7 йолаларында са4ылышы.…….…....5 – 8бит
2. Синыфташтарымды8 икм2кк2 7араштарын 0йр2не1………..…8 - 10 бит
III Йомға7лау . …………………………………………………...…...……11 бит
IV ?улланылған ә6әбиәт . ………………………………………………....12 бит
V ?ушымта.
Инеш
№2р халы7 16ене8 40р0ф – 4262тт2ре, йолалары, традициялары мен2н данлы 32м шанлы, был, 2лбитт2, ашамлы7тар4а ла 7а4ыла. №2р халы7ты8 16е ярат7ан ризы7тары, аш – 3ыу6ары, уны 26ерл21 ысулдары була.«мм2 л2кин донъяла б0т2 халы7тар 6а ярата тор4ан бер ризы7 бар. Был - Икм2к!
Шу4а ла ул – донъяла и8 изге, и8 726ерле, и8 7имм2тле ризы7тар6ы8 бере3е. №2м кил2с2кт2 л2 ул шулай булып 7аласа7.С0нки тормошто8 й2мен, асылын унан баш7а к16 алдына килтере1е 7ыйын. Икм2к3е6 ер й060нд2 й2ш21 62, б2хет т2 ю7. Икм2к – и8 6ур т2рби2 7оралы. «Икм2кте8 бер валсы4ы ла к1кт2н оло» тиг2н 31662р6е борон4о ата – бабаларыбы6 2йтк2н. Ул алдашма97а, риш12тселек мен2н ш040лл2нм29к2, намы9лы булыр4а 7уша.
Олеге к0нд2 милли традициялар6ы терге6е1 актуаль 3анала. Шуны8 0с0н д2 мин ет2ксем мен2н икм2к мен2н 1тк2релг2н йолалар6ы 3айлап алды7. Беле1ебе6с2, быйыл4ы 2014 йыл м262ни2т йылы тип и4лан ителде. Ата – бабаларыбыҙ беҙгә иҫ китерлек рухи байлыҡ ҡалдырған, ә был рухи мәҙәниәттең нигеҙе икмәк түгелме ни?! Икмәк булһа, йыр ҙа булыр, тиҙәр бит.
Эҙләнеү эшенең маҡсаты: йәшәү сығанағы – икмәккә хөрмәт, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү, хеҙмәткә, хеҙмәт кешеһенә ихтирам уятыу, башҡорт фольклорында һәм 2леге к0нд2 районыбы66а 3а7лан4ан йолалар6а икмәк темаһының сағылышын күҙәтеү.
Эҙләнеү эшенең актуаллеге: XXI быуат балаһына икмәктең ни тиклем ауыр хеҙмәт аша табылған изге ризыҡ - ата – бабалар мираҫы икәнлеген аңлатыу.
Эҙләнеү эшенең методтары.баш7орттар6ы8 игенселек тарихын тикшереү, икм2кк2 б2йле әҙәбиәт менән танышыу, оло быуын кешел2рен2н икм2кк2 б2йле йолалар6ы я6ып алыу.
Тикшеренеү объекты
Темаға ярашлы әҙәбиәт, мәктәптә уҡыусыларҙың икмәккә ҡарашын күҙәтеү.
Эҙләнеү предметы
3
Икм2кк2 бәйле материалдар .
Эҙләнеү эшенең сығанаҡтары
Тикшеренеү эшен башҡарыу өсөн икм2кк2 ҡағылышлы 262би2тте 0йр2не1, икм2кте төрлө яҡлап өйрәнеүгә бәйле мәҡәләләр. Шулай уҡ у7ыусылар, ашна7сы апай6ар менән фекер алышыу ойошторолдо.
Эҙләнеүҙең практик әһәмиәтеЙыйылған материалдар артабан м262ни2т д2рест2ренд2, синыф с242тт2ренд2 файҙаланыла ала.
Структураһы – тикшеренеү эше инештән, төп өлөштән, йомға7лауҙан, ҡулланылған әҙәбиәт исемлегенән һәм ҡушымтанан тора.
4
Т0п 0л0ш.
1. Икм2кте8 баш7орт халы7 ижадында са4ылышы
Баш7орт халы7 ижады – ба7ый быуатттар буйы йәшәп килгән м2ш31р рухи мира9. Тарих, тел, 16а8, с2н42т, мили т2рби2 м2кт2бе, 262п, хо7у7 32м тормош – к0нк1решк2 7а4ыл4ан м24л1м2тт2р6е ул бер б0т0нл0кт2 16енд2 тоторо7ло 3а7лай. Ошо йолалар6а икм2к образыны8 7улланылыуын, икм2кк2 бул4ан 7арашын бе6 ошо эшебе662 2йтеп 1ткебе6 кил2.
М292л2н, с2се1 б0тк2с, байрам башланма9 борон балалар6ы8 №абантуй к1ст2н2се йыйыу йола3ы бул4ан. №абантуй ирт2г2 була тор4ан к0нд0, 19мер малай6ар ауыл буйлап й0р0п, һабантуй к1м2се йыя. №2р хужабик2 улар4а йоморт7а, йыуаса, к2нфит сы4арып бир2.
Малай6ар ту7тау3ы6 йырлап, 3ама7лап й0р0й62р:
- Бе6 й0р0йбө6 ипл2п,
№е6 биреге6 икм2к.
Бе6 й0р0йбө6 яйлап,
№е6 биреге6 майлап.
Хужабик2л2р к1ст2нәс бирг2нд2н 3у8:
- ?ул арты8 е8ел бул3ын,
К0н арты8 е8ел бул3ын.
Тел2ге8 7абул бул3ын! – *
ти62р. Малай6ар ары кит2. йыуаса к1ст2н2сен улар бер еңг2 йортона илтеп 7уялар. Бер урында к1ст2н2с мен2н 1662ре л2 3ыйланып ала. «леге к0нд2 был йола бе66е8 я7та ут2лм2й, онотол4ан.
Бына был йолала, я8ы 0йг2 к1сер алдынан ирт2 мен2н, кеше ая4ы 7у64алма9 борон, я8ы 0йг2 икм2к – то6 алып бара3ы8.Шунан к0нд06 кеше йыйып аят у7ыта3ы8. Был йола икм2ктең 0йг2 муллы7 килтере1ен к16аллап эшл2нел2. ?арт2с2йемде8 2с2л2ре я8ы 0йг2 к1ск2нд2 ошо йолона 1т2г2нд2р, 2 2ле был йола бе66е8 я7та тулы3ынса 1т2лм2й. Шулай у7, бешеп сы77ан икм2кте бара килеп ал3а8, икм2к: «№абансылар килеп алы4ы6!» - тип
5
7ыс7ыра, ти. «Бисмилла3и!» - тип ал3а8, улай тим2й. Кешел2р икм2ген ал4ас, мейесте буш 7алдырыр4а ярамай, тип уйла4андар. У4а утын тултырыр4а, 3ис булма3а, бер2й тап бул3а ла 3алып 7уйыр4а к2р2к. Ю73а аслы7 була, ти. )л2с2йем мине8 гел ген2 икм2к ал4анда:
- Ки8 ризы7 мен2н,
Ки8 д21л2т мен2н!
И9л2м2г2н, уйлама4ан
Г2йеп 7а6наларында4ы
Ризы7тары8ды бир! –
тип 2йт2 тор4айны 32м ул икм2кте 7ул4а ал4ас, башын ки9еп, т2162 шуны 7абыр4а к2р2к, й2 0й хужа3ына бирерг2 к2р2к, тиг2не и9емд2 7ал4ан. Уны8 30йл21енс2, элек икм2кте мейест2н ал4ас, ишекте асып: «?ыямат икм2ге
ашар4а килеге6!» - тип т2 7ыс7ыра тор4ан бул4андар тине.
№2р бер кеше был донъя4а 16ене8 0л0ш0 32м ризы4ы мен2н тыуа. Шулай у7
баш7орт фольклорында, кешене8 4үмеренд2 0с туйы була, тигән төшөнсә бар.
Беренсеһе - б2пес туйы.
Был йола баланы ен –шайтандан, яман к1662н 3а7лау 0с0н 1тк2релг2н. Бала тыуып, 0с к0н 1тк2с, т2162 май4а 4ына 7ойма7 7ойола, шунан биш алты й2шлек малай6ар са7ырыла.?ойма7ты с28гелд2кк2 бала эрг23ен2 3ал4андар. Малай6ар шул 7ойма7ты алам тип, 7улдарын 3у63алар, с28гелд2к эрг23енд2 ултырыусы 2бей улар6ы8 7улдарына тая7 мен2н «3у4а». Малай6ар «илай».
- Инде та4ы тейер3е8ме?- тиг2н 3орау4а улар:
- Б1т2н урламайым! – тип 7ыс7ыра.
К16г2 к1ренм2г2нен – п2рей62р улар6ы8 шулай 7ыс7ыр4андарын ишет2 л2:
- «32, былар6ы ту7ма4ан ке1ек, бе66е л2 ту7мар, - тип с28гелд2кк2 килм2й62р. Б2п2й с28гелд2ген «урлаусылар» 6ы а6а7тан 7ойма7 мен2н 3ыйлай6ар. Бына был йоланы мин хал7ыбы66ы8 йола фольклоры китабына бай7ау я3а4анда тап булдым.
Бала тыуыу 4аил2г2 6ур шатлы7 32м б2хет алып кил2. 2с2г2 б0т2 к1рше –
6
к1л2не т2мле ризы7тар, б2пес 7ойма4ы й2ки б2п2й 7ойма4ы, б2пес б2леше
й2ки б2п2й б2леше килтер2. Был йола 2с2г2 32м бала4а 3аулы7 тел21 ма7сатынан ат7арыла. «ле был йола онотол4ан й2ки онотолоп бара ти32к, мо4айын да я8ылышма9бы6.
Икенсе туй – ғаилә 7ороу.
Бе66е8 ауылда туй6а 7ы6 бауыр3а4ы (килен сәйе) тиг2н йола 2ле л2 бар. Унда егет йортонда 7ы6 бауыр3а4ына 7уна7 йыялар. К2л2ш алыусы4а был 7ор6а б2хет, шатлы7 тел2п б1л2к бир2л2р.
Өсөнсө туй – кешене һуңғы юлға о6атыу.
Кешене 3у84ы юл4а о6атыр к0нд0 м2рх1м2г2 ба4ышлап, с0с0 7амыр6ан 40 к0лс2 (й2йм2) бешер2л2р. Й2йм2 7ал7ма97а тейеш 32м д2 кеше битен 7аплар6ай 6урлы7та булыр4а тейеш. Шунан 3у8 уны 7ыр7 кешег2 б1лм2йенс2 таратып бир2л2р. Был йола бе66е8 я7та 3а7лан4ан 32м шуны к162терг2 була, м2йет янына 7атындар кил32, 0с икм2к тотоп кил2. Унда бере3ен 7алдыралар, ик213ен кире алып 7айталар. Й2н23е, теге донъяла 1лекк2 бер кешелек кен2 ризы7 к2р2к, арты4ы ярамай. Быны8 турала мине8 ту4андарым белм2й ине, 2 мин йолалар6ы 0йр2нг2н м2лд2 тап булдым.
Изге Ура6а байрамынан 3у8, бе6 б0т2 урам балалары мен2н 2йенсел21г2 й0р0йбе6. Ул к0нд0 б0т2 кешене8 0й0нд2 л2 таба е9е й2ки май е9е сы4ыр4а тейеш, тип 2йт2 2с2й 32м 7ойма7 й2ки бауыр3а7 бешер2. Ул к0нд0 ирт2 мен2н ауыл нинд2й6ер бер сихри, т2мле е9 мен2н тула.
Шулай у7 ололар6ан ишетк2нем бар, 2г2р кесе йома к0нде бирерг2 х2йер а7са8 булма3а, йылы икм2к й2ки быуыр3а7 бир328 д2 6ур сауап була, тип
2йт2л2р. Бына оло юл4а сы77анда 2г2р урамда х2йер бирерг2 бер кеше л2 к1ренм232, этк2 бер 3ыны7 икм2к биреп ките1 62 сауап7а 3анала.
Ошонан сы4ып, түбәндәгеләр6е әйтеп була: мосолман хал7ы иң оло йолаларын һәм байрамдарын икмәктән тыш үткәрмәгән. Иң 7ә6ерле ризы7 – икмәк булған.
Мине8 атайым 2рме хе6м2тен2 китк2нд2 у4а 7арт2с2йем бер телем икм2кте
тешл2теп уны т1р башына т0й0нс0кк2 урап элеп 7уй4ан. Был ни82 эшл2н2
тиг2нг2 ул о6айлы юл4а сы77анда 7абып б0тм2йенс2 имен – 3ау 7айт3ын
7
0с0н эшл2нелг2н борондан килг2н йола 3анала, тип яуапланы.
Шуны ла 2леге к0нд2 к162терг2 була, туй6ар6а 7ы6 мен2н егетк2 икм2к бир2л2р 32м кем и8 6ур итеп икм2кте тешл2п ала, шул 0й62 хужа була ти62р. «с2йемде8 2йте1енс2, атай кеше 0й62 хужа бул4анда 4ына 4аил2л2 балалар б2хетле булла, ти.
Элек – элект2н 32м б0г0н д2 Р2с2й6е8 төрлө тарафтарында ла и8 х0рм2тле 7уна7ты: «Икм2к 32м то6 мен2н!» - тип ихлас к18елд2н 7аршы алалар. Ата – бабалар6ан килг2н йола буйынса, икм2кте8 валсы4ын да 2р2м – ш2р2м итерг2 ярамай. «г2р я8ылыш икм2к 3ыны4ын ерг2 т0ш0р0п еб2р328, уны шунду7 ер62н алыр4а 32м, 726ерл2п 1беп, икм2кт2н 42ф1 1тенерг2 к2р2к. Был изге йоланы8 ила3и к0с0, 2хл27и м242н23е бар, ул донъяла4ы б0т2 илд2р62 л2, б0т2 халы7тар6а ла й2ш2й 32м й2ш2й2с2к. Б2лки шу4алыр6а элект2 32м х26ер 62 икм2к тотоп ант 3а7ланып 7ал4ан.
Бе66е8 халы7та шулай у7 3ыйыр бы6аула4ас та, т21ге ыуы6 30т0н2н ыуы6 7ойма4ы 7ойоп к1рше кул2нде с2йг2 са7ырып 3ыйлай6ар. Был 4аил2г2 муллы7 килтер2 тиг2нде а8лата. Мин д2 2с2йем бешерг2н ыуы6 7ойма4ын бик яратам.
Шулай итеп, б0т2 халы7тар6а 32м баш7орттар6а ла икм2кк2 бул4ан ихтирам 6ур урынды алып тора. Ысынлап та, 2г2р т0пт2н уйлап 7ара3а8, икм2к3е6 й2ш21 булмай.
2. Синыфташтарымды8 икм2кк2 7араштарын 0йр2не1
Был проект барышында мин м2кт2пт2 у7ыусылар6ы8 икм2кк2 3а73ы6 7арашта булыуын к1р6ем. Бынан 3у8 м2кт2п ашханаһында т2жриб2 1тк2рерг2 булдым. Ашна7сы апай мен2н синыфташтарымдың аша4андан 3у8 7ал4ан икм2кт2рен 1лс2п 7араны7. №2м икм2к 3ыны7тары 790 г. булды, уны 16 7абатла4ас, (лицей – интернатта 16 синыф) я7ынса 12 кг. 640 г. т2шкил итте. Ярай унан ашна7сы апай6ар сухари я3ай6ар. « был бит бер к0нд08
8
ген2 к1р32ткесе! Әгәр ҙә ошо темп менән барһаҡ, беҙҙең уҡыусылар йылына яҡынса 3 миллиондан ашыу килограмм икмәк ташлай.
Шуны бер ва7ытта ла онотмайы7: 2г2р 32р беребе6 к0н д2 ни бары 100 грамм икм2кте ташла3а ла, тик бе66е8 Баш7ортостанда 4ына ла к0н 3айын 380 тонна 7имм2тле ризы7 2р2м була, был 15 3умлы7 475мең булка тиг2н 316. Был тиклем икм2кте бешере1 0с0н 247 тонна иген, 2 уны 19тере1 0с0н берме8 гектар6ан ашыу ер к2р2к. « к1пме кеше хе6м2те, я4ыулы7 ю77а сы4а!
Нис2м2 ме8 3ум а7са елг2 осорола! Бына шуны8 0с0н д2 мин ет2ксем мен2н икм2к тура3ында синыфыбы66а 2842м2 1тк2рерг2 булды7. Шуны 2йткем кил2: мине8 28г2м2г2 тиклем у7ыусылар икм2ген й2 ашап б0тм2й62р, й2 б1лгесл2п, битарафлап ташлай6ар ине. « бына 7ара икм2те к1бе3е яратма4анын а8ланым, ни82 улай булыуын 3ора4ас, улар т2м3е6 тип яуап 7айтар6ылар. Ул нисек инде икм2к т2м3е6 була ал3ын, был 31662р мин2 бик ауыр т2ь9ир итте.
Был тәрбиәһеҙлекте бөтөрөү маҡсатында ет2ксем Эльфира З2бихулла 7ы6ы
менән балаларға әңгәмә үткәрҙек.Уҡытыусым: «Һуңғы ваҡытта ғалимдар ҡара икмәктең тағы бер файҙалы сифатын асыҡлағандар: ул организмды шлактарҙан, артыҡ тоҙҙарҙан, хатта ағыулы матдәләрҙән таҙарта. Норвегияның бер ғалимы йөрәк эшләүен көйләү өсөн арыш икмәге ашарға ҡуша. Германияла һәм Польшала уҙған халыҡ – ара симпозиумдарҙа халыҡҡа күберәк ҡара икмәк ашарға кәрәклеге тураһында һүҙ барған. Хатта Болгария күрәҙәсеһе Ванга, кешеләр үҙҙәренең сәләмәтлеген һаҡлау өсөн ҡара икмәк ашаһындар, тигән”... Слайд аша икм2к ха7ында 7ы6ы7лы факттар к1р32ттек, йома7тар 2йтештек, я7таш ша4ир6ар6ы8 ижадында темабы6 буйынса матур – матур ши4ыр6ар у7ыны7. Ет2ксем ауыл хужалы4ы производство3ы новаторы, ике тап7ыр Социалистик Хе6м2т Геройы Мальцев Павел Семенновичты8 31662ре мен2н тамамланы: «Икм2кк2 м0х2бб2т, 3а7сыл 7араш, Ватан4а 30й01 ке1ек 1к, 2с2 30т0 мен2н ин2, бала са7тан т2рби2л2н2. Был той4оно а8лама4ан, бигер2к т2 у4а тап т0ш0рг2н кешел2р6е буш баша7, тип атайым» , тип матур сараны
9
тамамланы.
Мин был 28г2м2н2н 3у8, та4ы бер6е тикшере1 1тк2рерг2 булдым. Шуны3ы 7ыуандыр6ы: киске ашта у7ыусылар6ың икм2кк2 ҡарашы б0т0нл2й үҙгәрҙе. Был к1ренеш мине ны7 7ыуандыр6ы. К162те1емде мин т1б2нд2ге диаграммала күр32ттем (7ушытала 13- сы бит2).
10
Йом4а7лау
Шулай итеп, был тикшереү эшен эшләгән ваҡытта икмәктең бөйөк ризыҡ икәнлеген аңланыҡ. Тир түкмәй, икмәк үҫмәй, тиҙәр. Был бик д0р09 фекер. Иген игеү борон – борондан иң изге, иң мөҡәтдәс, иң дәрәжәле эш һаналған икәнлеген асыҡланыҡ. Икмәк – беҙҙең байлыҡ, ғорурлыҡ. Икмәк өҫтәлгә бер ваҡытта ла еңел генә килмәй. Икмәккә әллә күпме кешенең көсө түгелгән, хеҙмәте һалынған: ауыл эшсе3ене8, селексионерҙың, машина төҙөүсенең, химиктың, металлургтың, нефтсенең. Бер телем икмәктә тимер юлсыларының, он тартыусылар6ың, икмәк бешереүселәрҙең күпме йоҡоһоҙ төндәре...
Игенсе хеҙмәте беҙҙең районда ихтирам ителә. Яҙғы һабан эштәре бөткәс, һабантуйҙар үткәрелә, ә көҙөн уңышты йыйып алғас, ауыл хужалығы хеҙмәткәрҙәре көнө байрам ителә. Киләсәктә лә ауыл хужалығы хеҙмәтсәндәренең абруйлы эше юғары баһаланһа ине һәм беҙҙең йәш быуындан данлыҡлы игенселәр, агрономдар ысын ер хужалары булыуын теләйем. Мин дә киләсәктә селексионер һөнәрен алып, тыуған яҡтарымдың киң ҡырҙарында бойҙайҙың яңы, уңдырышлы сорттарынан иген диңгеҙҙәре үҫтерергә хыялланам, сөнки икмәк – ул тереклек, йәшәү сығанағы 32м д2 т2рби2 сы4ана4ы.
Башҡорт халҡының йолаларын, оло кешеләр6е8 васыятын өйрәнеп, икмәккә булған хөрмәтте һеңдерергә тейешбеҙ.
Барыбыҙ ҙа бәләкәйҙән икмәк ашап үҫәбеҙ, шуға күрә лә икмәкте һаҡларға, кеше хеҙмәтен хөрмәт итергә тейешбеҙ, уҡыусылар!
Тикшерене1 эше барышында 7уйыл4ан бар ма7саттарыбы64а ла ирештек тип уйлайбы6, с0нки бик к1п 7ы6ы7лы 32м д2 ф23емле материалдар таба алды7. Шу4а ла был тикшерене1 эшен синыф с242тт2ренд2, м26ни2т д2рест2ренд2 7улланыр4а була.
11
?улланыл4ан 262би2т.
1.Айыуханов М. Б. Майлы культуралар. )ф0. Баш7ортостан китап н2шри2те, 1982 йыл. – иллюстрациялары мен2н 176 бит.
2. Байма7 – Илеш. Очеректар, м272л2л2р, 31р2тл2м2л2р, ши4ыр6ар, йыр6ар. )ф0. Баш7ортостан китап н2шри2те, 1979.
3.Баш7ортса – русса м272лд2р 32м 2йтемд2р 316леге/ Т06. И.М. ;арипов.- )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1994. – 168 бит.
4.Баш7орт халы7 ижады: Йома фольклоры.- )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1995.- 560 бит.
5. Икм2к 726ере. Т0601се3е Фа7ил Мыр6а7аев. )ф0: Баш7ортостан «Китап» н2шри2те, 1990.
6. Кузеев Р. Г. Историческая этнография башкирского народа. Уфа: Башкирское книжное издательство, 1978. – 264 с.
8. Руденко С.И. Башкиры. Историко-этнографические очерки. М. 1955.-325с.
9. Ура7син З.Г. Русско – башкирский фразеологический словарь: 1572 фразеологических оборота/ Под ред. Э. Р.Тинишева.-М.: Рус.яз., 1989. - 404с.
10. Шитова С.Н., Гадельгареева Р.Г. Знаки в повседневной, праздничной и обрядовой пищи башкир в конце XIX- начале XX вв. Хозяйство и культура башкир XIX – начале XX вв. Уфа : Китап, 1989.-421с.
11. «мир Моратов. Ер я6мышы. Сибай я6ыусылар ойошма3ы. 1994 йыл.
12. «хи2ров К. Ш., Петрова З. П. Икм2кк2 баш эй2йек. - )ф0, Баш7ортостан китап н2шри2те, 1983. – 120 бит.
12
?УШЫМТА
Икмәк тураһында әңгәмә үткәргәнгә тиклем.
Икмәк тураһында әңгәмә үткәргәндән һуң.
13
Халы7 2йт32, ха7 2йт2
Икм2к-то6-я7ты й06.
Й2ш оло т1гел-аш оло.
Я7шы хужаны8 ашы татлы.
Байлы4ы бул4ан кел2тк2 7ар 7уна алма9, колхозы8 ту7 бул3а, нужа кил2 алма9.
Колхозы8 алда бул3а, ауы6ы8 балда булыр.
Тик торма4ан – ту7 тор4ан.
Эшл2м2г2н – ашамай.
Кейемем-7уй й0н0 бул3а, а6ы4ым арпа ашы.
Ерен2 7арап иген ик.
Арпа эсенд2 бер бой6ай.
Барс йылында барын с2с, 3ис т2 булма3а тары8 с2с.
Ер62 ашлы7 баша4ын 7алдыр4ансы, ашар 7ашы4ы8ды 7алдыр.
Ер62н ал4анды ер62 7алдырма.
Етен с2с328 – к1лд2к кейер3е8.
К06г0 ашлы7ты к0лг2 с2с, я64ы ашлы7ты бо64а с2с.
С1п с2с328, та6а ашлы7 ала алма93ы8.
Тире9 сы4ар3а8 ере82, ташып б0т0р2 алма93ы8 0й082.
Тире9те 7алын т1ш2328, амбары8 буш булма9.
Ура7сыны8 елк23ен2 7арама, к0лт23ен2 7ара.
Ура7 урма7-уйнама7, бес2н сапма7-й2н сы7ма7.
№абанда 3айрашма3а8, ыр6ында ы84ырашыр3ы8.
№алам4а 19к2н ашлы7ты8 башы булмай.
Эшлеклене иген ба9ыр, эшлек3е66е йо7о ба9ыр.
Эшл2й белеп эшл2г2нг2 иген эше кин2нес, эшен эшл2й белм2г2нг2 иген эше к0й0н0с.
Бой6ай с2с328 09т0н ал, шал7ан с2с328 а9тын ал.
?ара-ер62 а7 икм2к 192.
Бой6айы бул3а батманы табылыр.
Ирт2 с2с328-у8ыр3ы8, 3у84а 7ал3а8-ту8ыр3ы8.
Ял7ау бой6ай с2с32, алабута 19ер.
Ерг2 эйел328, байлы7 кил2.
Ерен2 7арап иген ик.
Ашла4ан ер аш бирер.
Ере бар6ы8 еме бар, еме бар6ы8 ише бар.
Бир328- алыр3ы8, с2с328-урыр3ы8.
Байлы4ы бул4ан кел2тк2 7ар 7уна алма9.
Колхозы8 ту7 бул3а, нужна кил2 алма9.
Колхозы8 алда бул3а, ауы6ы8 балда булыр.
Кем икм2кле-шул хикм2тле.
Икм2кт2н оло аш ю7.
Ил 7е12те икм2кт2.
Икм2кте хурлама, 6урла.
Икм2кте бер 7ап, 7аты7ты биш 7ап.
Йома7тар.
Иген, ашлы7, орло7 мен2н б2йле йома7тар.
1. Й2шереп 7уй6ым ерг2,
Балаларын эй2ртеп,
Килеп сы7ты илг2.
2. Аямайса ерг2 к1м328 ана3ын,
Й06 к0нд2н 3у8 йыйып алыр3ы8 бала3ын.
Иген, икм2к мен2н б2йле йома7тар.
1. ?ыр7тылар мине,
Йол7толар мине,
Б2йл2нел2р мине,
Элдел2р мине,
Ту7манылар мине,
Ут7а-3ыу4а 3алдылар,
Та4ы к1т2реп алдылар,
Быса7 мен2н яр6ылар.
2. Б21ел2-б21ел2 19тем,
Эйел2-б0г0л2 к1стем,
Бура4а инеп бо9том,
Алды4ы64а т0шт0м.
Иген 7ыры, ба9ыу тура3ында.
1. Йыл4а т1гел-тул7ынлана.
2. О6а7-о6а7, юл4а то6а7.
Культуралаштырыл4ан 19емлект2р тура3ында йома7тар.
1. Юл буйына ба97ан да 3ары мыйы4ын тырпайт7ан (бой6ай).
!6е бер 7арыш, 3а7алы биш 7арыш (арыш).
Атайым ал4ан бер 7атын, барма7тары шау алтын (3оло).
То7-то7-то7алай, то7 эсенд2 биш малай (борса7).
Елг2 елкен2 елбер баш, эсе тулы ва7 7ына таш (тары).
?ара ерг2 к1сте, 7ы6ыл булып 19те, а7 булып й2йелде, 7ара булып йыйылды (7арабой6ай).
Алтын р2ш2тк2 эсенд2, 7ара 0й62р туп-тулы (к0нба4ыш).
Т0б0 тамыр, урта3ы 3е8ер, башы майлы, ашама4а яйлы (тарма).
Тупырла4ан туп 7ына, ая7-7улы ю7 7ына (картуф).
Осо н26ек, т0б0 йыуан, ярата уны 7уян (кишер).
Ер а9тында ер2н ат, уны8 тире3е ете 7ат (3у4ан).
Ите 3име6, майы ю7, туны 7алын, й0н0 ю7 (шал7ан).
Башы й2шел япра7, ят7ан ере тупра7, 16е 7ы6ыл ит ке1ек, ашама4а 7атыра7 (с0г0лд0р).
Б2л2к2й ген2 йорт, эсе тулы 7орт (7ыяр).
Алма ти328, алма т1гел, 16е 7ы6ыл-т182р2к (помидор).
!6е шар ке1ек, эсе 7ан ке1ек, т2ме бал ке1ек (7арбуз).
Кел2те бар, малы ю7, бала3ыны8 3аны ю7 (7аба7).
Ер эш72рте1 7орал-7орамалдары.
1. Ер а9тынан ай й1гер2 (№абан).
Шарт-шорт ит2л2р, йырып кереп кит2л2р (Т0р2н).
Тешле-тешле бер а4ай, б0т2 ялан4а та9ма 3у6а (Тырма).
К2кере л2 б0к0р0, б0т0н 7ыр6ы б0т0р60 (Ура7).
К2кре тая7, к2кре тимер, 1л2н 7ыра (Сал4ы).
Бер сыс7ан4а 0с 7ойро7 (№2н2к).
Б2лди-б2лди к1кк2 етм2й, 7ара билбау билг2 етм2й (Сыба4аш).
Ел-ел арба, ел, арба, ете йыл4а кис, арба, елде-3ыу6ы эс арба(Тирм2н).
Д1рт 7о6а4ый бере3ен-бере3ен 7ыуа – ет2 алмай (Ел тирм2не).
Ба9ыу буйлап юр4алай, 16е й0р0й тыр 6а тыр, й2 был ним2 кем 2йтер? (Трактор).
Дыу-дыу 1кер2, ба9ыу буйлап й1гер2, 7амылда4ы игенде, урып-3у4ып 0лг0р2 (Комбайн).
»йл2н2 ул зырылдып, зырылдап та тырылдап, ашай 3алам, т0к0р2 бой6ай, тауыш бир2 тырылдап (№у77ыс машина).
№ыу эс2, бес2н ашамай, 16е д1рт ая7лы (Автомобиль).
Ер эш72рте1 процессы.
№оро 3ары7 3ыртын 308г0м мен2н йыр6ым (?абан 30р01).
Ары ла лап-лап, бире л2 лап-лап, кейе6 7аплап, 308г0 3аплап(Сыба4аш мен2н ашлы7 3у4ыу).
Ин23ен 1лтер6ем – бала3ын 19тер6ем (орло7 с2се1).
Й2й к0н0 й2йг2н й2йм2мде к06 к0н0 йыйып алдым (Иген урып-йыйыу).
Айыу 1кер2, й0н0 7ойола (Тирм2н тарттырыу).
Аш – 3ыу, ризы7 мен2н б2йле йома7тар.
Йоморо башлы т1р2л2р т1р башына мен2л2р.
Алды8да бул3а – мо8айтма9.
Ту7мап-ту7мап 0йг2 индер6ем, ма7тап-ма7тап тыш7а сы4ар6ым.
!6е й2н3е6, ун3ы6 донъя й2м3е6.
Ки92м-ки92м 7аны ю7, уны белм2г2н кешене8 3аны ю7.
С0с0 т1гел-2скелтем, телгел2нг2н 3ыны7лы, барынан да ту7лы7лы.
К0лг2 к1мел2 л2 к0лд0р2-к0лд0р2 к1рен2 .
Ары ла лап-лап, бире л2 лап-лап, к1беп ят.
Эсе тулы ва7 халы7, т1р62 ултыра ма7танып (б2леш).
К0лг2 к1мел2 л2 к0лд0р2-к0лд0р2 к1рен2 (к0лс2).
Эл2ктергес, тарттыр4ыс, башкирский а6накис (7ойма7).
№ынамаштар.
?айын а4асында б0р0 к1п бул3а, тары бик у8ыр.
?арама а4асында с2ск2 бул3а,7арабой6ай у8ыр.
К0662н ирт2 7ар яума3а, ал4ы й2й6е8 иген у8ышы насар булыр.
Февралд2 7айын бота4ында 7ар ал7а-ал7а булып а9ылынып тор3а, ул йылды иген у8ыр.
Апрелде8 алты3ында ая6 бул3а- й2й 7оро килер, болотло бул3а – ашлы7 у8ыр.
Я6 к0н0 йыл4ала 3ыу артма3а, ашлы7 у8ма9.
Арыш с2ск2нд2 2рем бик 2се бул3а, арыш я7шы булыр.
Беренсе 4инуар6а к0н йылы бул3а – арыш у8ыр, ел бул3а – тары у8ыр, томан бул3а – 3оло у8ыр.
Й1к2 с2ск23е 7ойола башла3а, арыш с2серг2 ва7ыт.
Май6а ям4ыр к1п бул3а,арыш у8ыр .
Им2н с2тл21ге у84ан йылды аслы7 булыр.
Беренсе сентябрь йылы бул3а – б0т0н к06 йылы булыр, 2г2р шул к0нд0 ел бул3а – кил23е й2й ашлы7 насар булыр.
Бес2й башлы ябала7 7ыс7ыр3а, ашлы7 насар булыр.
Сыйырсы7 бала сы4ар4анда 3оло, 7арабо6ай с2с.
№абан 30рг2нд2 ярмалы балсы7 сы73а,ул ер62 ашлы7 у8ыр.
Барыс йылды барын с2с,3ис булма3а - тары с2с.
Эт йылында мал 19ер, барыс йылды бары 19ер.
Барыс йылы – байлы7, 3ыйыр йылы – ту7лы7, 7уян йылы йотло7.
Йыл4ала бо6 т0нд2 кит32, ашлы7 булыр.
Йыл4а бо66ары нинд2й к0нд2 китк2н бул3а, игенде шул к0нг2 тура килтереп с2с – у8ыр.
Бо6 7ытыршы булып ту83а, иген у8ыр.
?ар 7ояш мен2н кит32, бой6ай у8ыр.
Беренсе к1кр21 7ибла я4ынан бул3а,иген у8ыр.
Й2йге э9ел2 р2ш2 бул3а, игенд2р6е киптерер.
?ар т2р2н бул3а, иген у8ыр.
Муйыл у84ан йылды иген у8ма9 – 7ороло7 булыр.
№ыу тауышы 7е12тле бул3а, ашлы7 у8ыр.
Февраль буранлы ик2н – ав4уст ям4ырлы булып, ужым игене у8а тиг2н 316.
Я6ын 7айын т1б2нд2н япра7 яра башла3а – ирт2 с2селг2н, 0ст2н башла3а – 3у8 с2селг2н 3абанашлы7 у8ыр, 2 инде ул д2рр21 япра7 яр3а – иген мул булыр.
Ш2реле ер ту8май, шал7ан с2с328 у8май.
Томан к1п т0ш32, емеш у8ыр.
?ар4а килг2с т2 ерг2 т0ш32, иген у8ыр.
?ыш к0н0 ш2ре сы73а, иген у8ыр.
Сана юлы 3у84а 7ал3а, ашлы7 у8ыр.
Фразеологик бер2мект2р.
1. Борса7 ярыу. Ны7 ма7таныу. )лк2н тракторист, бер к16ен 7ы9а т0ш0п, борса7ты ярыр4а кереште... («. В2ли).
2. Борса7 бешере1 кем мен2н. Килеш2, 316 беректер2 алыу. !6 ти9тер62ре бер клас7а ал4а китк2н, 2 бында – йыйын «е1еш танау6ар». Улар мен2н борса7 бешерлек т1гел. (Я. В2лиев). Борса7 беше1 (бешм21, бы4ыу, бы7мау) кем мен2н. Килешеп эшл21, татыу й2ш21 й2ки килешм21, татыу булмау. И9ке хужа мен2н я7шы 4ына борса7 беш2 башланы, тип 30й0н0п тор4анда, та4ы 7ырын 3у7ты. (Ф. Х2с2нов).
3. Таш борса7. !т2 3аран кешег2 7арата 2йтел2.
4. Арыш болама4ы 30йл. !т2 йомша7, бешм2г2н кешег2 7арата 2рл21 316е. [Йы3ан ;илмиг2:] Й0р0 инде кеше к0лд0р0п арыш боламы4ы мен2н. (Х. Ибра3имов)
5. Ай боламы7, арыш боламы4ы мен2н, ним2 к1р32т2 ала3ы8, ти 3ин? Быуыны8 да 7атып 0лг0рм2г2н бала 2т2с бит 2ле 3ин. (И. ;изз2туллин)
6. Бешм2г2н б2р28ге (б2леш) 30йл., 2рл. Булды73ы6, 7улынан эле килм2г2н кешег2 7арата 2йтел2. [Г0лк2й:]-Эй, 7ур7ак, бешм2г2н б2р28ге! (З. Биишева)
7. Бой6ай ара3ында4ы 3оло. Баш7алар6ан айырылып тор4ан. Ауыл еренд2 шул инде ул: ситт2н килг2н кеше, бой6ай ара3ында4ы 3оло 3ыма7, к16г2 к1ренеп бара. (М. Тажи)
Син.: арпа ара3ында4ы бой6ай.
8. Ике 7арбуз бер 7улты77а 3ыймау. Ике эште бер юлы эшл2й алмау.
9. Кишер с2йн21. Ю7-бар х2б2р62 7ат-7ат 30йл21.
Кишер с2йн2м2! – «шн23е л2 у9алланды,- Йыйыл4анды типкел2т2 (А. Ма4азов)
10. №у4ан ба6ары х2б2ре. Буш 316, сафсата. ?26ерле 32м р2сми бер газетала я6ыу 0с0н 3у4ан ба6ары х2б2р62ре ярама4анды 7арт журналист С2л2хк2 белерг2 к2р2к ине. (Ш. Хо6айбир6ин)
11. №у4ан 30йм29. Бер н2м2не л2 о7шатма4ан, 16 316ле (кеше). Атай бул4ан кеше – 3у4ан 30йм29 бер суфый, мине8 комсомоллы7ты ене ке1ек к1р2. (С. Агиш)
12. №у4ан 3урпа3ы эсе1. Этлек к1ре1, яфаланыу. ?артай4ан да са7 донъя т090 к1р2 башла4анда мин шул ты8лау3ы66ан малды т2л2ф иттер2йемме ни? Бер а6 3у4ан 3урпа3ы эс3ен 2лл2 7ай6а китм29, 7айтып килер 2ле... (№. Д21л2тшина)
13. Арыш боламы4ы 30йл. !т2 йомша7, бешм2г2н кешег2 7арата 2рл21 316е. [Йы3ан ;илмиг2:] Й0р0 инде кеше к0лд0р0п арыш боламы4ы мен2н. (Х. Ибра3имов) Ай боламы7, арыш боламы4ы, ним2 к1р32т2 ала3ы8, ти 3ин? Быуыны8 да 7атып 0лг0рм2г2н бала 2т2с бит 2ле 3ин. (И. ;изз2туллин)
14. Ауы6 ите1. Ашап, т2мл2п 7арау. – М2, килен, 3о4он 2ле. !6е8 былтыр 3ау4ан бей2не8 итен2н ауы6 ит. (№. Д21л2тшина) Мин д2 7уян итен ауы6 итеп 7арайым? (Ж. Кейекбаев) – Эс 2ле, эс, й1к2 балын ауы6 ит, ауылды8 30тл0 с2йен 3а4ын4ан3ындыр 2ле... («Советский Баш7ортостан») Ауыл тир23ен2н ат етерлек алы9лы7та4ы бер ген2 т1р2-7ара ла, бай4ура ла, туй ни4м2тен2н ауы6 итм2й 7алманы. (Ф. И92н4олов)
15. Ауы6 3ыуын 7ойоу. Ашар4а ым3ыныу.
16. Ауы6 эсенд2 бут7а бешере1. №166е асы7 7ына 30йл2м21, бы4ырлау. [Х2йр1ш ;2лимй2нг2:] Ним2 3ин унда ауы6 эсенд2 бут7а бешереп ултыра3ы8? Т2м2ке бир ти62р 3и82. (Х. Ибра3имов).
17. Ашап туй4ы3ы6 (туйма9лы7). Бик т2мле (аш-3ыу). Кинй2 улыны8 к2н2ше бешерг2н икм2к ашап туй4ы3ы6 булып у84ан (2ки2тт2н).
18. Аш 7айтарыу. 1. ?уна7та бул4андан 3у8, 7айтарып 16е8 са7ырыу. 2. и9к. Аштан 3у8 до4а 7ылыу.
19. Бер ки9елг2н (7ыр7ыл4ан) икм2к берекм2й (й2бешм2й). Айырылыш7ан ир мен2н 7атын кире 7ушыла алмай. [К0н3ылыу ?ы6ра97а:] «Бер ки9елг2н икм2к берекм2й. Й2ш3е8, 16 ти8е8де табыр3ы8, хуш, й2нем, б2хил бул...» («. Х2ким)
20. Бешм2г2н б2р28ге (б2леш) 30йл., 2рл. Булды73ы6, 7улынан эш килм2г2н кешег2 7арата 2йтел2. [Г0лк2й:] – Эй, 7ур7а7, бешм2г2н б2леш! (З. Биишева)
21. Булма3а булмай ик2н ба6ар6а с0с0 к1м2с (икм2к). Бер2й эш-х2л тырышып-тырышып та килеп сы7ма4ан са7та 2йтел2. [Ишмыр6а:] ... Бер ауылды ла 7алдырмай 7ы6ырып сы7тым. булма3а булмай ик2н ба6ар6а с0с0 к1м2с тиг2нд2й, булманы, табылманы трактор. («. В2ли)
22. Б2леш ауы6 мы97. Ти6 ген2 илап бар4ан, ила7.
23. Б2леш т0б0 к0т01 30йл. Ашы7май 4ына, и8 артта й0р01.
Б2леш т0б0 к0т23е8ме 2лл2, тик ултыра3ы8. (№0йл.)
24. Икм2ген2 май я4ыу кемде8. Ярам 3а7ланыу, ярар4а тырышыу. [З0хр2:] Ун 0с0н с0л2 л2, баш7орттар6ы7ында ла й216е буржуй, й2 буржуазия икм2ген2 май я4ыусылар. (А. Та3иров)
25. Икм2к 09т0. Ни6елер ра9лап, ант итк2нд2 2йтел2.
Валла3и, икм2к 09т0. Й2нн2т шулдыр, ахыры! (Ш. М2хм1тов)
26. Икм2к серете1. Эшл2м2йенс2, мал тапмайынса буш7а ашап ятыу. Ю77а икм2кте серетк2н б2нд2 мин. (Ш. Бабич)
27. Икм2к-то6 б1леше1. Бик ду9 булыу, б0т2 н2м2не урта7 ите1. Мин нис2м2 йылдар улар4а ипт2шт2рс2, икм2к – то6 б1лештем, фекералыштым (М. К2рим)
28. Икм2к – то6ло7 беле1. Ят телде а6-ма6 а8лау, аралашырлы7 беле1. Элект2н икм2к – то6лок та русса белм2г2н... (М. ;афури)
29. Икм2к-то6 мен2н [7аршы алыу]. :ур х0рм2т мен2н (7аршылау). Ауылды8 бай6ары а7тар6ы икм2к-то6 мен2н 7аршы алды (С. Ханов)
30. Икм2к-то6ом – я7ты й060м. «лл2 ни 3ый булма3а ла, ихлас 7абул ите16е белдерг2нд2 2йтел2.
31. Икм2клеген2 (икм2к ш1рлеген2) менеп т0ш01 30йл. Бер а6 биргел2п, ту7мап алыу.
32. ?амыр ая7. О6а7 атлай алмай ултыр4ан бала4а 7арата 2йтел2.
33. ?амыр батыр. 1. Тулы к2162ле, ауыр 7у64алыусан кешег2 7арата 2йтел2. Йыу бите8де 3ал7ын 3ыу мен2н, 7амыр батыр. («. Мирза3итов)
34. Он – тал7ан ите1 (я3ау)кемде. Бик 7аты ту7мау, й2нсеп ташлау.
Тал7ан ите1 ним2не. №у4ып, 7ы9ып, онтап ташлау
Тал7ан ите1 ним2не. №у4ып, 7ы9ып, онтап ташлау.
35. №16 бут7а3ы. М242н23е а6 бул4ан х2б2р, я6ма; к1п 316лелек. №2р бер 316 бут7а3ы 292р булып б0тм2й бит 2ле ул. (К. «хм2тй2нов)
36. Хан 3ыйы (туйы). Ашау – эсе1, 3ый бик мул бул4ан тормош. Ун биш к0н Хан 3ыйында й2ш2нем. ;умер ба7ыйы берг2 тор4ан ту4андар ке1ек булды7 та киттек. (Ф. И92н4олов)
37. №абан 30р0рг2 (ген2) 7алды. Баш7а3ы б0тт0, эш бер н2м2г2 ген2 килеп тер2лде.
син.: к0лт2 б2йл2рг2 (ген2) 7алды.
38. Теле мен2н тирм2н тартыу. №16е, х2б2ре мен2н к1п эшл2г2н булып к1ренерг2 тырыш7ан кешег2 7арата мы97ыл белдереп 2йтел2. Теле мен2н тирм2н тартыу – «жм24олдо8 4262те. (М. К2рим)
39. Тирм2нен2 3ыу 7ойоу кемде8. Яр6ам ите1, я7лап сы4ыу. Уны8 кем тирм2нен2 3ыу 7ойоуы к1пт2н асы7 инде. (З. Биишева) Офицер6ар, ва7ытлы х0к1м2т в2килд2ре л2 йоклап ятманылар. Улар 32р х2лд2 3ыу6ы кем тирм2нен2 7ойор4а ик2нлекте л2 я7шы бел2л2р ине. (В. Исха7ов)
40. Тирм2не ш2п (арыу) тарта кемде8. Ашау4а бик ш2п (шаяртыу т09м0р0 мен2н 2йтел2). Азатты8 тирм2не арыу 4ына тарта. Бер т2рилк2 борса7 ашы мен2н бер 3ыны7 икм2к ялт итеп кен2 7алды. («. Бикч2нт2ев)
?ы6ы7лы факттар.
- Донъяла к0н0н2 9 000 000 – дан ашыу икм2к ашала. Бынан 90 миллион бутерброд я3ап булыр ине.
- Донъяла4ы и8 6ур икм2кте 1996 йылды8 4инуар айында Акапулькала бешер2л2р. Икм2кте8 о6онло4о 9200 метр була.
- Цюрих музейында 6000 йыл элек бешерелг2н икм2к 3а7лана.
- Донъяла4ы икм2кте8 50 % бутерброд7а кит2.
- Мэрфи законы буйыса икм2к 32р ва7ыт и62нг2 майлы я4ы мен2н т0ш2.
- Скандинавия легенда3ы буйынса, 2г2р 7ы6 мен2н егет бер икм2кте тешл232, улар мотла7 бер – бере3ен2 4аши7 була.
- Донъяла икм2кте и8 ти6 бешере1 рекорды Wheat Montana Farms and Bakery пекар6арынан 7уйыла. Улар игенде ба9ыу6ан урып ал4андар, эшк2ртк2нд2р, икм2кте ба9ып 8 минут 13 секунда бешерг2нд2р.
- ;алимдар 0лк2н кеше к0н0н2 300 -500 г., 2 ауыр эш эшл2г2нд2 700 г. икм2к ашар4а к2р2к, ти. Балалр4а, 19мер62рг2 150 – 400 г. к2р2к, с0нки кеше 16ене8 ярты энерги3ын икм2кт2н ала.