О?ушыны? жеке т?л?а болып ?алыптасуына мектеп ?жымыны? ?сері (Баяндама)
ОKушыны жеке тaлCа ретінде KалыптастыруCа мектеп
aжымыныS ыKпалы
МаKсаты ОKушыныS Kажеттілігін KалыптыстырудаCы мектептіS ‰серін, аша білу сабаKтарында оKушылардыS белсенділік, танымдыK, шыCармашылыK Kабілеттерін арттыру.
Міндеттері:
- практикалыK ж‰не ™здік жaмыстарын орындау барысында оKушылардыS білім сапасын арттыру;
– практикалыK ж‰не ™здік жaмыстарын орындау барысында оKушылардыS шыCармашылыKтарын дамыту.
Жалпы білім беру мазмaнын меSгеру _рдісінде ‰р бір оKушыныS Kабілетін дамытуCа, бейіміне назар аударуCа, KызыCушылыKтары мен KaштарлыKтарын оятуCа жаCдай жасау барысында педагогикалыK кеSістіктегі заманауи сабаKтардыS Kaрылымын ж‰не технология т_рлерімен таныстыру. Ж‰неде бала тaлCасыныS Kалыптасуы.
1.ОKушыныS Kажеттілігін KалыптастырудаCы негізгі ‰дістері
JазаKстан РеспубликасыныS «Білім туралы» ЗаSында «Білім беру ж_йесініS басты міндеті – aлттыK ж‰не азаматтыK KaндылыKтар, Cылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды KалыптастыруCа ж‰не к‰сіби шындауCа баCытталCан білім алу _шін жаCдайлар жасау; оKытудыS жаSа технологияларын енгізу, білім беруді аKпараттандыру, халыKаралыK CаламдыK коммуникациялыK желілерге шыCу» деп, білім беру ж_йесін одан ‰рі дамыту міндеттері к™зделеді.
2. ОKушылардыS шыCармашылыK Kабілеттерін дамыту
Бaл міндетті шешу _шін мектеп aжымдарыныS, ‰р мaCалімніS к_нделікті ізденісі арKылы барлыK жаSалыKтар мен Kайта Kaру, ™згерістерге батыл жол ашарлыK жаSа т‰жірибеге, жаSа Kарым-KатынасKа ™ту Kажеттегі туындайды.
«Технология» aCымыныS м‰нін ™ндірістік _рдістерге байланысты П. Атутов пен В. Поляков «Технология – ™ндірістік _рдістіS негізгі б™лігі.
Осындай м‰нде ™ндіру, ™Sдеу, Kайта ™Sдеу, тасымалдау ж‰не т.б. ™ндірісті техникалыK баKылау, сондай-аK ™ндірістік _рдістерді сипаттауды ж‰не оларды орындау бойынша нaсKауды технология » деп айта келе, шикізатты алу, ™Sдеу ж‰не Kайта ™Sдеу т‰сілдері мен амалдарын даярлайтын ж‰не жетілдіретін Cылыми п‰нді технология деп айтатынын жазады.
«Жеке тaлCаныS _здіксіз к_рделі процесс. €рбір балаCа жеке тaлCа ретінде Kарап, оныS ™зіне т‰н санасы, еркі, ™зіндік ‰рекет жасай алатын Kабілеті бар екенін ескере келіп, балалар мен жастардыS білімге, CылымCа ыKыласын арттыру, олардыS аKыл-ой Kабілетін, жеке бас Kабілеттерін дамытып, оны KоCам талабына сай іске асыруCа к™мектесу»,-деп атап к™рсетіп, мектеп алдындаCы міндеттері деп Kояды.
ОKушыныS жеке тaлCалыK Kасиеттерін оKушылар aжымы арKылы т‰рбиелеу адам дамуыныS негізгі Kаланатын бастауыш сатыдан басталатын процесс.
Жеке тaлCаны дамыту м‰селелері М.В.БлонскийдіS, Л.С. ВыгатскийдіS, Л.В. РубенштейнніS, Д.Б. ЭлконинніS еSбектерініS негізгі арKау болып табылады.ОKушылардыS жеке тaлCасы ретінде Kалыптасуына aжымныS _лкен ыKпалы бар.
3.ТaлCаныS шыCармашылыCында _ш т_рлі Kарым -Kатынас орын алады:
1. ТaлCаныS ™зіне т‰н Kарым-Kатынасы .
2. ТaлCаныS басKалармен Kарым – Kатынасы.
3. ТaлCаныS айналамен Kарым – Kатынасы.
Осы Kатынастар арKылы адам т‰рбиесі жетіледі. Jазіргі психологиялыK ж‰не педагогикалыK зерттеуде бастауыш сынып оKушысына білім беру мен оны дамытудыS ‰дістемелік принцпі оKу- танымдыK ‰рекеті басымдыKта игере отырып, тек соныS негізінде Cана Cылыми білімдер ж_йесін меSгеруі деп д‰лелденеді.
4.Бала тaлCасыныS Kалыптасуы Балалар тaлCасыныS Kалыптасуы
БаланыS алCашKы мектепке бару кезеSінде олардыS ‰леуметтік жаCдайыныS дамуында _лкен ™згерістер болады. Бала оKушы бола бастаCан соS, ол жаSа міндеттер, KaKыKтар ала бастап, алCаш рет KоCамдыK м‰нді іс-‰рекеттермен айналысады, яCни іс-‰рекетті орындау деSгейінен олардыS KоршаCан орта арасындаCы орны мен ™зара Kатынастары байланысты болады. Бaл жаSа ‰леуметтік жаCдай мектеп жасындаCы балалардыS тaлCалыK ерекшеліктерініS Kалыптасуын Kамтамасыз етеді.
ТaлCаныS KалыптасуындаCы Kажеттіліктерді жете т_сіну _шін баланыS ™мір _рдісінде пайда болатын ж‰не дамитын жаSа ‰леуметтік Kажеттіліктерді ескеру Kажет. Бaл жаSа Kажеттіліктер баланыS мотивациялыK сферасын толыKтырады ж‰не Kиындатады. Осы жерде екі негізгі жолды атап к™рсетуге болады. Біріншіден, баланыS ™мірдегі ж‰не оныS KоршаCан ортамен ™зара KатынастарындаCы орнын ™згерту жолы. Бaл ‰рбір жас кезеSіне сай келетін Kажеттіліктерді тудырады. Осылайша, бастауыш мектеп жасындаCы балаларда оKушыныS жаSа жаCдайда болуына байланысты; жеткіншектерде Kaрдастар aжымындаCы орындарына байланысты; жоCары сынып оKушыларында олардыS келешектегі KоCам м_шелері ретіндегі орындарына KажеттіліктердіS тaтас ж_йесі пайда болады.
Бала, педагог, ата-ана балаларды т‰рбиелеудегі бірлікті Kамтамасыз ету.МaCалім мен оKушылардыS Kатынасуында к™птеген жаCдайлар бар. Жеткіншек жас™спіріммен Kарым-KатынастыS жетілуі олардыS к™Sіл-к_йініS т™мендеуіне байланысты к_рделіленеді – ол жеSіл ж‰не еркіндіктен бастап, тез жараланатын к_йбелектікке дейін ™згеруі м_мкін. Педагог кез-келген наKты жаCдайда дaрыс баCытталCан оKушыныS к™птеген сапаларын жaмсартуCа арналCан ерекше жалCыз Kатынасу жолын таба білуі Kажет. Педагог т‰рбиеленушілерін ™з сезімдерін басKара алуCа, шындыKты Kабылдай алуCа, басKа адамдармен Kатынасуын баCалай алуCа _йреткені ж™н.
Жеткіншек жастыS ерекшеліктері:
барлыK н‰рсені ™з бетімен орындап, _лкендердіS KамKорлыCы мен аKыл-кеSесінен KaтылCысы келуі;
– _йге берілген тапсырмаларды жаттап алмастан ™з с™зімен т_сінікті етіп айтуCа тырысуы;
– _лкендерге сын к™збен Kарап, олардыS айтKанын сынап-мінеп, кей кезде ™рескіл мінез к™рсетуі; жеткіншек істі игеру жаCынан ™лі бала болса, ал талап Kою жаCынан ересек, ™з м_мкіндігін жоCары баCалап, б‰рін ™зі істей алатындай сезінуі. Осы KасиеттердіS барлыCы жоCарыда айтып кеткендей бала бойында белгілі бір KырсыK мінездерді тудыратыны айдан аныK.ОKушы мен мaCалімніS жекеше Kарым-Kатынасы мектепте ж‰не басKа ортада кез-келген себеп пен формада іске асады. JатынасудыS т‰жірибесіндегі к™п кездесетін формалары сабаKтан тыс ‰Sгіме, _й жаCдайындаCы с™йлесу, жеке кеSестер, aнамды психологиялыK жаCдай жасау; серуен кезіндегі KысKа ‰Sгімелермен алмасу, мектептегі кештер немесе басKа мекемедегі сaхбаттар. Мысалы, мынадай жaмыс формаларын пайдалануCа болады: Д‰рісбаян-халыKтыK психология мен педагогиканыS бай мaраларынан берілген жарKын аKпарат, деректер, KызыKты мысалдар т.б. негіздегі д‰рісбаяндар оKушылардыS-ыKыласын тудырып, Kарым-Kатынас м‰дениетініS Kыр-сырын aCынуCа м_мкіндік береді.АшыK микрофон-оKушылар _шін ж‰не KоCамдаCы адамдар арасындаCы Kарым-Kатынас м‰дениеттіS Kалыптасу жаCдайлары мен оныS дамуына ыKпалы туралы м‰селені талKылау _шін Kолданылады.`лы тaлCалар к_ні-халKымыздыS батыр aлдары мен Kыздары, маKтаныштарымыз болCан тaлCалар (Абай, Ыбырай, МіржаKып т.б.) мерейтойларына орай ™ткізілген танымдыK, KaндылыK баCыт беретіндей KызыKты да мазмaнды шара. Пікір-сайыс (мысалы: «Сіз м‰дениеттісіз бе?» «Адам-KоCам-орта» «€дептілік» Kарым-Kатынасы, т.б. таKырыптарда) екі топ кезегімен ой толCаныстары мен шешімдерін ортаCа салып, ™зжобаларын KорCайды. Jарсыластар сайысы-алдын-ала жинаKталCан пікірталас материалдары негізінде к™кейтесті м‰селелер ж™нінде Kарсы 2 топтыS пікірлерін ортаCа салу, сараптау, тaжырымдар жасауCа арналCан с™з-жарыс. К™рсетілген т‰рбиелік шараларды оKу-т‰рбие _рдісінде таKырыппен сабаKтастыра ж_ргізу оS н‰тижеге жеткізері с™зсіз деп есептейміз. ОKушы т‰рбиесініS тиімділігін жоCарылату к™п жаCдайда жанaя ж‰не мектептіS талабы мен ынтасын келістіре жaмыс істеуіне байланысты. К™зге т_серлік рольді мaCалім мен оныS оKушылар ата-анасымен ™зара Kарым-Kатынасы ерекше орындайды. ОлардыS бірге жaмыс істеуі – оKушыныS _й жаCдайындаCы ерекшелігі туралы жан-жаKты аKпарат алуына, жанaядаCы ™зара Kарым-Kатынас туралы мінезіне, ата-ананыS ™з баласыныS _йірмелердегі, секциядаCы жетістіктері мен кемшілігі туралы біліп отыруына _лкен ‰сер етеді. ОсыCан байланысты ата-ананыS ™з балаларына деген тартылымдылыCын, оларCа Kандай баCдар беріп отыратындыCын байKауCа болады. Осындай аKпараттарды мaCалім KаншалыKты кеS алып отыратын болса, оныS ата-ана мен оKушыларCа педагогикалыK тиімді ‰сер етуініS м_мкіндіктері ™те _лкен болмаK. Жалпы, _немі _лкендер баланы барлыK уаKытта т_сіне бермейді. Jарым-Kатынас барысында жеткіншектерді ™здеріне баCындыру, _стемдік к™рсету, тіл алуды талап ету орын алады да, мaндай к™зKарас баланыS KырсыKтыCын туCызып, н‰тижесінде _лкендер мен баланыS арасында текетірестік орын алады.
Осы жас кезеSініS ерекшеліктерін ата-аналар, мектеп мaCалімдері, сынып жетекшісі, басKа да жеткіншіктіS айналасындаCылар жаKсы т_сінетін болса, барынша т™зімдік к™рсетіп, т_сінушілік білдірсе, балалар жас KиындыCын оSайыраK к™тереді.
ОKушылардыS сабаKKа деген KызыCущылынCын арттырады, _лгерімдерін жоCарлатады, шыCармашылыK Kабілеттерін, ынталарып арттырады.
Т‰рбие ‰дістері, ‰сіресе ынталандыру ‰дістері, сыныптан тыс жaмыспен Kоса оKу-танымдыK іс-‰рекетті aйымдастыруда да кеSінен Kолданылады (‰р т_рлі мадаKтаулар, жарыстар). Олар оKушылардыS танымдыK тілек-Kалаулары мен KажеттіліктерініS дамуына ‰сер етеді. ОKыту ‰дістері аKпаратты игеруге, жалпы оKу ж‰не арнайы сипаттаCы білік пен даCдыларды (оKу п‰ндері бойынша біліктерді) KалыптастыруCа баCытталCан.
Демек, болашаK жастарымыздыS к‰сіби Kaзырлы, шыCармашыл болуын Kамтамасыз ететін оKытудыS жаSа парадигмасы оKытудыS субъектін ж‰не оKушыныS ‰леуетіне тікелей ‰сері мол шыCармашылыK KызыCушылыCын KалыптастырудыS теориялыK, ‰діснамалыK, дидактикалыK тaCырларын айKындау міндеттерін алдыSCы KатарCа шыCарады.
ЕліміздіS ‰лемдік білім кеSістігіне баCдар алуыныS басты ™зегі – 12 жылдыK білім беруге к™шу м‰селесі к™кейкесті таKырыпKа айналуда. ЖаSа білім парадигмасы балаCа оKу KызметініS субъектісі ретінде Kарап, шыCармашылыK KызыCушылыKтары негізінде білімге KaндылыK баCдарын Kалыптастыра отырып, танымдыK ж‰не рухани Kажеттіліктерін KанаCаттандыруды ж‰не жан-жаKты дамыCан, шыCармашыл жеке тaлCасын Kалыптастыруды к™здейді.
«Долайты орта мектебі» коммуналдыK
мемлекеттік мекемесі
Баяндама:
«ОKушыны жеке тaлCа
ретінде KалыптастыруCа
мектеп aжымыныS
ыKпалы»
Баяндамашы физика п‰ні мaCалімі:Хуршидям Хавайдуллаева
Алматы облысы `йCыр ауданы Долайты орта мектебі
Физика п‰ні мaCалімі:Хавайдуллаева Хуршидям Исадуллаевна
15