Солт. жарты шар материктері таби?атында?ы ??састы?тар мен айырмашылы?тар

Сыныптар: 7 «Ә»
Күні:
.
Тақырыбы: Солт. жарты шар материктері табиғатындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар
Мақсат-міндеттер:
Білімділік мақсаты – Солтүстік жарты шар материктерінің (Еуразия мен Солтүстік Америка) қазіргі кездегі бір-бірінен қашық орналасқанына қарамастан олардың табиғат жағдайларындағы ұқсастықтарын түсіндіру. Әр материктің табиғат жағдайларындағы өзіндік ерекшеліктерін ашып көрсету.
Дамытушылық мақсаты – Проблемалық жағдай туғыза отырып, оқушылардың ойлау қабілетін дамыту. Жалпы оқу іскерліктерін үйрену, жалпы табиғат туралы оқушылардың көзқарастарын дамыту, пәнге деген қызығушылығын, танымдық қызығушылығын арттыру.
Тәрбиелік мақсаты – Оқушылардың өз ойларын жеткізе білу, қарым-қатынас жасауды үйрету. Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, адамгершілік қасиеті мен географиялық мәдениетін қалыптастыру.
Оқу құралдары: Оқулық, 7 сынып Атлас, Дүниежүзінің физикалық картасы, глобус, кескін карталар
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Оқыту әдістері: Репродуктивті, проблемалық әдіс
Сабақтың жоспары: І кезең – ұйымдастыру (2 мин)
ІІ кезең – жаңа тақырыпты меңгеру (20 мин)
ІІІ кезең – білім мен икемділіктерін бекіту (15мин)
ІV кезең – үйге тапсырма беру (4 мин)
V кезең – бағалау кезеңі (2 мин),
VІ кезең – қорытынды (2 мин)
Сабақ барысы:
Кезең Мұғалім әрекеті Оқушылар әрекеті
І Мұғалім оқушыларды тыныштыққа орнатады.
Сосын оқушылардың сабаққа дайындығын тексереді. Тәртіпке келеді де, сабаққа даяр отырады.
ІІ Сабақты жаңа материалды оқып үйренуден бастайды. Географиялық қабықтың ең ірі кешендері – материктер мен мұхиттар, олардың табиғатының қалыптасуы мен дамуы,материктер солтүстік және оңтүстік жарты шар материктеріне топтастырылып қаралатындығы жайлы айтып өтеді. Мұғалім материктерді жарты шарларға бөліп қарастыруда тек қана географиялық орындарына байланысты емес, олардың ұзақ уақыт бірге дамыған тарихи жағынан да байланысты топтастырылатынын айтады. Қазіргі материктер осыдан шамамен 180-200 млн жыл бұрын Лавразия (Еуразия мен Солтүстік Америка) және Гондвана (Оңтүстік Америка, Африка, Аустралия, Антарктида) материктерінің құрамына ұзақ уақыт бірге дамыған. Лавразия атауы Лаврентий (Канада) қалқаны мен Азия сөздерінің бірігуінен шыққан. Ал Гондвана атауы Үндістандағы гонд тайпасының атымен байланысты.
Географиялық орны: Солтүстік шарты шарда құрлықтың аумағы үлкен, оның басым бөлігін ұзақ геологиялық уақыт бойы біртұтас Лавразия құрлығының құрамында дамыған Еуразия мен Солтүстік Америка материктері алып жатыр. Бұл екі материктің географиялық орнындағы ең басты ұқсастық олардың солтүстікте Арктикадан оңтүстікке экваторға дейінгі аралықта созылып жатуы. Осыған байланысты бұл материктерде солтүстік жарты шарға тән табиғат компоненттерінің толық жиынтығы кездеседі. Еуразия мен солтүстік Америка материктерінің географиялық орны мен пішіндерінде айырмашылықтар бар. Еуразия ендік бағытта әлдеқайда көлемді, әрі оңтүстіктегі аралдық бөлігі солтүстік полюске қарай ығыса орналасқан. Материк оңтүстікке қарай күрт сүйірленіп, Оңтүстік Америкамен жалғасады.
Жер бедері: екі материктің де жер бедері күрделілігімен ерекшеленеді. Олардың территориясының басым бөлігі ежелгі платформаларға сәйкес келетін кең байтақ жазықтар алып жатыр, олар көбінесе материктердің солтүстігінде шоғырланған. Солтүстік Америка матеигінің негізін бір ғана платформа құрайтын болса, ал Еуразия бірнеше платформалардың бірігуінен тұрады. Олардың аралығын әр түрлі жастағы тау жүйелері алып жатқандықтан, Еуразияның жер бедері Солтүстік Америкамен салыстырғанда күрделірек келеді. Таулар материктердің шеткі бөліктеріне қарай орналасқан. Солтүстік Америкадағы 9000 км-ге созылған ең ірі тау жүйесі – Кордильера матеиктің батысында бойлық бағытта созыла орналасса, Еуразияның оңтүстігіндегі аса ірі таулар Альпі-Гималай таулы белдеуін құрап, ендік бағытта орналасқан. Солтүстік Американың шығысында аласа Аппалач таулары жатса, Еуразияның шығысы биік таулармен көмкерілген.
Мұз басулар: материктердің солтүстігіндегі жазықтардың жер бедері климаттың салқындығына байланысты бірнеше рет қайталанып, осыдан 10-15 мың жыл бұрын ғана аяқталған материктік мұз басулар әсерінен қатты майысулар мен тілімденуге ұшыраған. Екі материкте де мұз басу әсерінен күшті тілімденген фьордты жағалауларкең тараған. әсіресе Солтүстік Америкада мұз жамылғысының қалыңдығы шамамен 3000 метрге дейін жетіп, материктің 40°с.е. дейінгі бөлігін қамтыған. Климаттың біртіндеп жылынуы нәтижесінде мұздар еріп, қазіргі кезде солтүстіктегі аралдарда ғана сақталып қалған.
Климаты мен табиғат зоналары: географиялық орны мен даму тарихының ортақтығы материктердің қазіргі климаттық жағдай мен табиғат зоналарының ұқсастығына негіз болды. Екі материктің қоңыржай белдеудің солтүстігінде орналасқан бөліктерінде климаттық жағдайлар ұқсас. Сондықтан мұндағы тундра, орманды тундра, орман зоналарының топырақ-өсімдік жамылғылары мен жануарлар дүниесі онша айырмашылық жасамайды. Оңтүстікке қарай материктердегі климаттық белдеулер мен зоналар арасында айырмашылықтар көбейеді. Мысалы, Солтүстік Америкада өсетін секвойя, батпақ кипарисі, кактус, алоэ сияқты өсімдіктер Еуразияда өспейді. Ал Еуразияда өзен бойларындағы қалың нуларды мекендейтін жолбарыстар, далаларда кеңінен таралған қарақұйрықтар мен ақбөкендер, Памир мен Тибеттегі қодастар Солтүстік Америка материгінде мүлде кездеспейді.
Одан кейін мұғалім солтүстік жарты шар материктері табиғатындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды ашып көрсетуге береді. Оқушылар сұрақтарға жауап беріп, мұғалімді тыңдайды, білген білімдерін еске түсіреді.
Оқушылар топтарға бөлініп, өз тақырыптарын қорғайды, сосын бір-біріне сұрақтарды қояды.
ІІІ Материалды бекіту кезеңінде мұғалім параграф соңындағы сұрақтарды қояды және мына кестені толтыруға тапсырма береді.
Ұқсатықтары Айырмашылықтары
Еуразия Солтүстік Америка
Географиялық орны Жер бедері Мұз басулар Климаты Табиғат зоналары Оқушылар білімдерін бекіту үшін сұрақтарға жауап береді. Кестені толтырады.
ІV Үй жұмысы:
1. § 13 оқып, мәтін соңындағы 1 сұраққа жауап беру Оқушылар үй жұмысын жазып алады, түсінбеген сұрақтарды сұрайды.
V Мұғалім оқушыларды жауап беру деңгейлері бойынша бағалайды және неге солай бағалағанын айтады. Мұғалімді тыңдап, бағаланады. Күнделіктерін береді.
VІ Жалпы сабақтың кемшіліктері мен жетістіктерін айтады. Оқушылардың тәртібіне тоқталады. Қоштасады. Қоштасады.