?ЛЕМНЕ ?И?Г?Н ШАГЫЙРЬ (М.??лилне? туган к?нен? багышланган кич?)
^ЛЕМНЕ FИRГ€Н ШАГЫЙРЬ
(М.F‰лилнеS туган к™нен‰ багышланган кич‰)
«С‰л‰т» т_г‰р‰ге Gит‰кчесе Гималиева Г™лнара €нв‰р кызы
Муса F‰лил-балалар шагыйре
(Туган тел к™ненд‰ Муса F‰лилг‰ багышлап _тк‰релг‰н кич‰) .
Максат:БалаларныS М.F‰лил тормышы k‰м иGаты турында белг‰нн‰рен киS‰йт_,аныS шигырьл‰ренеS асылына т™шен_.
ШагыйрьнеS иGатына кызыксыну уяту,
Телебезг‰ карата х™рм‰т т‰рбиял‰_.
Fиkазлау:М.F‰лил турында презентация
Алдан эшл‰нг‰н эш:Шагыйрь турында уку,китаплар ,р‰семн‰р карау,шигырьл‰рен ятлау,шигырьл‰ре буенча р‰семн‰р ясау.
Укытучы: Туган GиреS –Идел буе.
j‰р телнеS бар туган иле.
Туган GиреS кебек назлы,
Fырдай моSлы татар теле.
Х‰ерле к™н укучылар, укытучылар! “ Без татарча с™йл‰ш‰без” акциясе д‰вам ит‰. Д™ньяда 6000л‰п тел бар.Шулар арасыннан,галимн‰р ‰йт_енч‰,14телне белс‰S,барлык халыклар бел‰н аралашып була.Мен‰ шушы 14 тел арасында рус,инглиз,француз телл‰ре бел‰н бер р‰тт‰н безнеS туган телебез д‰ бар.Бу бик м™kим фактор.ШуSа к_р‰ татар теленд‰ с™йл‰ш_егез бел‰н горурлана аласыз.”Теле барныS –иле бар”, ди халкыбыз. €г‰р тел яш‰с‰,татар милл‰те д‰ яш‰р.
j‰р милл‰тт‰ исеме телг‰ алынуга ук х™рм‰т уятырлык ш‰хесл‰р була. Шундый исемн‰рнеS берсе олылар k‰м балалар ™чен бик к_п ‰с‰рл‰р иGат итк‰н татар халкыныS б™ек улы, Советлар Союзы герое, Ленин премиясе лауреаты,онытылмаслык б™ек шагыйрь –Муса F‰лил. Юк,ул исем ген‰ т_гел,б‰лки тир‰н м‰гън‰ле символ да.Ч™нки бу исемнеS символлары булып батырлык,каkарманлык,талантлылык,тугрылык, кебек с_зл‰р тора.Ул чыннан да ,бу с_зл‰рнеS k‰мм‰сен‰ лаек ш‰хес.Мен‰ шуныS ™чен д‰ без,F‰лилнеS милл‰т‰ше буларак,бу сыйфатларны яшьт‰н _к _зебезд‰ т‰рбиял‰рг‰ тиешбез.
€ б_генге ‰д‰би кич‰ темасы ”Муса F‰лил-балалар шагыйре". Муса F‰лил д‰ _з телен,_з милл‰тен,илен,балаларны бик яраткан.Б_генге ‰д‰би кич‰д‰ без аныS тормышын к_залдыннан кичерербез,балалар ™чен язылган шигырьл‰рен с‰нгатьле укырбыз.
Х‰зер шагыйрьнеS тормышын k‰м иGатын иск‰ т™шерик.
Алып баручы
Иксез-чиксез Оренбур кырларында б‰л‰к‰й ген‰ Мостафа авылы урнашкан..Мен‰ шул матур табигатьле Мостафа авылында ,февральнеS салкын бер к™ненд‰ ,1906нчы елда,Муса д™ньяга кил‰.МусаныS ‰тисе Мостафа исемле,‰нисеР‰хим‰ була.Муса абыйсы -Ибраkим,апасы –Х‰дич‰,сеSелесе З‰йн‰п бел‰н бик тату яшил‰р.Муса акыллы, шаян,т‰ртипле бала булып _с‰.АныS дуслары к_п була.F‰й к™нн‰ренд‰ Муса дуслары бел‰н елгада й™зеп,балык тотарга ярата,кышын чанада ,тимераякта шуа.
Муса м‰кт‰пк‰ бик ирт‰,алты яшенд‰ _к кит‰.Ул гел бишле билгел‰рен‰ ген‰ укый, к_п укырга, р‰сем ясарга ярата. Кал‰м тотып язарга ™йр‰н_г‰ _к ул шигырьл‰р яза башлый.^зенеS ипт‰шл‰рен‰: ”Мин - Тукай кебек шагыйрь булам “,- дип ‰йт‰ торган була.j‰м шулай була да.
Муса F‰лил туып-_ск‰н авыл янында гаG‰еп матур урман G‰елеп китк‰н.Кечкен‰ Муса анда k‰рвакыт к_ке тавышын тыSларга яраткан. К_кенеS моSлы тавышы х‰теренд‰ калып, аSа “К_ке” шигырен иGат ит‰рг‰ ярд‰м итк‰н.К_ке ниг‰ моSлана ик‰н? ТыSлап карыйк ‰ле!Бу шигырьне 4 сыйныф укучысы Фокеева Даша с™йли.
К_ке
Калын урманда, гел кичк‰ каршы
Ишетел‰ моSлы бер кош тавышы:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к!
Ул ягыз яши, чыгармый бала
Мен‰ шунлыктан ямансу аSа:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к!
Ул салмак кына кабатлый шуны,
Шул аныS Gыры, шул аныS моSы:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к,
- К‰к-к_к, к‰к-к_к.
Алып баручы:
МусаныS туган авылыда, яр астында, к™мешт‰й саф суларын эч‰рг‰ д‰шеп, чишм‰ челтер‰п аккан.Муса _зенеS дуслары бел‰н еш кына чишм‰ буенда ял ит‰рг‰ яраткан . Шунда ул “Чиш쉔 исемле шигырен язган.Шул шигырьне тыSлап _тик . Безг‰ аны 5 сыйныф укучысы Сатдинов Руслан с™йли.
Чишм‰
Яр астыннан чишм‰ ага,
Челтер-челтер тавышы.
Fил иск‰нд‰ иелеп кала
Читк‰ _ск‰н камышы.
Челтер-челтер чишм‰без,
Ярдан балчык ишм‰гез!
Суны шуннан эчегез,
Башка Gирд‰н эчм‰гез!
Алып баручы:
МусаныS дуслары бик к_п була. Ишегалдындагы маэмайны да, ™й эченд‰ хуGабик‰неS ышанычын яулаган песине д‰ _зенеS дуслары итеп санаган.АныS эте турындагы “Маэмай” шигырен Перцев Коля с™йли.
Маэмай
Минем бар бер маэмаем,
Кара борын Акбаем.
К_п й™гер‰, к_п ™р‰,
К_п ишет‰, к_п к_р‰.
Х‰зер аSа мин сугыш
j™н‰рл‰рен ™йр‰т‰м.
Чаптырам да сикерт‰м,
К™н д‰ шулай й™д‰т‰м.
Алып баручы
€ мен‰ аныS песие нинди х‰лг‰ тарыган, х‰зер карап китегез ‰ле.2 сыйныф укучылары “Карак песи “ шигырен с‰хн‰л‰штер‰.
Катнашалар: ‰би, песи,
Автор:
- Борын-борын заманда бер авылда бер ‰би яш‰г‰н. АныS бик матур песи баласы булган. €би аны бик т‰ яраткан.
Песи: - Мияу, мияу!
Автор: - Бу песи мамыктай йомшак тунлы, бик акыллы, тыйнак, с_з тыSлаучан булган ик‰н.
Автор: - Бервакыт ‰би кунакка барырга Gыенган. €би песине чакырып ‰йтк‰н:
€би Gырлый.
Чоландагы ак майга
Иял‰шк‰н к_сел‰р
Мин чоланны сакларга
Куштым ала песиг‰:
Мияу, мияу песк‰ем!
Барчы, зинkар, чоланга,
Майны сакла к_сед‰н
Оясыннан чыгарма!
Песи. Мияу, мияу, ярый ‰би,
К_SелеS тыныч булсын, саклармын!
€би. Мияу, мияу песк‰ем
Колак салдыS с_зем‰!
Каравылдан бушагач,
С™т бирермен _зеS‰.
Автор: - €би кунакка китк‰н. Песек‰ебез чоланга кереп китк‰н..
Песи: мине к_рг‰ч к_сел‰р,
Койрыкларын кыстылар.
Й™рм‰дел‰р чабышып,
Ярыкларга постылар.
ПЕСИ-Бигр‰к т‰мле к_рен‰ каймагы, бераз эчеп карыйм, ‰ле. (эч‰). Ай-ай т‰мле! Тагын бер тапкыр эчеп алыйм ‰ле. (Эч‰) Ш‰п булып китте!
Автор. Мен‰ ‰би ™йг‰ кайта. €би чоланга майга чыгып кит‰.
€би: - Ч‰й эчим ‰ле т‰мл‰п, чоланнан май да алып керим. (Чыгып кит‰, куркып бик тиз ‰йл‰неп кер‰)
€би Gырлый.
Ирт‰ бел‰н майга дип
Керс‰м, к_зем акайды.
Явыз песи бер_зе
Ялт иттерг‰н ак майны.
Мияу, мияу песк‰ем,
Хыян‰тче ик‰нсеS.
Саклый торган маеSны,
^зеS ашап китк‰нсеS.
ПЕСИ: Гафу ит, ‰бием!Б_т‰н алай эшл‰м‰м! Мияу!
5нче укучы.Муса F‰лил балаларны бик ярата k‰м алар ™чен к_п яза.АныS GиSел,шаян тел бел‰н язылган шигырьл‰рен укыгач,балалар й™зенд‰ елмаю чагыла. 5 сыйныф укучысы Ш‰рифуллин Илфат “ Ишек т™бен䉔 диг‰н шаян шигырен с™йли.
Ишек т™бенд‰
^теп барам шулай урам буйлап,
Парадныйда к_р‰м бер бала.
Звонокка _рел‰, буе Gитми,
Аптырагач карап уйлана.
Мин балага кил‰м:
€лл‰, - димен, -
Звонокка буеS Gитмиме?
Fитми шул,- ди.
Кая, _зем басыйм.
Бернеме, - дим, - ‰лл‰ икеме?
Биш, - ди. Басам.
Шуннан бала ‰йт‰:
Абзыкай, син нинди й™р‰кле!
€йд‰ качтык х‰зер, хуGа чыкса,
Икебезг‰ д‰ бирер кир‰кне!
Алып баручы
Шулай матур гына яш‰п,иGат итк‰нд‰ ,илебезг‰ кайгы кил‰.Б™ек Ватан сугышы башлана.F‰лил _зенеS Ватанын яраткан кеше буларак , хатыны €мин‰, кызы Чулпанны калдырып сугышныS беренче к™нн‰ренд‰ _к фронтка кит‰.
Сау булыгыз, дуслар,- диде, Муса,
€крен ген‰ поезд кузгалды.
Калды Казан, китте ул сугышка,
Ерак иде солдат юллары.
8 сыйныф укучылары башкаруында “Солдатлар” Gыры.
Алып баручы:
Муса F‰лил дошманга каршы куркусыз ,геройларча сугыша.Сугыш туктап торган арада шигырьл‰р яза.Х‰зер инде аныS шигырьл‰ре совет солдатларыныS кыюлыгын,батырлыгын к_рс‰т‰.
4 сыйныф укучылары”Кызыл ромашка”шигырен с‰хн‰л‰штер‰л‰р.
Ирт‰нге таS нурыннан
Уянды ромашкалар
Елмаеп, х‰л сорашып
К_зг‰-к_з караштылар.
Назлады Gил аларны
Тибр‰теп ак чукларын,
ТаS сипте ™сл‰рен‰
Хуш исле саф чыкларын.
Ч‰ч‰кл‰р, к‰ефл‰неп,
Fай гына селкендел‰р.
j‰м кин‰т шунда гаG‰п
Бер яSа х‰л к_рдел‰р.
Ерак т_гел моSаеп
Утыра ромашка кызы,
Тик чуклары ак т_гел,
Кан шикелле кып-кызыл.
Аерылмый бер-беренн‰н;
Ничек болай бер_зе
Ул кызылдан киенг‰н?
€йттел‰р: Син сеSелк‰й,
Ник _зг‰рдеS? Нишл‰деS?
Ниг‰ кызыл чукларыS?
Нид‰н алсу т™сл‰реS?
€йтте кызыл ромашка.
Т™нл‰ минем яныма
Ятып батыр сугышчы
Атты дошманнарына.
Ул бер_зе сугышты
Унбиш укчыга каршы;
Чигенм‰де, тик таSда
Яраланды кулбашы.
АныS батыр ал каны
Тамды минем чукларга
Минем кызыл к_лм‰гем
Бик охшады Чулпанга.
Егет китте, мин калдым,
Канын саклап чугымда,
К™н д‰ аны сагынып
Балкыйм мин таS нурында.
Алып баручы:
1942нче елныS 26 июненд‰ каты яраланган Муса фашист тоткынлыгына эл‰г‰.Аны башка бик к_п тоткыннар бел‰н берг‰ Германияг‰,концлагерьга озаталар.Ачлык,физик k‰м рухи кимсетел_ . Шушы шартларда ул _зенеS иGат ит_ен д‰вам ит‰ .Иле, халкы турында шигырьл‰р язудан k‰м ничек т‰ ирекк‰ чыгу, Туган илен‰ кайту турында хыялланудан туктамый. Б‰л‰к‰й к‰газь кис‰кл‰рен берл‰штереп ясаган д‰фт‰рл‰рг‰ шигырьл‰рен яза.Туган илен,туганнарын,хатынын,кызы Чулпанны сагына . €йд‰гез х‰зер без аныS “ Тик булса иде ирек” диг‰н шигырен тыSлап _тик . Сезг‰ бу шигырьне 8 сыйныф укучысы Габутдинов Таkир с™йли.
Тик булса иде ирек
Карлыгач булса идем,
Канат кагынса идем,
Fидег‰н йолдыз батканда,
Чулпан йолдыз калыкканда,
Туган илем, якты ™ем,
Очып сиSа кайтыр идем,
Сызылып таSнар атканда.
Булсам Gитез аргамак,
К™меш ялымны тарап,
ТаS Gилл‰ре иск‰нд‰,
^л‰нг‰ чык т™шк‰нд‰,
Чулпан кызым, таS йолдызым,
Чабып сиSа кайтыр идем,
Г™лл‰р хуш ис сипк‰нд‰.
Юк, барысыннан да элек
Тик булса иде ирек.
Кылычым булса канымда,
Сине саклап, туган Gирем,
Мин ирл‰рч‰ _лер идем
Данлы сугыш кырында.
Алып баручы: € х‰зер с‰хн‰г‰ 4 сыйныф укучысы Киргизова Даринаны чакырабыз. Ул “Кызыма”шигырен с™йли.
Кызыма
Шаян кызым син минем,
ТаS йолдызым син минем,
Й™р‰гемд‰ кабынган
Шатлык Gырым син минем.
ТаSнан торып бакчада
Син уйнадыS к™нозын.
АрыгансыSдыр кил, кызым,
Йокла инде, йолдызым!
€лли-б‰лли, б‰лли-б‰_!
€лли-б‰лли, б‰лли-б‰_!
Алып баручы:Тоткынлыкта язган шигырьл‰ре 2 д‰фт‰р булып туган илг‰ кайта.”Моабит д‰фт‰рл‰ре”
дип й™ртел‰ алар .Д‰фт‰рл‰рд‰ге шигырьл‰рд‰ ничек кен‰ булмасын,мескенл‰н_ д‰,т™шенкелекк‰ бирел_ д‰ ,язмышка кул селт‰_ д‰ юк.Аларда GиS_г‰ ышаныч,туган илг‰ м‰х‰бб‰т,фашизмга н‰фр‰т хисл‰ре чагыла. 5 сыйныф укучысы Гималиев Илназ “Катыйл㉔ шигырен укыр.
Катыйльг‰
Мин тез ч_км‰м, катыйль, синеS алда, Кол итс‰S д‰, тоткын итс‰S д‰, Кир‰к ик‰н, _л‰м аяг_р‰, Балта бел‰н башым кисс‰S д‰.
МеSен т_гел, бары й™зен ген‰ Юк ит‰лдем синеS сыSарныS, j‰м халкымнан, кайткач, шуныS ™чен Мин тезл‰неп,гафу сорармын.
Алып баручы Кызганычка каршы Муса F‰лил j‰м аныS ун к™р‰шт‰ше Туган илг‰ ис‰н-сау ‰йл‰неп кайта алмый.F‰лилчел‰р 1944 елныS 25 автустында Берлиндагы Плетцензе т™рм‰сенд‰ гильотинада G‰залап _терел‰л‰р.
F‰лилчел‰р палач алдында баш им‰г‰н, горур булып калган. Х‰тта _лемг‰ д‰ алар, надзиратель ‰йт_е буенча, башларын югары к_т‰реп, ниндидер татар Gырын Gырлап барганнар.
Изге уйлар, таудай тел‰кл‰р к_п,
Сулыйсы иде Ватан kавасын!
Д‰вам итеп м‰Sге, кылганнарыбыз
Бер матур Gыр булып яSгырасын!
Муса F‰лилнеS к™р‰шт‰шл‰ре д‰ батыр, Туган илл‰рен нык яратучы, Ватанга тугырыклы кешел‰р иде. Бу исемн‰рне беркайчан да онытмыйк:
Гайнан Кормаш
Фоат С‰йфелм™леков
Абдулла Алиш
Фоат Булатов
Муса F‰лил
Гариф Шабаев
€хм‰т Симай
Абдулла Баттал
Зинн‰т Х‰с‰нов
€х‰т Атнашев
Галл‰нур Бохараев
А.Б.
Р‰хм‰т, шагыйрь!
СоSгы сулышта да
Тугры булдыS изге антыSа;
^лемеS бел‰н
^лемсезлек яулап,
КайттыS, шагыйрь, Илг‰, халкыSа.
Салахов Илназ“Fырларым “ шигырен укый
Х™рм‰тле укучылар! Б™ек шагыйр, к™р‰шче, Б™ек Ватан сугышы герое Муса F‰лилне иск‰ алу кич‰без ахырына якынлашты.Батыр, Ватанга тугырыклы милл‰тт‰шебезне беркайчан онытмыйк.Сез д‰ , балалар, Туган илегезне яратыгыз, туган телегезне онытмагыз.
К_ке
Калын урманда, гел кичк‰ каршы
Ишетел‰ моSлы бер кош тавышы:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к!
Ул ягыз яши, чыгармый бала
Мен‰ шунлыктан ямансу аSа:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к!
Ул салмак кына кабатлый шуны,
Шул аныS Gыры, шул аныS моSы:
-К‰к-к_к, к‰к-к_к,
- К‰к-к_к, к‰к-к_к.
Чишм‰
Яр астыннан чишм‰ ага,
Челтер-челтер тавышы.
Fил иск‰нд‰ иелеп кала
Читк‰ _ск‰н камышы.
Челтер-челтер чишм‰без,
Ярдан балчык ишм‰гез!
Суны шуннан эчегез,
Башка Gирд‰н эчм‰гез
Кызыма
Шаян кызым син минем,
ТаS йолдызым син минем,
Й™р‰гемд‰ кабынган
Шатлык Gырым син минем.
ТаSнан торып бакчада
Син уйнадыS к™нозын.
АрыгансыSдыр кил, кызым,
Йокла инде, йолдызым!
€лли-б‰лли, б‰лли-б‰_!
€лли-б‰лли, б‰лли-б‰_!
Ќђ Заголовок 215