Беседа на тему: Китап — тормыш к?згесе
ТР Т‰теш районы Зур €тр‰ч башлангыч гомуми белем бир_ м‰кт‰бе
Максат: 1. КитапларныS килеп чыгу тарихы
бел‰н таныштыру.
2. К‰газь турында белемн‰рне ныгыту.
3. Китапларга сакчыл караш, вакытлы
матбугат бел‰н кызыксыну т‰рбиял‰_.
Башлангыч сыйныфлар укытучысы:
МиSнуллина Фирдания Ф‰рит кызы.
Укытучы: Балалар, мине игътибар бел‰н тыSлагыз ‰ле, без б_ген н‰рс‰
турында с™йл‰шербез ик‰н? ТабышмакныS Gавабын тапсагыз,
белерсез.
Кулдан-кулга й™ри ул
Б™тен телд‰ с™йли ул,
Белм‰г‰не юк аныS,
К™згесе ул д™ньяныS.
Балалар: Китап.
Укытучы: €йе балалар, д™рес. ^зегез китап турында нинди табышмак-
лар бел‰сез?
Балалар: ...
Укытучы: Бик ‰йб‰т. € китапны н‰рс‰д‰н ясыйлар ик‰н соS?
Балалар: К‰газьд‰н.
Укытучы: € к‰газьне.
Балалар: Агачтан.
Укытучы: Д™рес балалар, молодцы! € бит бик борынгы заманнарда
к‰газь б™тенл‰й булмаган, язу карасы бел‰н кал‰м д‰ булма-
ган. Ул вакытта китапны ничек ясаганнар ик‰н соS?
Ассириялел‰р, м‰с‰л‰н, таяк бел‰н юеш балчык плит‰л‰рг‰
язганнар, аннары плит‰л‰рне киптерг‰нн‰р. Борынгы мисыр-
лылар язу ™чен саз _семлеге – папирус куллана торган булган-
нар. Папирустан киS озын тасмалар ясап, очлы таякны буяуга
манып, шуSа язганнар, буяу кипк‰ч, тасмаларны т™реп куй-
ганнар. Папирус т™рг‰кл‰рд‰н зур-зур китапхан‰л‰р туплаган
алар. € Ауропа кешел‰ре язу ™чен пергамент диг‰н ‰йбер уй-
лап тапканнар, аны бозау k‰м сарык тиресен эшк‰ртеп ясаган-
нар. Борынгы урыслар каен тузына язганнар.
К‰газь диг‰н кадерле ‰йберне иS элек Кытайда ясый башла-
ганнар, бик борынгы заманнарда ук, икенче гасырда. Тик кы-
тайлылар к‰газь ясау серен _зл‰ре ген‰ белг‰нн‰р, яшереп сак-
лаганнар. Ауропада к‰газь моннан меS еллар чамасы элек кен‰ барлыкка килг‰н. Аны иске ч_пр‰кл‰рд‰н, агач кайрыларыннан, бамбук йомычкасыннан ясаганнар. К‰газь ясау ™чен шулай ук арыш, бодай, солы саламы, кычыткан, су_семн‰р, камыш k‰м тагын ‰лл‰ н‰рс‰л‰р кулланылган. К‰газь эшл‰п чыгару – зур
хезм‰т сорый торган авырэш булган. Fитм‰с‰ китапларны кулдан язганнар бит ‰ле. ШуSа к_р‰ китап гаять кыймм‰тле
байлык саналган. Аны зинн‰тле тартмаларда саклаганнар.
€ сез, балалар, китапларны саклыйсызмы соS?
Балалар: ...
Укытучы: Кызганычка каршы, безнеS арада китапны х™рм‰т итм‰_че, сакламаучы укучылар да бар. Алар мен‰ б_генге с™йл‰ш_д‰н соS _зл‰ренеS гаепл‰рен аSларлар, т™з‰лерл‰р дип ышанабыз.
Бер укучы Х. ШабановныS “Кадерл‰ син китапны” шигырен с™йли.
Укытучы: Балалар, шагыйрь абый нинди киS‰шл‰р бир‰?
Балалар: ...
Укытучы: €йе, ‰г‰р д‰ без бу киS‰шл‰рне тотсак, китапларыбыз k‰рчак
т‰ртипт‰ булыр. Борынгы китапларны кулдан язганнар, аларны ясау ™чен бик к_п вакыт k‰м эш тал‰п ителдг‰н, ‰ле аларны бик кыймм‰тле тышлар бел‰н тышлаганнар. Мондый китапларны, урламасыннар ™чен, чылбырлар бел‰н б‰йл‰п куя торган булганнар. Мондый х‰лл‰р инде 500 еллар элек булган.
€ бервакыт Майнце диг‰н немец ш‰k‰ренд‰ яш‰_че Иоганн Гутенберг диг‰н кеше язу станогы уйлап тапкан. j‰м аSардан к_реп, к_п кен‰ ш‰k‰рл‰рд‰ китап басу остахан‰л‰ре, фабрикалары яки инде типографиял‰р ачылган. Ул вакыттагы Русия патшасы Иван Грозный (Явыз Иван) М‰ск‰_ ш‰k‰ренд‰ д‰ типография ачкан. €ле х‰зер д‰ М‰к‰_д‰ тарих музеенда беренче китап k‰м аны баскан машина саклана.
Китап басу машиналары барлыкка килг‰ч, к‰газь кытлыгы башланган, инде ч_пр‰к, салам гына Gитм‰г‰н. Шуннан соS кешел‰р к‰газьне агачтан ясап караганнар k‰м бу ысулны уSай дип тапканнар. Мен‰ шул заманнардан бирле к‰газьне агачтан ясыйлар. Х‰зер к‰газь эшл‰п чыгару к™нн‰н-к™н арта. €мма планетабызда урманнар азая бара. Болай булса, бервакыт урманнар б™тенл‰й бетм‰сме соS? ШуSа к_р‰ галимн‰р агачка алмаш эзлил‰р. К‰газьне пыяла k‰м таштан, синтетик Gепселл‰рд‰н, полимерлардан ясап карыйлар. Тотылган к‰-
газь – макулатура да яSадан к‰газь ясау ™чен кит‰. Аннан бик яхшы сыйфатлы к‰газь килеп чыга.
Китапны машинкада бассалар да, Gыюны кулдан башкарган-нар. Бу эш бик ялыктыргыч булган. € х‰зер инде басу машинкалары да камилл‰шк‰н, Gыю машинкасы да бар. К_п эшне компьютерлар башкара. Операторларга кнопкага гына басасы. Б™тен эшне д‰ техника эшли. ШуSа к_р‰ д‰ х‰зер китаплар бик к_п, б‰ял‰ре д‰ алдагы заманнардагы кебек _к т_гел. Китаплар, журналлар безг‰ бик зур ярд‰мче бит. Мен‰
без зур ш‰k‰рд‰н еракта, Яршуган тавы ит‰ген‰ сыенып утыр-
ган авылда, агачларга уралган агач ™йд‰, татар гаил‰сенд‰ яши-без. Китап бел‰н дус булсак, г‰Gит-журналларга язылсак, ™й-
д‰н чыкмыйча гына да илл‰р-Gирл‰р гиз‰рг‰, телл‰р ™йр‰нер-
г‰ була. Бер китап k‰м аныS геройлары турында икенче китаптан шундый кызыклы м‰гъл_мат алырга була. Мен‰ безнеS алдыбызда “Салават к_пере” k‰м “Ялкын” журналлары. Без
алар буенча _зебезнеS яшьт‰шл‰ребез тормышы бел‰н таныша алабыз. ^зебез д‰ т™рле м‰кал‰л‰р язып Gиб‰р‰ алабыз.
Бу журналлар сезг‰ k‰рчак килеп торсын ™чен элемт‰ б_легенд‰ язылырга м™мкин.
€ сез китапларны к_п укыйсызмы?
Балалар: ...
Укытучы: Нинди китапларны барыгызныS да укыйсы кил‰?
Балалар: ...
Укытучы: Кулдан-кулга й™рг‰ч китап нишли?
Балалар: Таушала, туза.
Укытучы: €йе, тузгач аны нишл‰терг‰ кир‰к?
Балалар: ...
Укытучы: Аны д‰валарга кир‰к. Безне кем д‰валый ‰ле?
Балалар: Табиб, доктор.
Укытучы: € китапларныS докторы буламы ик‰н?
Балалар: ...
Укытучы:Кемн‰р алар?
Балалар: Без.
Укытучы: Д™рес, балалар. Мен‰ китап докторы турында шигырь тыS-
лыйк ‰ле.
Бер укучы Х. ХаликовныS “Китап докторы” шигырен с™йли.
Укытучы: Мен‰ нинди була ик‰н китапларныS докторы. Кил‰се д‰рест‰
без д‰ китап докторлары булырбыз. Китапхан‰г‰ барып, анда-
гы китапларны д‰валарбыз.
€ б_генге д‰рест‰ сез нинди яSалыклар белдегез?
Балалар: ...
Укытучы: Нинди кызыклы м‰гъл_матлар алдыгыз?
Балалар: ...
Укытучы: Б_генге ‰Sг‰м‰ сезнеS ™чен кайсы ягы бел‰н файдалы булды?
Балалар: ...
Китап -
тормыш к™згесеTimes New RomanБумажный пакет15