Выступление на НПК на тему Использование инновационных технологий на уроках татарского языка и литературы, внеклассных мероприятиях.
Бер фотос_р
·тнеS тарихы
Fирд
·ге h
·р кешег
· _з туган авылы, районы аеруча якын. Ул – аныS кечкен
· ватаны. Анда кеше беренче м
·рт
·б
· табигатьнеS, аныS ян
·ш
·сенд
·ге
·йберл
·рнеS матурлыгын к_р
·, тоя. Мен
· шушы т
·эсирл
·р аша балада туган якка h
·рчак тугрылыклы булып калу, аныS байлыгын, к_
·тен арттыру, аны матурайту хисе барлыкка кил
·.
Ватанны олылау – якыннарыSны, туганнарыSны, _зеS яш
·г
·н йорт, урам, авыл, районны, анда яш
·_че кешел
·рнеS хезм
·тен х™рм
·т ит_, милли м
·д
·ниятк
·, туган телг
· м
·х
·бб
·т ул. «^тк
·нен белм
·г
·н халыкныS кил
·ч
·ге юк», - дип язган иде м
·гъриф
·тче-галим Ш.М
·рG
·ни.
Туган як тарихы, Gирле материал – укыту-т
·рбия эшенд
· к™чле корал дип уйлыйм. Бернич
· ел д
·вамында «Татар теле h
·м
·д
·бияты д
·ресл
·ренд
·, сыйныфтан тыш чараларда Gирле материаллардан файдалану» диг
·н методик тема ™стенд
· эшлим. МоSа эт
·ргеч к™ч булып Туган як музее Gит
·кчесе буларак баштан «Туган якны ™йр
·н_», соSыннан «Музей эше» т_г
·р
·кл
·ре алып баруым да тора.
БезнеS район к_ренекле h
·м талантлы ш
·хесл
·рг
· бай. Татар
·д
·бияты классигы Г.Ибраhимов, шагыйрьл
·р С.Р
·хм
·тулла, Д.Заhитов, В Акбашев, Р.Назаров, шагыйр
· €. €с
·дуллина, драматург Ф.Богданов, журналист Ф.Фаткуллин, р
·ссам Х.Р
·G
·пов, композиторлар Т.К
·римов, Б.Гайсин, танылган галим Ф.Надршина h
·м башка к_п якташларыбыз изге Авыргазы Gиренд
· туып _ск
·нн
·р. АларныS h
·ркайсы _зл
·ренеS туган ягын _зенч
· данлаган h
·м данлый. Без алар бел
·н горурланабыз, аларны х™рм
·тлибез.
БезнеS К
·б
·ч авылы да табигате бел
·н д
·, _зенеS туган ягын чын к_Sелд
·н яратучы тыйнак холыклы, киS к_Sелле, эшс™яр халык бел
·н д
· матур. Эшл
·ренд
· зур уSышларга ирешк
·н атаклы табиблар, х
·рби кешел
·р, укытучылар, т™з_чел
·р, нефтьчел
·р, галимн
·р, колхозчылар, сугыш геройлары да бар. Авылыбызда ист
·лекле урыннар бик к_п, аларныS тарихы кызыклы да, гыйбр
·тле д
·. Болар барысы да д
·ресл
·рд
· Gирле материалларны киS файдалануда уSай к_ренеш.
Бу эшне, нигезд
·, 4 юн
·лешт
· алып барам:
«Музей эше» т_г
·р
·генд
· ™йр
·н_;
Gирле материалларны, аерым темаларга б
·йл
·п, д
·ресл
·рд
· файдалану;
т
·рбия эшч
·нлегенд
· милли т™б
·к куллану класстан тыш чараларда чагылыш таба;
укучыларныS ф
·нни оешмасы эшч
·нлегенд
·.
Укучыларны ф
·нни-тикшерен_ эшл
·ре бел
·н ш™гыльл
·н_г
· G
·леп ит
·м. Алар м
·кт
·п, район, республика к_л
·менд
· уздырылган ф
·нни-гам
·ли конференциял
·рд
· катнашып, Р
·хм
·т хатлары, дипломнар бел
·н б_л
·кл
·н
·л
·р. УкучыларымныS уSышлы башкарылган ф
·нни-тикшерен_ эшл
·ренеS к_бесе Gирле материал бел
·н б
·йле. Мен
· аларныS темалары: «К
·б
·ч авылыныS антропонимиясе», «Данлыклы якташларыбыз», «Гаил
·м тарихы авыл тарихында чагылыш таба», «К
·б
·ч авылыныS микротопонимиясе»
Укучылар кулында – бер таныш булмаган фотор‰сем, ‰ анда – бер т™ркем кеше К_чм‰ Кызыл байрак фонында утыра. Бу фотор‰семне сугыш ветераны Батыр бабай бер очрашу вакытында безг‰, «Музей эше т_г‰р‰кчел‰рен‰, гаил‰ фотоальбомыннан алып б_л‰к итк‰н иде. «^з‰кт‰ – татар язучысы Г.ИбраkимовныS энесе утыра. Ул безд‰ председатель булып эшл‰г‰н, халык аны бик х™рм‰т итк‰н», - дип с_зен д‰вам итте Батыр бабай. Сугыш ветераныбыз м‰рх_м булды, ‰ ист‰лекле б_л‰ге музейда саклана. Нинди тарихи вакыйга чагылдырылган анда? Р‰семд‰ге кешел‰рнеS исемн‰ре ничек? Кем ул Габделх‰ким Ибраkимов? Бу сораулар укучыларны ф‰нни-тикшер_ эшен‰ эт‰ргеч булып торды.
Фотор
·семнеS тарихын тикшер_ д‰вамында, ягъни Габделх‰ким Ибраkимов турында тулырак биографик белешм‰не т™рле чыганакларга м™р‰G‰гать иттек: С.Ш. ПоварисовныS «Ожмахка бер адым», М.Х.СафинныS «€пс‰л‰м: Тарих битл‰ре», В.КабировныS «Солтанморат» исемле китапларын укып чыктык, м‰кт‰п музеенда тупланган архив материаллар бел‰н таныштык.
Гыйрфан мулла k‰м Х‰с‰н‰ абыстай гаил‰сенд‰ унбер бала д™ньяга кил‰: Бибин‰гыйм‰, ШакирGан, ГалимGан, Габделх‰ким, тик, кызганычка каршы, Г_з‰телзиган, Ибраkим, Габделхак, Гоб‰йдулла, Бибимн‰в‰р‰, Бибин‰фис‰бану, Ф‰рд‰н‰ исемле балалары яшьли _леп кит‰л‰р.
Гыйрфан Ибраkимов Кыешкы авылы м‰др‰с‰сенд‰ белем ала. Шуннан соS аны Троицк ш‰k‰ренд‰ге Рахманкуловлар м‰др‰с‰сен‰ укытучы-м™д‰ррис итеп чакыралар. Монда эшл‰г‰н вакытта ул Х‰с‰н‰ исемле купец кызына ™йл‰н‰.
Троицкида байтак еллар укытканнан соS ул хатыны бел‰н туган авылы Солтанморатка кайталар. Тик соSыннан муллалыгын ташлап, гади кр‰сти‰н тормышы бел‰н к™н к_р‰ башлый. Гыйрфан мулла б™тен авыл халкы язмышын й™р‰ген‰ якын алып яши, авылдашларына балаларын укытырга, кешелекле ит‰рг‰, инсафлы итеп _стерерг‰ ™нди. АныS карашлары ил, милл‰т х‰ст‰рлеге бел‰н б‰йле. С.ПоварисовныS «ОGмахка бер адым» китабында Гыйрфан мулла турында шундый сыйфатлама табып була: «Тек‰ маSгай. Каты караш. "здереп с™йл‰ш_. Эчке Gег‰рлекк‰ ышану. Куе кара кашлары й™зен‰ бер м™лаемлык биреп тора». Зыя Камали да аны м‰гъл_матлы, фикерле, акыллы кеше дип саный.
Х‰с‰н‰ абыстай изге к_Sелле, ф‰решт‰ сыйфатлы, искиткеч кешелекле, хезм‰тнеS ямен-т‰мен белеп яш‰_че, оста т‰рбияче, ирне чын д‰р‰G‰д‰ тотучы г_з‰л зат. Г™л _стерерг‰ яраткан, г™л _сентел‰рен к_рше- к_л‰нг‰ д‰ тарата торган булган. «Балага д™рес, камил т‰рбия бир_ ™чен ата-ананыS акыллы с_зе, ш‰хси ™лге-_рн‰ге, башкаларга уSай йогынтысы ясый торган _з иGтихады кир‰к»,-дип саный Х‰с‰н‰ абыстай.
Гыйрфан мулла k‰м Х‰с‰н‰ абыстай _з балаларын белемле, инсафлы, м‰рт‰б‰ле, кешелекле итеп _стерерг‰ тырышканнар, б‰л‰к‰йд‰н _к аларга «хезм‰т т‰рбиясе 䉻 бирг‰нн‰р.
Минемч‰, балалары тормышта _з урыннарын табып илг‰, милл‰тк‰ тик яхшылык кына китереп лаеклы гомер кичер‰л‰р. ГалимGан – язучы, тарихчы, к_ренекле G‰м‰гать k‰м д‰_л‰т эшлеклесе, Хезм‰т Батыры булып таныла. ШакирGан 1916-1919 елларда армия сафларында булып, гражданнар сугышында катнашуыннан кала б™тен гомерен м‰кт‰пт‰ балалар укытуга багышлый. М‰гариф ™лк‰сенд‰ге казанышлары ™чен 1934 елда Ленин ордены бел‰н б_л‰кл‰н‰.
Габделх‰ким – Gир кешесе. Гыйрфан мулла улы турында болай ди: «Габделх‰ким ун™ч яшенд‰ инде х‰зер. АныS _з м‰сл‰ге, _з буразнасы бар. Кая барып б‰релерг‰ белм‰г‰н киг‰вен урынына пырылдап й™рми. Сулаган йонга ябышкан тиг‰н‰кне суырып алу никад‰р авыр булса, кендеге Gирг‰ берекк‰н Габделх‰кимне д‰ туган туфрагыннан куптару GиSел т_гел. Ян‰ шунысы бар: «kайт» диг‰нг‰ «тайт» итеп тора, кушкан эшк‰ й™р‰ксенеп й™гер‰. j‰рн‰рс‰не Gирен‰ Gиткереп башкарырга ярата». Яки: «Габделх‰кимнеS белем чанасы чамалы. Ул аслан ш‰k‰р каргасына ‰верелм‰яч‰к. АSа Gир Gене кагылган. €йд‰, икм‰к _стерсен. Икм‰к _стер_ – хезм‰тнеS атасы ул!» Чыннан да, ул игенчелек бел‰н ш™гыльл‰н‰ч‰к. 1932-1933 елларда Солтанморат авылы колхозлары («Урак», «Алга», «ТаS», «Ч_кеч», «Солтанморат», «1 май») берл‰ш‰л‰р k‰м алты бригада т‰шкил ит‰л‰р. КолхозныS исеме «Урак» кала, ‰ р‰исе итеп Х‰ким Гыйрфан улы Ибраkимовны сайлыйлар. Игенчелек алга кит‰, колхоз зур уSышларга иреш‰. Архив материалларына караганда, 1934-1936 елларда Габделх‰ким Ибраkимов «К‰б‰ч» колхозыныS р‰исе булып Габделх‰ким Ибраkимов эшли. Ул елларда колхоз д‰_л‰тк‰ к_пл‰п ашлык k‰м башка т™р авыл хужалыгы пролуктларын югарыдан т™шерелг‰н заданиял‰рд‰н арттырып _т‰рг‰ тырыша. «К‰б‰ч» колхозы К_чм‰ Кызыл байрак бел‰н б_л‰кл‰н‰ (б_генге к™нд‰ ул м‰кт‰п музеенда саклана). Бу тарихи вакыйга фотор‰семд‰ г‰_д‰л‰ндерелг‰н. Олы яшьт‰ге кешел‰р ‰йт_е буенча, Габделх‰ким Ибраkимов бик жаваплы, акыллы, уSган, кешелекле, гадел, игътибарлы Gит‰кче булган.
Ш‰хес культы елларында «халык дошманы» дип т™рм‰г‰ д‰ утырталар Габделх‰кимне. ^зе тел‰п Б™ек Ватан сугышына кит‰. Х‰рби д‰р‰G‰се – рядовой. Сугыштан 1946 елда кайта. СоSыннан Ст‰рлетамак ш‰k‰рен‰ к_чеп, т™рле урыннарда хезм‰т итк‰н. Тормыш ипт‰ше (кызганычка каршы, исеме билгесез) бел‰н 6 бала _стер‰л‰р.
^земнеS йомгаклау с_земне татар шагыйре Ренат ХарисныS шигъри юллары бел‰н башлыйсым кил‰:
Кеше кайчан матур булла?
Кеше матур шул вакыт –
Иле ™чен, халкы ™чен
Яш‰г‰нд‰ Gан атып.
Заманыны авырлыгын
Gилк‰сен‰ алганда,
Олы данга ирешеп т‰
Кече булып калганга.
Олы Gан булып калганда,
Олы Gанлы булганга.
Бу шигъри юллар н‰къ безнеS ф‰нни-тикшер_ эшебезнеS геройлары турында язылган. Д™ньяда яш‰_ алар кебекл‰р бел‰н ямьле, аларныS якты исеме к_Sелне Gылыта. Г_я безг‰ д‰ш‰л‰р кебек:
Й™з яшьлегем булса, мин барсын да
Шушы юлга бирм‰с идемме?
Туган якны ™йр
·н_, аныS к_ренекле кешел
·рен, хезм
·т алдынгыларын бел_, якташ язучыларыбызныS иGатлары бел
·н танышу – тел h
·м
·д
·бият д
·ресл
·рен н
·тиG
·лер
·к _тк
·рерг
· булышлык ит
·, берс_зсез, алар туган як турында к_бр
·к белерг
· омтылу h
·м кызыксыну кебек сыйфатлар _стер
·.
· андый бала чын-чыннан патриот була аладыр, минемч
·.
Башкортстан Республикасы М
·гариф министрлыгы
Авыргазы районы муниципаль районы хакимиятенеS
М
·гариф б_леге муниципаль казна учреждениесе
К
·б
·ч авылы урта белем бир_ м
·кт
·бе
Бер фотос_р
·тнеS тарихы
(Г.ИбраhимовныS 125 еллыгына багышланган район
ф
·нни-практик конференциясенд
· чыгыш ясау)
Атангулова Р.Т.,
татар теле h
·м
·д
·бияты укытучысы
Башкортстан Республикасы М
·гариф министрлыгы
Авыргазы районы муниципаль районы хакимиятенеS
М
·гариф б_леге муниципаль казна учреждениесе
К
·б
·ч авылы урта белем бир_ м
·кт
·бе
ГалимGан ИбраhимовныS
125 еллыгына багышланган
чаралар
15