Презентация по татарской литературе ?с?рл?рг? анализ ясау схемасы

€д‰би ‰с‰рг‰ гомуми анализ буенча киS‰шл‰р
(Д.Заkидуллина буенча)
1. €с‰рне иGат итк‰н язучыныS кайсы чорда, нинди шартларда яш‰г‰н k‰м иGат итк‰нлеген ис‰пк‰ ал. Язучы иGат итк‰н тарихи шартларны билгел‰г‰нд‰ ген‰, ‰с‰рд‰ге вакыйгаларга, андагы образларга, тел, стиль k‰м милли _зенч‰лекл‰рг‰ д™рес б‰я бирерг‰ м™мкин. Монда ук ‰с‰рнеS кайсы елда язылуын к_рс‰т.2. €с‰рнеS нинди жанрда язылуын k‰м бу жанрныS _зенч‰лекл‰рен ачыкла. j‰р жанрныS _зенеS анализ элементлары, аермалыклары барын да ист‰ тот. 3. €с‰рне д™рес итеп, игътибар бел‰н укып чык. Кычкырып уку, эчт‰н уку, кеше укыганны к_з‰теп бару, сайлап уку, й™герек уку k.б. форманы сайлый аласыS. 4. Эчт‰лекне с™йл‰п чык (тулысынча, ™лешч‰ яки сорауларга Gавап р‰вешенд‰).5. €с‰рне ™лешл‰рг‰ б_л (вакыйгаларныS _зг‰р_енн‰н, образларныS гам‰лл‰ренн‰н, язучыныS фикерл‰ре _зг‰р_енн‰н чыгып, ‰с‰рне ™лешл‰рг‰ б_л_ – анализныS м™kим элементы).6. €с‰рнеS т™зелешен, композициясен к_з алдына китер. Сюжетын билгел‰: т™енл‰нешен, вакыйгалар _стерелешен, кульминацион ноктасын, чишелешен ачыкла. 7. €с‰рнеS темасын билгел‰. Гад‰тт‰ тема анализныS башында ук ачыклана. €с‰рнеS н‰рс‰ турында булуы, нинди х‰лл‰рне ачыклавы, н‰рс‰г‰ багышлануыннан чыгып, аныS темасы билгел‰н‰. 8. €с‰рд‰ге образларны, геройларны билгел‰, аларны т™ркемл‰, т™п k‰м ярд‰мче образларга б_л. АларныS _зара м™н‰с‰б‰тл‰рен, каршылыкларын, эшл‰рен к_рс‰т. Образларны с™йл‰мн‰рен‰, тышкы кыяф‰тен‰, тышкы k‰м эчке д™ньяларына, характерларына б‰я бир. Геройлар яш‰г‰н, формалашкан мохитк‰ игътибар ит.9. €с‰рд‰ булган сур‰тл‰_л‰рг‰: чагыштыру, каршы кую, тасвирлау, ‰с‰р теленд‰ге образлы с_зл‰р, фольклор элементларына игътибар ит k‰м аларныS ‰k‰миятен ач.10. €с‰рнеS эчт‰леген _зл‰штерг‰нн‰н соS, язучыныS т™п фикерен - ‰с‰рнеS идеясен билгел‰.11. €с‰рне берб™тен итеп к_з алдына китер, ягъни синтезла.12. €с‰рнеS милли _зенч‰леген, аныS халыкчанлыгын, татар k‰м д™нья ‰д‰биятында тоткан урынын билгел‰.13. €с‰р турында _зеSнеS фикереSне ‰йт: ул нинди т‰эсир калдырды?

€д‰би ‰с‰рг‰ анализ
1. €с‰р кайсы елда языла?2. €с‰р язылган чорда илд‰ барган вакыйгалар.3. ЯзучыныS иGади югарылыгы (нинди ‰с‰рл‰р язган, иGат методы, нинди гаил‰д‰ т‰рбиял‰нг‰н, иS к_ренекле ‰с‰ре).4. €с‰рнеS жанры (роман, повесть, хик‰я, новелла k.б.) Ни ™чен роман яки башка жанрга кер_ен д‰лиллибез.- Романда ике яки бернич‰ герой k‰м бернич‰ сюжет сызыгы.- Повестьта бер герой, бер сюжет сызыгы.- Хик‰яд‰ бер к_ренеш, бер вакыйга, бер герой.- Новелла – шул ук хик‰я, л‰кин ахыры к™телм‰г‰нч‰ т‰мамлана.5. €с‰рнеS темасы.6. Идеясе.7. Проблемасы.8. Сюжет элементлары.9. Образлар системасы:- т™п образлар,-ярд‰мче образлар,-актив образлар,-пассив образлар.10. ГеройныS портреты.11. Образга якын булган интерьер.12. Табигать к_ренешл‰ре.13. €с‰р кем исеменн‰н с™йл‰н‰.14. €с‰рнеS теле.15. €с‰рнеS ‰k‰мияте.

Аерым жанрлар буенча анализ
Ч‰чм‰ (эпик) ‰с‰рг‰ анализ т‰ртибе
1 нче вариант1. Жанры (роман, повесть, новелла, хик‰я k.б.) k‰м аны билгел‰_че сыйфатлар.2. Темасы (‰с‰р н‰рс‰ турында?).3. Конфликты (т™п конфликт, ярд‰мче конфликтлар; аларныS _зара б‰йл‰неше; кульминациясе, чишелеше; эчке конфликт; характерлар k‰м х‰лл‰р арасындагы конфликт).4. Сюжеты (аныS _сеше, эт‰ргеч к™чл‰р; т™п k‰м ярд‰мче сюжет сызыгы, сюжет элементлары).5. Композициясе.6. Образлар системасы (т™п k‰м ярд‰мче, актив k‰м пассив, уSай k‰м тиск‰ре, конфликтта катнашучы геройлар, аларныS _зара м™н‰с‰б‰тл‰ре, эш-х‰р‰к‰тл‰ре, т™п сыйфатлары, автор тарафыннан аларга бирелг‰н б‰ял‰м‰).7. Сур‰тл‰_ _зенч‰лекл‰ре (портрет; пейзаж; интерьер; автор яратып кулланган сур‰тл‰_ чаралары; хик‰ял‰_ формасы, ягъни кем исеменн‰н с™йл‰н_е k.б.).8. ПерсонажларныS k‰м авторныS теле.9. €с‰рнеS идеясе (к_т‰релг‰н темадан туган фикерл‰р).   10. €с‰рнеS ‰k‰мияте (идея-эстетик кыймм‰те, т‰рбияви роле, ‰д‰биятта тоткан урыны k.б.).

2 нче вариант1. Жанры.2. Темасы (‰с‰р н‰рс‰ турында?).3. Идеясе (автор н‰рс‰ ‰йтерг‰ тел‰г‰н?).4. Проблемалар.5. Сюжет элементлары (пролог – экспозиция – т™енл‰неш – вакыйгалар _стерелеше – кулминация – чишелеш – эпилог).6. Образлар системасы (т™п k‰м ярд‰мче, актив k‰м пассив, уSай k‰м тиск‰ре).7. Портрет.8. Интерьер.9. Табигать к_ренешл‰ре.10. €с‰р кем исеменн‰н с™йл‰н‰?11. €с‰рнеS теле.12. €с‰рнеS ‰k‰мияте:- эстетик кыймм‰те,- т‰рбияви ‰k‰мияте,- ‰с‰рнеS татар ‰д‰биятында тоткан урыны.

Лирик ‰с‰рг‰ анализ т‰ртибе
1 нче вариант1. Жанры (газ‰л, хат, эпиграмма, сонет, робагый k.б.).2. Тематикасы (пейзаж лирикасы, м‰х‰бб‰т лирикасы, ф‰лс‰фи лирика, с‰яси лирика k.б.).3. Идеясе.4. Лирик шигырьл‰рд‰ шагыйрьнеS эчке кичерешл‰ре чагылу _зенч‰леге; герой образы k‰м автор, гомум хисл‰рне тасвирлау.5. Лирик герой, аныS хисл‰ре, кичерешл‰ре, шомланулары, ™метл‰ре, рух диалектикасы.6. Лирик ‰с‰рнеS композицион берд‰млеге (_з‰к геройны ачучы т™п поэтик детальл‰р, рефрен k.б.). Сюжетсыз лирик ‰с‰рнеS композициясе (м‰с‰л‰н, ф‰лс‰фи шигырьд‰).7. Тел-сур‰т чаралары (метафора, эпитет, сынландыру, антитеза, ян‰ш‰ кую, аллегорик-символик образлар k.б.).8. Интонациясе.9. Ритмик т™зелеше.10. €k‰мияте.

2 нче вариант1. €с‰рнеS жанр т™ре.2. €с‰рнеS темасы (с‰яси, м‰х‰бб‰т, ф‰лс‰фи, пейзаж, гражданлык лирикасы k.б.).3. €с‰рнеS идеясе.4. ШагыйрьнеS эчке кичерешл‰ре чагылу _зенч‰леге (лирик герой k‰м автор образы, гомуми k‰м ш‰хси хисл‰рне тасвирлау k.б.).5. €с‰рнеS теле, сур‰тл‰_ чаралары (метафора, чагыштыру, сынландыру, эпитет, гипербола k.б.).Стилистик фигуралар (кабатлау, риторик энд‰ш, риторик сорау, с_з т™шереп калдыру k.б.).6. €с‰рнеS интонациясе (сагышлымы, шатлыклымы, публицистикмы k.б.

Драма ‰с‰рен‰ анализ т‰ртибе
1 нче вариант1. Жанры (драма, трагедия, мелодрама, комедия, водевиль;, музыкаль комедия k.б.), аны билгел‰_че сыйфатлар.2. Темасы (‰с‰рд‰ яктыртылган тормыш к_ренешл‰ре).3. Конфликты (т™п конфликт, ярд‰мче конфликтлар; аныS персонажлар арасындагы м™н‰с‰б‰тл‰рд‰, аларныS эш-х‰р‰к‰тл‰ренд‰, уй-фикерл‰ренд‰ k‰м омтылышларында чагылышы).4. Сюжеты (аныS _сеше, т™п сюжет сызыклары). Сюжет k‰м композиция.5. Образлар системасы (т™п k‰м ярд‰мче; актив k‰м пассив; уSай k‰м тиск‰ре; аларныS сыйфатларын билгел‰_че факторлар).6. Драма ‰с‰рен‰ хас элементлар (персонажлар исемлеге, ремаркалар, декорация, диалог, индивидуаль с™йл‰м k.б.) k‰м аларныS автор идеясен, образларны ачудагы роле.7. Идеясе.8. €с‰рнеS ‰k‰мияте (идея-эстетеик кыймм‰те, т‰рбияви роле, ‰д‰биятта тоткан роле).

2 нче вариант1. Жанры.2. Тема.3. Идея.4. Проблема.5. Конфликт.6. Сюжет элементлары.7. Драма ‰с‰рен‰ хас элементлар:- персонажларныS исемлеге,- ремаркалар,- декорация,- яктылыкныS _зг‰р_е,- т™сл‰р х‰р‰к‰те,- диалог,- монолог.8. Образлар системасы.9. С‰нгатьч‰ эшл‰неше.10. €с‰рнеS ‰k‰мияте.

€д‰би образны тикшер_-б‰ял‰_ планы
1.ГеройныS ‰с‰рд‰ге образлар системасындагы урыны.2. F‰мгыять в‰киле буларак герой:- иGтимагый урыны;- тышкы кыяф‰те;- тормышка карышы, кызыксыну даир‰се, гад‰тл‰ре;- эшч‰нлек сферасы, омтылышлары;- башкаларга йогынтысы.3. ГеройныS эчке д™ньясы:- башкаларга м™н‰с‰б‰те;- эчке кичерешл‰ре, уй-фикерл‰р юн‰леше.4. АвторныS геройга м™н‰с‰б‰те.5. €с‰рд‰ге геройныS аерым сыйфатлары ничек тасвирлана:- портрет ярд‰менд‰;- автор сыйфатламасы аша;- башка геройлар б‰ял‰м‰се аркылы;- лирик чигенешл‰р, пролог, биографик моментларга тукталу эченд‰;- эш-гам‰лл‰ре мисалында;- с™йл‰мд‰;- башка катнашучылар ян‰ш‰легенд‰;- ‰йл‰н‰-тир‰не тергез_ бел‰н.

Образга характеристика планы
1. Портреты.2. Чыгышы.3. Аны т‰рбиял‰г‰н шартлар.4. Ш‰хси кичерешл‰р.5. Д™ньяга карашы.6. Кешел‰р бел‰н м™н‰с‰б‰те.7. Сыйнфый й™зе.8. Рухи байлыгы, омтылышы.9. €с‰рд‰ге конфликтлар, аларны х‰л ит_д‰ геройныS роле.10. Образны бир_д‰ кулланылган сур‰тл‰_ чаралары.11. Н‰тиG‰.

€с‰рг‰ лингвистик анализ
Ч‰чм‰ ‰с‰рг‰ лингвистик анализ
1. F™мл‰ конструкциял‰ре (гади, кушма, ким,...)2. Синоним, антоним, омоним кулланылышы.3. С_з т™ркемн‰ренеS кулланылышы.4. М‰гън‰ви _з‰к (бер G™мл‰, с_зтезм‰, кечкен‰ абзац булырга м™мкин).5. Халык авыз иGатын куллану.6. Риторик G™мл‰л‰р (Gавап тал‰п ителми, уйландыра торган сорау G™мл‰л‰р).7. Диалекталь материаллар.8. Тел-сур‰тл‰_ чаралары.9. €с‰рнеS гомуми интонациясе (моSсу, сагыну, _кен_).10. Символик образларныS бирелеше.11. Табигать к_ренеше, портретныS бирелеше.

Драма ‰с‰рен‰ лингвистик анализ
1. ДиалогларныS бирелеше.2. Декорация теле (детальл‰рнеS тыгызлыгы, функциясе).3. ОбразларныS бирелеше (тир‰н k‰м схематик).4 АвторныS катнашу миссиясе. Текстка ничек кер‰? (ремаркалар аша шартлы образ, сынландыру аша).5. €с‰рнеS динамикасы н‰рс‰ хисабына ирешел‰? (персонажларныS х‰р‰к‰тл‰ре, декорациянеS тиз алышынуы, с™йл‰м _зенч‰леге, ремаркалар бирелеше).6. Эчке монолог.7. МимиканыS, с_зсез х‰р‰к‰тл‰рнеS роле.8. П‰рд‰л‰рг‰, к_ренешл‰рг‰, б_лекл‰рг‰ б_л_неS ‰k‰мияте.

Тезм‰ ‰с‰рг‰ лингвистик анализ
1. Образлар табу.2. j‰р юлдан логик басымлы с_зне табу.3. Логик басымлы д_рт с_зне тезеп куеп м‰гън‰ табу.4. j‰р юлдан сузык k‰м тартык авазларны табу.5. j‰р юлдан р, л ны санап алабыз(юлныS яSгырашын т‰эмин ит‰л‰р).6. j‰р юлдан сузык+борын авазы комбинациясен табу.7. Йомык авазларны табу (йомык аваз хисабына фразалар кисел‰).8. Лексик д‰р‰G‰, тел-сур‰тл‰_ чаралары.9. ШигырьнеS м‰гън‰ви _з‰ге (с_з, ымлык, с_зтезм‰, метафора).10. ШигырьнеS теле.11. ШигырьнеS язылу с‰б‰бен к_рс‰тк‰н строфаны табу.12. Ни ™чен шундый исем бирелг‰н?13. Барысы нич‰ с_з? ШуларныS к_пмесе актив, пассив?14. Нич‰ конкрет , нич‰ абстракт исем?15. Конкрет исемн‰р кайсы поэтик образны ачыклый?16. Фигыльл‰р.17. Сыйфатлар.18. Исем, сыйфат, фигыль, алмашлык – кайсы к_бр‰к? Нинди т™смер бир‰л‰р?