?леге эссед? мин укытучы ??н?рен ничек к?заллавым турында яздым.
Минем методик табышларым
Эссе
М‰кт‰пКечкен‰д‰н _к мине _зен‰ тартып торучы бер кыйбла ул. Б‰л‰к‰й чакта м‰кт‰пк‰ мине кызыксыну хисе тартса, _с‰ т™шк‰ч, белем алу м™мкинлегенеS зур б‰хет ик‰нлеген аSлау шунда ™нд‰де.
М‰кт‰пне т‰мамлагач, т™рле якка алып баручы юллар чатында калдым: журналист булыргамы, табиб‰ k™н‰рен _зл‰штерерг‰ме, ‰лл‰ т‰рбияче булып кит‰рг‰ме? Бу k™н‰рл‰рнеS k‰рберсе мине кызыксындыра иде. С_зг‰ д‰ осталыгым бар, балаларны да яратам. Кем булырга?..
Укытучы булып, м‰кт‰пк‰ кайтып эшли башлагач, таS калдым: бу k™н‰р - минем ™чен зур табыш. Мине кызыксындырган k™н‰рл‰рнеS барын да _зенд‰ туплаган ик‰н ул – укытучы k™н‰ре!
Fиденче ел инде мин татар теле k‰м ‰д‰бияты укытучысы булып эшлим. Шушы д‰верд‰ бу k™н‰рнеS никад‰р _зенч‰лекле, иGади булуына нич‰ тапкыр инандым. Никад‰р м™мкинлекл‰р ача ул!
Мин – укытучы! j‰р яSа д‰ресем балалар ™чен яSа ачыш алып килерг‰, белем алуга тел‰к уятырга, аларны иGатка эт‰рерг‰ тиеш. М‰кт‰п – иGат мастерское бит ул.
Заман _зг‰р_ бел‰н укыту системасында да _зг‰решл‰р туа тора. Заман яSа тал‰пл‰р куя, яSа технологиял‰р кил‰. Мин д‰ - яSа заман кешесе, дим‰к, мин д‰ заман бел‰н берг‰ атларга тиеш.
УкытуныS яSа технологиял‰рен кулланып эшл‰_ – минем ™чен зур табыш булды. ЯSа технологиял‰р, диг‰ч, аны к_пл‰р интерактив такта, компьютер кулланып эшл‰_ дип кен‰ карый. Д‰ресл‰рен гел шулар ярд‰менд‰ ген‰ коручылар да бар. Мин яSа технологияне б_т‰нч‰р‰к к_з алдына китер‰м. €йе, биред‰ компьютер да, интерактив такта да, интернет та бар. Тик алар, к_бр‰к, куллану Gиkазына карыйдыр кебек. Мин аларны, м™мкинлек булганда, р‰х‰тл‰неп файдаланам. Бу – табыш кына т_гел, ‰ заман тал‰бе. Алардан тыш, укытучы k‰м укучы арасында булган яSача м™н‰с‰б‰тл‰р д‰, укучыга укытучы тарафыннан булган яSача караш та, укыту эшч‰нлеген яSача, башкача оештыру да яSа технологияг‰ кер‰. М‰с‰л‰н, мин укучыга белемне ‰зер килеш Gиткермим. Ул аны _зе табарга k‰м _зл‰штерерг‰ ™йр‰нерг‰ тиеш. МоныS ™чен д‰ресл‰рд‰ тема проблема буларак куела, ягъни м‰сь‰л‰ чиш_ р‰вешенд‰ бирел‰. Укучы уйлана, фикерли, анализлый, логик б‰йл‰неш нигезенд‰ теманы ача, кагыйд‰сен д‰ чыгарырга м™мкин.
Укучыны эзл‰нерг‰, теге яки бу чыганаклардан белем _зл‰штерерг‰ ™йр‰т_ методы да – зур табыш. БаксаS, б_генге к™н укучылары _злект‰н ген‰ эзл‰н‰, уйлый, фикерли, с™йли белми ик‰н. Алар укытучы бирг‰н белемне ген‰ йотып утырган (!), белем бир_ процессы берьяклы гына барган, ягъни укытучы с™йли, укучы тыSлый (л‰кин аSлыймы?). Фикерл‰м‰г‰ч, уйланмагач, ул теманы ничек кайтарып с™йли белсен? Заман укучысы х‰зер б_т‰н. Белем бир_ процессында ул да катнашырга тиеш, ягъни белем бир_ белем алу бел‰н алмашынырга тиеш. Шунлыктан мин укучыларны _злект‰н эзл‰нерг‰, табарга, исбат ит‰рг‰ ™йр‰т‰м. Белем алу процессында _зенеS роле зур булуын сизг‰н бала ™чен бу - кызыклы. М‰с‰л‰н, язучыныS тормыш юлын ™йр‰нг‰нд‰, ул, материал табып, ™йр‰неп кен‰ килми, ‰ презентация ясарга, язучы турында яSа м‰гъл_мат табарга м™мкин.
Зур табышым – ф‰нни-тикшерен_ методы. Алда с™йл‰нг‰нн‰р д‰ шуSа карый, ‰лб‰тт‰. €мма тир‰нтен тикшерен_ эшен k‰р укучы да булдыра алмый. С‰л‰тле балалар бел‰н эшл‰_ ™чен ‰леге метод кулай. Теге яки бу тема буенча м‰гъл_матлар аз булганда, яки конкрет бер темага ф‰нни эш язарга кир‰к вакытта, укучыга ф‰нни-тикшерен_ эше й™кл‰н‰, т™рле чыганакларга м™р‰G‰гать ит_ юллары ™йр‰тел‰. Укучы эзл‰н‰, таба, системага сала, _з фикерен булдыра k‰м _злект‰н ф‰нни эш башкара. Укытучы бары тик процесс бел‰н идар‰ ген‰ ит‰. Ф‰нни-тикшерен_ эшч‰нлеге бала к_Sеленд‰ иGади бурычларны х‰л ит‰рд‰й к™ч барлыгын тою м™мкинлеген бир‰. Бер укучым “Дебют в науке” республика конкурсында “Халык авыз иGаты” диг‰н эше бел‰н лауреат исеме алды. Шулай ук ел саен т™рле конкурсларда, ф‰н олимпиадасында да катнашып кил‰без. УSышларыбыз да бар. Бу – укучыныS _зе ™чен зур эш, минем ™чен шатлык, эшемнеS н‰тиG‰сен к_р_ шатлыгы.
Эшл‰_ методларымныS тагын берсе – кроссвордлар. Кроссворд чиш_ -GиSел эш. € аны т™з_ – авыр, катлаулы; укучыдан тырышлык k‰м эзл‰н_ сорый. С_з т™ркемн‰рен, кош-корт, G‰нлек, агач исемн‰рен ™йр‰нг‰нд‰ укучылар кроссвордларны бик р‰х‰тл‰неп т™зил‰р. Аларны т™зег‰нд‰ табышмаклар куллану тел д‰ресл‰рен ‰д‰бият д‰ресл‰ре бел‰н б‰йли. €леге кроссвордларны халык авыз иGаты ‰с‰рл‰рен _тк‰нд‰ куллану яхшы н‰тиG‰ бир‰.
Конкурс-д‰ресл‰р – зур методик табышым. Мондый д‰ресл‰рне рус т™ркемн‰ренд‰ _тк‰р‰м. Сыйныф укучылары командаларга б_лен‰ (командалар k‰рвакыт т™рлеч‰), диалоглар т™зег‰нд‰, сорауларга Gавап бирг‰нд‰ k‰р команданыS эшен‰ б‰я бирел‰, бер укучы да читт‰ калмый, k‰рберсе эш бел‰н м‰шгуль. Т™ркемл‰п эш методы да шушы. Табышмаклар темасын конкурс-д‰рес формасында _тк‰р_ укучыларныS зир‰клеген k‰м тапкырлыгын арттыра, аларныS с_злек запасын баета k‰м ныгыта. Укучылар _зл‰ре д‰ табышмаклар т™зерг‰ ™йр‰н‰л‰р.
Яратып куллана торган эш алымнарыныS тагын берсе – перфокарталар. Алар инде яSалык т_гел, л‰кин минем ™чен, укучыларныS белемен тикшер_д‰, ныгытуда уSайлы, укучылар ™чен – кызыклы алым. Перфограммалар гади ( “‰йе,юк” Gаваплары бел‰н) k‰м катлаулы булырга м™мкин (сыйфат д‰р‰G‰л‰ре, фигыль т™ркемч‰л‰рен, G™мл‰ т™рл‰рен k.б. ™йр‰нг‰нд‰ бик уSай).
j‰р яSалык – онытылган искелек, дил‰р бит. Нинди ген‰ яSа технологиял‰р кулланырга ™йр‰нмик, бер н‰рс‰ _зг‰решсез кала бир‰. Ул – укытучы с_зе. Дирижёр таягыдай, н‰къ мен‰ укытучы белем алу процессы бел‰н идар‰ ит‰. Укытучы с_зе ген‰ баланы уйланырга, ачыш ясарга, сокланырга, н‰фр‰т хисл‰ре кичерерг‰ м‰Gб_р ит‰. Укытучы с_зе ген‰ баланыS Gанына _теп керерг‰, д™ньяга _зенч‰лекле караш формалаштырырга м™мкин. Укытучы с_зе – к™чле корал. Бу – минем ян‰ бер ачышым.
Укытучы эше – _т‰ Gаваплы эш. Укучы ачыш ясарга, ф‰нни тикшеренерг‰, эзл‰нерг‰ k‰м белемне _злект‰н табарга ™йр‰н‰ ик‰н, ул б_генге тормышка ‰зер диг‰н с_з. Дим‰к, мин, аныS укытучысы, заман тал‰бен _тим...
М‰кт‰п... Мин м‰кт‰псез бер к™н д‰ тора алмамдыр т™сле. Шимб‰ Gитс‰, атна башын к™т‰ башлыйм. Нинди яSа табышлар китерер яSа к™нн‰р?!
Д™ньяда k™н‰рл‰р бик к_п-
Аграном, табиб, сатучы.
€ шуларныS иS яхшысы-
€лб‰тт‰ – Укытучы!
15